Factcheckers paraat voor NAVO-top
Veel oorlogen en geruchten over oorlogen in deze nieuwsbrief. De NAVO-top in Den Haag gaat volgende week van start in een wereld die de adem inhoudt over de ontwikkelingen in Israël en Iran. Nederlandse en Vlaamse factcheckers volgen berichten over de NAVO in een factcheckmarathon. Verder bekijken we een serie misleidende foto’s en video’s over de rakettenoorlog tussen Israël en Iran en duiken we in nieuwe onderzoeken naar mediawijsheid en vertrouwen in nieuws.
De NAVO-top is een mega-evenement dat naar verwachting behalve een grote hoeveelheid nieuws ook een massa onjuiste berichten zal losmaken. Factcheckers van acht Nederlands en Belgische redacties volgen sinds gisteren nieuws, politieke debatten en sociale media. Behalve Nieuwscheckers zullen het AD, Pointer en voor België VRT en RTBF, Factcheck Vlaanderen, Knack en deCheckers in een factcheckmarathon tot en met 25 juni factchecks, artikelen en video’s publiceren.
De eerste factchecks en onderzoeken staan online.
Oorlogszucht Volgens een populaire bewering is Rusland Oekraïne binnengevallen omdat het werd geprovoceerd door de NAVO. In een factcheck legt Pointer uit dat angst voor ‘omsingeling’ door de NAVO een rol kan hebben gespeeld, maar dat dit niet het belangrijkste motief was. Poetin zelf betoogt dat Oekraïne geen zelfstandig land is en historisch onderdeel uitmaakt van het Russische rijk.
Biolabs Terug van weggeweest: spookverhalen over Amerikaanse biolabs in Oekraïne. Ook de vermeende aanwezigheid in Oekraïne van geheime Amerikaanse laboratoria voor biologische oorlogsvoering is in 2022 aangevoerd als goede reden voor de Russische invasie. Het verhaal bestaat nog steeds. Het gaat nu over precies 30 van die laboratoria.
Metacheck over Zelensky’s rijkdommen
Al sinds het begin van de oorlog wordt president Zelensky zwartgemaakt met verzonnen berichten over onvoorstelbaar dure privé-aankopen, drugsgebruik en nazi-sympathieën. Nieuwscheckers maakte een overzicht van 129 nepnieuwsberichten over Zelensky. De VRT focuste op de beschuldigingen over zijn geldverspilling, met een fraai vormgegeven tijdlijn en een TikTokvideo:
Tiktok failed to load.Enable 3rd party cookies or use another browser
Pravda-netwerk infecteert chatbots met propaganda
We besteedden er al eerder aandacht aan in onze nieuwsbrief: met een wereldwijd netwerk van nieuwssites probeert Rusland chatbots te infecteren met Russische propaganda. Het netwerk telt meer dan vierhonderd websites en bestrijkt 68 landen, waaronder Nederland. Pointer nam de proef op de som: wordt de desinformatie en propaganda van Pravda inderdaad opgezogen en verder verspreid door chatbots?
Het antwoord is ja, al verschilden de acht onderzochte chatbots in de mate waarin ze Pravda napapegaaiden. Claude reproduceerde geen enkele keer Pravda-materiaal. Mistral kende acht van de tien voorbeelden van desinformatie die Pointer onderzocht.
Deze beelden van de rakettenoorlog tussen Israël en Iran zijn niet wat ze lijken
Sinds het uitbreken van het conflict tussen Iran en Israël worden sociale media overspoeld door schokkend ogende beelden van raketaanvallen, protesten en verwoestingen. Maar veel van deze video’s en foto’s zijn misleidend. Sommige zijn oud en uit hun context gehaald, andere zijn gemanipuleerd of verkeerd ondertiteld. Hier lees je een overzicht van beelden die door internationale factcheckers zijn onderzocht en weerlegd.
Oude beelden in een nieuw jasje
Afgelopen week zijn er weer veel oude beelden opgedoken die ten oprechte als recente opnames werden gepresenteerd. Zo werd een explosie in Israël gelabeld als een aanval van juni 2025, terwijl de beelden in werkelijkheid uit 2024 stammen, zoals werd aangetoond door Lead Stories. Ook gingen er op Facebook en X video's rond van “tientallen Iraanse raketten op Tel Aviv”, maar volgens een factcheck van DPA tonen die beelden een Iraanse aanval op de vliegbasis Nevatim bij Kirjat Gat op 1 oktober 2024.
Een foto van een grote rookwolk boven een industrieterrein werd deze week massaal gedeeld als bewijs van Israëlische aanvallen op een Iraanse olieraffinaderij. In werkelijkheid toont het beeld een brand in een petrochemische fabriek in het Iraanse Ilam in november 2020, zo blijkt uit een analyse van AFP Factcheck.
Gemanipuleerd beeldmateriaal
Een sprekend voorbeeld van gemanipuleerd beeldmateriaal is een video die beweert verwoeste flatgebouwen in Tel Aviv te tonen na een Iraanse raketaanval. Op het eerste gezicht lijkt alles levensecht, maar wie goed kijkt ziet onlogische details: het verkeer rijdt rustig door en de grote letters op de gevel zijn vaag, terwijl andere elementen juist haarscherp zijn. Dat is typisch voor generatieve AI, die nog altijd moeite heeft met het correct weergeven van typografie. Uit analyses van zowel Lead Stories als AFP blijkt dan ook dat de beelden vrijwel zeker door AI zijn gecreëerd. Lead Stories ontkrachtte ook een andere afbeelding, van een zogenaamd verwoest Mossad-hoofdkwartier, herkenbaar als nepbeeld door het verkeerd gespelde bord “Mosad”.
Nepverzet en gejuich
Volgens berichten op X zouden Iraniërs het islamitische regime openlijk trotseren tijdens het conflict. In werkelijkheid gaat het om beelden uit 2017, zoals werd vastgesteld door Knack. Een andere video werd gedeeld met de suggestie dat Iraniërs feestvierden naar aanleiding van de aanval van Israël op de leiders van hun eigen land, maar volgens een factcheck van DPA ging het ook in dit geval om oud beeldmateriaal, de beelden toonden de feestelijke viering van het Perzisch Nieuwjaar uit maart 2025.
Ook een video van een vrouw die danst in de regen werd aangehaald als bewijs van verzet in Teheran, maar zij bleek in werkelijkheid Georgisch te zijn en de video stamt uit 2023, zo bevestigde Lead Stories.
Tot slot ging er een video rond waarin mensen schreeuwen en duwen in een schuilkelder, met het bijschrift dat het ging om een gevecht in Tel Aviv. Uit een check van Lead Stories blijkt echter dat de beelden afkomstig zijn uit een rechtbank in Georgië en dateren uit 2012.
Onderzoek: Vlaams vertrouwen in nieuws stijgt, Nederlanders twijfelen
Twee net verschenen onderzoeken laten zien hoe verschillend jongeren in Nederland en Vlaanderen naar nieuws kijken. Het Digital News Report Nederland 2025 onderzoekt het nieuwsgebruik van alle leeftijden, de Vlaamse Nieuwsbarometer 2025 richt zich alleen op jongeren van 12 tot 26 jaar. Vergelijk je de cijfers uit beide rapporten, dan valt één ding op: waar jonge Nederlanders steeds kritischer worden, groeit het vertrouwen bij hun Vlaamse leeftijdsgenoten juist weer.
Vertrouwen daalt in Nederland, vooral onder jongeren
Volgens het Nederlandse rapport is het vertrouwen in nieuws sinds de coronapandemie langzaam afgenomen. In 2025 zakt het percentage Nederlanders dat zegt dat je het merendeel van het nieuws kunt vertrouwen voor het eerst tot precies 50 procent. Dat betekent dat het vertrouwen nu op het laagste punt staat sinds de start van de metingen in 2018.
Het aantal mensen dat zegt géén vertrouwen in nieuws te hebben, is gegroeid: een op de vijf Nederlanders, en onder jongeren zelfs één op de drie. Wel hebben Nederlanders meer vertrouwen in het nieuws dat ze zelf uitkiezen (62%) dan in het algemene aanbod.
Nieuwswijsheid krijgt voet aan de grond
Nieuwswijsheid krijgt in Nederland inmiddels structurele aandacht in het onderwijs: 18 procent van alle Nederlanders heeft ooit zo’n les of training gevolgd, en bij de groep 18-24-jarigen loopt dat op tot 41 procent. Zij tonen meer interesse in nieuws (51 procent noemt zich nieuwsgeïnteresseerd), maar beoordelen het algemene aanbod kritischer: slechts 39 procent van hen vertrouwt “het merendeel van het nieuws”, tegenover 54 procent bij mensen zonder training. Toch blijft hun vertrouwen in het nieuws dat ze zélf selecteren stevig op 59 procent, bijna gelijk aan de rest van de bevolking (65 procent).
Vlaanderen: herstellend vertrouwen, maar kritische blik
In Vlaanderen is het beeld opvallend anders. Daar is vertrouwen onder jongeren weer gestegen: 70 procent zegt dat het nieuws dat ze zelf volgen meestal te vertrouwen is, en 53 procent vertrouwt ook het algemene nieuws. Daarmee ligt het vertrouwen bij Vlaamse jongeren hoger dan bij hun Nederlandse leeftijdsgenoten, en zelfs boven het niveau van de twee jaar ervoor, toen het vertrouwen in Vlaanderen een flinke dip kende.
De Vlaamse jongeren combineren die hogere vertrouwenscijfers met een opvallend stevige mediavaardigheid: in een nepnieuwstest herkende 86 procent foutieve berichten correct. Zij passen diverse controlestrategieën toe en blijken vooral kritisch wanneer informatie via TikTok of influencer-kanalen binnenkomt.
En verder
Met de juiste instructies is de chatbot Claude een goede factchecker, concludeerde Nieuwscheckers vorige week. Maar wie simpelweg vraagt aan chatbots of iets klopt, komt vaak bedrogen uit, blijkt uit een test van VRT.
Terwijl de politie in mei naarstig op zoek was naar de vermiste Groningse kinderen Emma (8) en Jeffrey (10), strooiden onverlaten verzonnen informatie rond op sociale media. Het gevolg: extra werk voor de politie en extra leed voor de nabestaanden van de kinderen, van wie later bleek dat ze door hun vader waren verdronken. [De Telegraaf]
Reizigers die gedupeerd waren door de treinstakingen konden compensatie aanvragen bij de NS, maar de regeling werd stopgezet nadat bleek dat met bots vele frauduleuze meldingen werden ingestuurd. [AD]
Nog meer fraude: met AI-tools worden nepdocumenten gemaakt om valse claims in te dienen bij verzekeraars. [NOS]
Paniek in Duitsland toen een jongeman zich meldde bij de politie met videobeelden waarop te zien zou zijn dat een alligator in een regenbekken in een stad zwom. Na de nodige zoekacties bleken de videobeelden vals. [NOS]
Amerikaanse techbedrijven bepalen in toenemende mate wat Nederlanders aan nieuws te zien krijgen. Experts maken zich daar zorgen over. [Trouw]
Zijn PVV-stemmers voor een groot deel PvdA-stemmers met spijt? Het is een veel gehoorde bewering, maar er klopt niks van. [Trouw]
Om kinderen te leren hoe de journalistiek werkt, heeft het NOS Jeugdjournaal een game ontwikkeld voor het online platform Roblox. [Emerce]