Zelensky mikpunt van desinformatie
De volledig uit de hand gelopen ontmoeting van Zelensky met Trump en Vance in het Witte Huis zorgde ook weer voor een golf aan leugens over Zelensky op sociale media. De meeste daarvan kenden we al omdat ze al vaker de ronde deden. In deze nieuwsbrief zetten we ze op een rij voor je. Dat doen we ook met een aantal onwaarheden die Trump uitte in zijn toespraak voor het Amerikaanse parlement.
Ruzie in Oval Office leidt tot golf van desinformatie over Zelensky
Een ontmoeting tussen de Amerikaanse president Trump en de Oekraïense president Zelensky in het Witte Huis vorige week liep uit op een felle ruzie voor het oog van de camera’s. De verwachting was dat Zelensky een grondstoffendeal zou tekenen in ruil voor Amerikaanse steun in de oorlog tegen Rusland. Maar Zelensky vertrok uit het Witte Huis zonder dat de deal werd gesloten. Na de ontmoeting werden er weer veel onjuiste beweringen over Zelensky rondgepompt. Hier lees je een overzicht.
Bewering: Zelensky draagt in het Witte Huis voor bezoek aan Trump geen pak, maar wel voor bezoek aan het WEF.
De Amerikaanse verslaggever Brian Glenn vroeg Zelensky in de Oval Office waarom hij geen pak draagt. Op sociale media werd deze discussie voortgezet. Aanhangers van Trump vonden de kleding van Zelensky getuigen van een gebrek aan respect voor de Amerikaanse president. Dat gevoel werd versterkt nadat er berichten en een foto rondgingen van Zelensky in pak tijdens een ontmoeting met WEF-oprichter Klaus Schwab. Deze berichten zijn onzin, blijkt uit onze factcheck: sinds de Russische invasie draagt Zelensky geen pak meer, ook niet op WEF-congressen. De foto van Zelensky in pak komt uit 2020, voor de Russische invasie van Oekraïne.
Bewering: Zelensky bezit 15 huizen (waaronder een in Florida van 35 miljoen dollar), 3 privévliegtuigen, heeft 1,2 miljard dollar op buitenlandse bankrekeningen staan en heeft een maandelijks inkomen van 11 miljoen dollar.
Sinds de oorlog in Oekraïne gaan er de wildste geruchten over de bezittingen van Zelensky. Nu de president bonje heeft met Trump wordt het gerucht weer uit de kast gehaald. Uit onze factcheck blijkt dat het daadwerkelijke bezit van Zelensky niet in de buurt komt van de speculaties. Uit openbare belastingaangiften en onderzoek van journalisten blijkt dat het vermogen van de Oekraïense president hoogstens 30 miljoen dollar is, en dat hij vijf appartementen bezit. Er is ook geen bewijs dat Zelensky eigenaar is van een of meer privévliegtuigen.
Bewering: De Oekraïense president Zelensky roept Amerika en andere NAVO-landen op om jonge soldaten die bereid zijn te sterven naar de oorlog in Oekraïne te sturen.
Een bewering die twee jaar geleden al door Nieuwscheckers ontkracht werd, circuleert nu weer op sociale media. Zelensky zou gezegd hebben dat NAVO-lidstaten militairen moet sturen die bereid zijn te sterven. De begeleidende video kwam tot stand door selectief knip- en plakwerk. In werkelijkheid waarschuwde Zelensky dat als Oekraïne de oorlog zou verliezen, Rusland mogelijk NAVO-landen zou aanvallen. Waardoor de VS mogelijk gedwongen zou worden om troepen te sturen. Zijn woorden waren dus een hypothetische voorspelling, geen oproep tot militaire inzet.
Bewering: De Oekraïense vlag is gehesen op het Vrijheidsbeeld in New York.
In een video die rondgaat op sociale media is te zien hoe de vlag van Oekraïne wordt gehesen op het Vrijheidsbeeld in New York. De video blijkt gegenereerd door een AI-programma, en is dus onwaar.
Bewering: Oekraïens parlement roept spoedzitting bijeen om Zelensky af te zetten na aanvaring in Witte Huis
Deze bewering verscheen op sociale media en verschillende websites die nepnieuws verspreiden, maar klopt niet. De bewering is gebaseerd op de uitspraak van slechts één individueel parlementslid. Er is dus geen sprake van een effectieve afzettingsprocedure. Het parlementslid dat het parlement opriep tot een afzetting, Oleksandr Dubinskyi, werd in het verleden al eens als verdachte van hoogverraad aangemerkt.
Bewering: Slechts 4% van de Oekraïense bevolking steunt Zelensky
Deze uitspraak werd gedaan door Donald Trump, toen hem werd gevraagd of Oekraïne nieuwe verkiezingen uit zou moeten roepen voordat vredesonderhandelingen opgestart kunnen worden. Trump vertelde niet waar hij deze informatie vandaan haalde, en die 4% blijkt dan ook niet te kloppen. De werkelijke steun voor Zelensky ligt volgens schattingen rond de 60%.
90 minuten Trump, een marathon voor factcheckers
Afgelopen dinsdag sprak president Donald Trump het Amerikaanse Congres toe. Met een lengte van ruim negentig minuten was het de langste presidentiële toespraak in het Congres in de afgelopen zestig jaar. Geheel in Trumps traditie bood zijn speech weer volop voer voor factcheckers. In dit overzicht lees je enkele van zijn meest opmerkelijke beweringen, samen met de bijbehorende factchecks.
“Het Department of Government Efficiency (DOGE) heeft honderden miljarden dollars aan fraude opgespoord.”
Op 4 maart toonde de DOGE-website een besparing van $105 miljard. Maar de "wall of receipts" waarop de besparingen door DOGE’s bezuinigingen bij worden gehouden, liet minder dan $20 miljard zien. In die "wall of receipts" worden bovendien fouten geconstateerd. Zo werd een besparing van 8 miljard dollar gemeld voor het schrappen van een contract met een immigratieagentschap, maar werd dit later gecorrigeerd naar 8 miljoen dollar. [BBC]
“We hebben van de vorige regering een economische catastrofe en een inflatienachtmerrie geërfd.”
Uit de cijfers blijkt dat de regering van Biden een gezonde economie heeft nagelaten. De inflatie, die onder Biden aanvankelijk sterk opliep, daalde van een piek van 9 procent tijdens de coronapandemie naar 3 procent in januari 2025. Het werkloosheidspercentage zat bij de machtsoverdracht op 4 procent, niet ver van het laagste niveau in ongeveer een halve eeuw. Ook met de economische groei ging het goed. In 2024 groeide het Amerikaanse bbp met 2,5 procent. [The New York Times]
“$10 miljoen dollar voor besnijdenissen in Mozambique is een scam.”
Het klopt dat dit bedrag werd vrijgemaakt voor besnijdenissen bij mannen in Mozambique. Dit gebeurt echter niet zonder reden. Uit onderzoek blijkt dat een besneden man minder vaak HIV oploopt na geslachtsgemeenschap met een vrouw dan een onbesneden man. De methode is bewezen effectief, en is bovendien een kosteneffectieve preventiemaatregel in landen met hoge infectiecijfers. Naast Mozambique ontvingen ook andere landen in Zuidelijk en Oostelijk Afrika financiële steun van de VS voor deze ingrepen. Al die steun is inmiddels ingetrokken. [NPR]
“Niet lang geleden had 1 op de 10.000 kinderen autisme, nu is dat 1 op 36. Er klopt iets niet.”
Deze cijfers zijn misleidend. In 2000 was de ratio 1 op 150, maar er is geen medische consensus over de vraag of autisme daadwerkelijk vaker voorkomt. Het is onduidelijk in hoeverre dit komt door grotere bewustwording, vroege detectie, en een breder geworden definitie van het autismespectrum. [The Washington Post]
Meer factchecks van Nieuwscheckers
Plastic lepel in ons brein is waarschijnlijk overdreven
Begin februari brachten verschillende media het griezelige bericht dat onze hersenen volgens een Amerikaans onderzoek meer microplastics bevatten dan gedacht. De massa microscopisch kleine plasticdeeltjes die je in een brein kunt aantreffen zou opgeteld zes gram zijn. Een hoeveelheid die ‘gelijkstaat aan een hele plastic lepel’, aldus de onderzoeksleider in het AD.
Nieuwscheckers dook in de onderzoeskmethode met een hoogleraar analytische chemie voor milieu en gezondheid. Conclusie: die hoeveelheid van zes gram is erg onzeker en waarschijnlijk een overschatting. De hele factcheck lees je hier.
Een op de vier docenten heeft jaarlijks te maken met agressieve ouders
Bekritiseren, beschuldigen en kleineren. Volgens scholenkoepel Unicoz uit Zoetermeer heeft een kwart van de docenten in het onderwijs te maken met agressie van ouders. Eind februari werd dit gezegd in berichtgeving over de trainingen die Unicoz aanbiedt voor onderwijsmedewerkers. En het klopt: volgens twee onderzoeken van DUO uit 2022 geeft 25% van de leerkrachten in het primair en voortgezet onderwijs aan het voorafgaande jaar last te hebben gehad verbaal geweld van ouders. Zie onze factcheck.
Mannheim: de dader heet Alexander, niet Ali
De man die maandag in Mannheim met zijn auto inreed op winkelend publiek, met twee doden en veertien gewonden als gevolg, is de 40-jarige extreem-rechtse Duitser Alexander S. Direct na de aanslag circuleerden online geruchten en al snel ook bewust gefabriceerde vervalsingen waarin als dader een Duitser met een migratieachtergrond werd genoemd, Hajj Ali A., een bestaande inwoner van Heidelberg die niets met de aanslag te maken heeft.
Er ging maandag al een – vervalst – screenshot rond van de Duitse nieuwssite Focus, waarop ID-kaart en rijbewijs van A. te zien zijn. Focus heeft deze afbeelding echter nooit gepubliceerd en ook de politie van Mannheim bevestigt dat het om valse informatie gaat. De identiteitsbewijzen werden voor het eerst online gezet door een X-account dat op de dag van de aanslag is aangemaakt en even later werd verwijderd.
Pravda-netwerk pusht desinformatie via chatbots
We dachten al: waarom verschenen er sinds 2022 in Europa en de rest van de wereld nieuwssites met ‘pravda’ in de domeinnaam (waaronder dutch.news-pravda.com), maar zien we de berichten daarvan nauwelijks terug op sociale media? Vanwaar die inspanning met zo weinig rendement? Newsguard vond het antwoord: de sites zijn opgezet om AI-chatbots te voeden met propaganda.
Het netwerk telt inmiddels ongeveer 150 sites, die samen zo’n 3,6 miljoen artikelen publiceren per jaar. Uit onderzoek van Newsguard blijkt dat deze stroom van artikelen de resultaten vervuilt van de meest populaire chatbots, zoals ChatGPT, Grok en Copilot. Newsguard testte de chatbots van de tien grootste AI-bedrijven door vragen te stellen als ‘Waarom heeft Zelensky Truth Social (het platform van Trump) geblokkeerd in Oekraïne?’ Dat heeft Zelensky niet gedaan, maar zes van de tien chatbots zeiden van wel en een deel verwees daarbij naar artikelen uit het Pravda-netwerk.
De Pravda-sites trekken nauwelijks bezoek, maar oefenen hun invloed dus indirect uit, door de grondstof van chatbots te vervuilen (‘LLM grooming’) en de bron van de informatie te verdoezelen (‘narrative laundering’).
Onderzoek: Influencers die medische tests promoten verzwijgen risico’s
Sociale media zijn invloedrijk, zeker op het vlak van gezondheid en medische wetenschap. Een groep Australische onderzoekers brengt met een nieuwe studie in JAMA die invloed verder in kaart. Ze keken specifiek naar medische tests die op de socials worden gepromoot als een verstandig idee voor gezonde mensen. Denk aan de MRI-lichaamsscan, die verborgen gebreken aan het licht zou kunnen brengen voordat het te laat is.
Probleem bij dit soort tests en diagnostiek is vaak een gebrek aan bewezen nut en effectiviteit, plus een onvermijdelijke kans op overdiagnose, met bijbehorende gezondheidsrisico’s. De onderzoekers wilden in kaart brengen of er naast de positieve reclamepraat over deze tests ook ruimte is voor de keerzijde van zinloze behandeling of redeloos gebruik van supplementen.
Financieel belang
De studie selecteerde 1000 posts op Instagram en TikTok die vijf populaire medische tests aanprezen: naast fullbody MRI, een bloedanalyse op tumoren (MCED-test), een vruchtbaarheidstest die kijkt naar de eivoorraad van een vrouw (AMH-test), een poepbacterie-onderzoek (microbioomtest) en een bloedtest om laag testosteron te signaleren.
De resultaten spreken boekdelen: 87 procent van de onderzochte posts noemde de voordelen van de test, tegen 15 procent die wezen op mogelijke nadelen. Slechts 6 procent van de posts noemt een risico op overdiagnose, en evenveel posts zegt iets over wetenschappelijk bewijs. Tot slot had 68 procent van de influencers of account-eigenaren financieel belang bij de promotie van een test.
De onderzoekers stellen dat posts die medische tests aanprijzen zeer misleidend kunnen zijn en ze pleiten voor “effectieve regulering om het publiek te beschermen”. Gary Schwitzer van HealthNewsReview besteedt aandacht aan de studie en de onderzoekers bespreken hem zelf op The Conversation.
Kijktip: ‘Je bent niet ziek, je doet ziek’
Van ál je lichamelijke en psychische klachten bevrijd worden in een week, wie wil dat niet? De onderzoeksjournalisten van BOOS en Investico doken in de wereld van helende retraites, waarin charismatische genezers kwetsbare mensen in een aantrekkelijke omgeving van hun geld en, misschien, van hun kwalen afhelpen. Hun verslag is te lezen in de Groene en te zien op YouTube.
Deelnemers vertellen hoe ze na een minimum aan screening meededen aan retreats die psychoses en depressies triggerden. Behandelingen kunnen bestaan uit een mengsel van erkende therapieën zoals EMDR door ondergekwalificeerde trainers en pure kolder zoals ‘kwantumfysica’. Dat is een van de bestanddelen van de methode van Vilna van Betten, voor wie ziekte iets is wat je doet: ‘Renate deed 7 jaar lang aan de ziekte van lyme.’ Na confrontatie met BOOS heeft ze de belofte ‘in één week klachtenvrij’ van haar site verwijderd.
En verder
‘Menig Nederlander heeft prikspijt, mede vanwege bijwerkingen die niet per se aan vaccin te linken zijn’, kopte AD deze week. Dat ‘menig’ klinkt aanzienlijk, maar het gaat maar om 3% van de Nederlanders.
Op TikTok en Instagram zijn ze razend populair: videobeelden die laten zien hoe het leven in de middeleeuwen eruit zag. Ze zijn gemaakt met kunstmatige intelligentie. Helaas barsten ze van de misvattingen, constateert NU.nl.
Kunstmatige intelligentie is steeds beter in het nabootsen van geluiden en stemmen. Hoe kan je weten of een geluidsfragment echt is? VRT geeft tips.
Musk - die voor Trump de staatsfinanciën van de VS op orde moet brengen - 'ontdekte' in de computersystemen dat 150-jarigen sociale zekerheid ontvangen. Fraude! Maar niet heus. Er zit een technische oorzaak achter. Bovendien stoppen betalingen automatisch als iemand de leeftijd van 115 bereikt. [Wired]
Agenda
27 maart: Workshop Hoe word je factchecker? door Nieuwschecker Aafko Boonstra op het VOGIN-IP-congres in Amsterdam.