De tunnelvisie van complotdenkers
Een rel over een tunnel onder een synagoge in New York maakte een stortvloed van antisemitische complottheorieën los. In Amsterdam liet een topfotograaf zien hoe hij gerenommeerde fotokenners misleidde. En uit onderzoek blijkt: de kans dat er een factcheckerslabel aan hun misleidende berichten komt te hangen, weerhoudt socialemediagebruikers er niet van om desinformatie te verspreiden, de kans om daarmee volgers te verliezen wel.
Tunnel onder synagoge heeft niks te maken met kindermisbruik
Video’s van onrust rondom een recent ontdekte tunnel onder een Chabad-synagoge in New York zijn veel gedeeld op sociale media. Daarbij gebruiken een aantal accounts deze beelden onterecht om ongefundeerde en antisemitische complottheorieën te verspreiden, waaronder valse claims dat de tunnel gebruikt werd voor kindermisbruik. In werkelijkheid is de tunnel het gevolg van een intern conflict binnen de Chabad-Lubavitch geloofsgemeenschap. Lees het hele verhaal hier.
Topfotograaf loog de waarheid over nepnieuws
Jonas Bendiksen in Pakhuis De Zwijger (foto Peter Burger)
In kale, tl-verlichte flats werken Oost-Europese jongeren aan websites over Trump. Aan de rand van de stad dwaalt een mottige bruine beer rond. Het zijn beelden uit een schitterende fotoreportage over de Macedonische plaats Veles, anno 2016 de hoofdstad van de nepnieuwsindustrie. De Noorse fotograaf Jonas Bendiksen documenteerde het in The Book of Veles (2021). Bendiksen werkt voor de exclusieve fotografencoöperatie Magnum.
Maar het hele boek was fake, onthulde Bendiksen een half jaar na de publicatie. De interieurs en landschappen fotografeerde hij in Veles, de mensen voegde hij digitaal toe. Het begeleidende essay liet hij schrijven door AI, net als de quotes van de niet-bestaande nepnieuwsmakers. Woensdag vertelde Bendiksen er smakelijk over in Amsterdam op een bijeenkomst over foto’s en democratie.
‘Documenting the Danger to Democracy’, georganiseerd door de Forhanna Foundation, was een gevarieerde avond, met beelden van de bestorming van het Capitool op 6 januari 2021, de presentatie van een fotoproject over alle parlementen van EU-landen en een gesprek over factchecken met verificatiepionier Claire Wardle en Nieuwschecker Peter Burger. Het hele programma is hier terug te kijken.
Hoogtepunt was de lezing door Bendiksen (vanaf 1:05:00), die ook een overzicht liet zien van zijn eerdere projecten, waaronder The Last Testament, waarvoor hij optrok met zes mannen die claimen de messias te zijn. Nadat hij zijn fake foto’s van Veles had gepubliceerd, verwachtte Bendiksen snel ontmaskerd te worden. Het duurde echter wel een half jaar, en uiteindelijk werd hij zelfs door nietsvermoedende curatoren uitgenodigd voor een prestigieus fotofestival.
Factchecks van andere media
Verwisselde protesten
Online circuleerde afgelopen weken een filmpje van een stoet motorrijders, waarvan geclaimd werd dat ze op weg waren naar de boerenprotesten in Duitsland. Factcheck.Vlaanderen kwam tot de conclusie dat hier - zoals wel vaker gebeurt - twee verschillende protesten met elkaar worden verwisseld. Het filmpje met de motorrijders dateert uit 2020 en laat een betoging zien tegen strengere regels voor motorrijders. Dat heeft dus helemaal niks te maken met de huidige boerenprotesten.
Paddenstoelen propaganda
De website ABC Gezondheid beweert dat een extract van het gestreepte nestzwammetje – familie van de champignon - kan helpen bij de bestrijding van alvleesklierkanker. Dit zou blijken uit een Israëlische studie uit 2022. Knack dook in de wondere wereld van de paddenstoel en vroeg aan drie experts om deze studie eens te beoordelen. Zij concluderen dat het paddenstoelenextract in laboratoriumsetting inderdaad de groei van pancreaskankercellen afremt, maar dat dat niet betekent dat de stof ook bij de mens werkt - laat staan dat het veilig is. Daar is namelijk nog helemaal geen onderzoek naar gedaan.
Onderzoek: Mening willen uiten wint het van angst voor factchecks
Labels die op sociale media waarschuwen dat volgens factcheckers posts onjuiste informatie bevatten, zijn nuttig, want daardoor zijn er minder mensen die de onjuiste informatie geloven. Dit blijkt uit wetenschappelijk onderzoek, zo schreven we vorige week in deze nieuwsbrief.
Maar hebben die factchecklabels ook een preventieve werking? Met andere woorden, als mensen weten dat hun posts gefactcheckt kunnen worden, of als mensen dat al eens is overkomen, zijn ze dan terughoudender om onjuiste informatie te plaatsen?
Dat is niet het geval, zo blijkt uit recent gepubliceerd Amerikaans onderzoek. Het is eerder andersom: mensen die zich ervan bewust zijn dat factcheckers hun posts kunnen checken of bij wie dat al eens is gebeurd, zijn juist minder terughoudend om misinformatie te publiceren op sociale media.
Dit geldt met name voor fanatieke gebruikers, die meermaals per dag posten op sociale media. Blijkbaar weegt voor hen het uiten van de eigen mening - ook als die gebaseerd is op onjuistheden - zwaarder dan het risico gefactcheckt te worden.
De angst om geïsoleerd te raken, zorgt wel voor een rem op het plaatsen van onjuiste informatie op sociale media. Dus als mensen hun account dreigen kwijt te raken of als ze veel volgers verliezen, kan ze dat wel tot inkeer brengen.
Wasike, B. (2023). You've been fact-checked! Examining the effectiveness of social media fact-checking against the spread of misinformation. Telematics and Informatics Reports, 11, 100090.
Bellingcats factcheck-starterpakket
Het verifiëren van informatie is een van de kerntaken van journalisten. Toch zijn lang niet alle journalisten bekend met de basisbeginselen van open source (beeld)verificatie – en dat is jammer, want het is vrij eenvoudig te leren als je weet waar je moet zijn. Om journalisten een eindje op weg te helpen zette Bellingcat daarom een factcheck ‘starter pack’ in elkaar, dat je kunt vinden op de website van BENEDMO. In dit starter pack wordt onder andere aandacht besteed aan tools voor reverse image search, geolocatie en het archiveren van informatie.
Eerst checken, daarna pas een verkiezingsdebat uitzenden?
De publieke omroep moet verkiezingsdebatten niet langer live uitzenden, want politici beweren daar van alles wat later incorrect blijkt te zijn. In plaats daarvan moeten alle beweringen die politici tijdens een debat doen eerst gefactcheckt worden. Tijdens de uitzending van het debat op een later tijdstip, kan dan onderin beeld genoemd worden of de beweringen wel of niet kloppen.
Dit advies ontving Margo Smit, ombudsman van de NPO, van een kijker. Daar zitten wel de nodige haken en ogen aan, vertelt René Sommer, de hoofdredacteur van KRO-NCRV, de omroep die tijdens verkiezingstijd factcheckt in samenwerking met AD en Nieuwscheckers. Zijn kanttekeningen: het vraagt veel expertise om snel te kunnen factchecken en wellicht willen politici niet meer aan debatten meedoen als ze weten dat hun bewering gecontroleerd worden.
Tijdens een radio-uitzending van Spraakmakers werd er verder gediscussieerd over de voor- en nadelen van het factchecken van verkiezingsdebatten voordat ze worden uitgezonden.
Agenda
24/1 ‘Disinformation and Human Rights in Context’
Aanstaande woensdag (24 januari) spreekt Nieuwschecker Peter Burger tijdens het symposium ‘Disinformation and Human Rights in Context’, georganiseerd door het Leidse Grotius Centre for International Legal Studies en het Instituut voor Informatierecht (UvA). Meer informatie en een inschrijflink vind je hier.