Grafiekpolitie: Pas op met vuurwerkgrafieken
Een nabrander van de Grafiekpolitie: de cijfers over vuurwerkletsel die vorige week het nieuws haalden, kunnen met een paar ingrepen veel duidelijker worden gevisualiseerd. Verder in deze nieuwsbrief: onderzoek naar het nut van waarschuwingslabels op sociale media, een bizarre rel rond een Newyorkse synagoge triggert eeuwenoude complottheorieën, en meer nieuws over factchecken en desinformatie.
3D-effect in donutgrafiek: beter van niet
Bij de laatste jaarwisseling veroorzaakte zwaar illegaal vuurwerk (cobra’s, mortierbommen, etc.) meer letsel dan andere categorieën vuurwerk. Met een grafiek in de vorm van een donut visualiseerde het Kenniscentrum Letselpreventie de schade van verschillende soorten vuurwerk. Via de NOS bereikte de grafiek in aangepaste vorm een groter publiek.
De Grafiekpolitie waarschuwt: het 3D-effect laat het aandeel van het zware illegale vuurwerk nog groter lijken dan het is. Ook kunnen kleuren en indeling nog beter het verschil tussen de soorten vuurwerk en hun gevolgen laten uitkomen. Lees hier hoe we de grafiek verbeterden.
Factchecks van andere media
Virale foto uit Gaza blijkt AI-gegenereerd
Knack checkte afgelopen week een foto van een man en vijf kinderen die gewond zouden zijn geraakt in de Gazastrook. De foto werd gedeeld op X met het bijschrift ‘a picture is worth a thousand words’. De afbeelding blijkt echter niet authentiek: hij is gemaakt met artificiële intelligentie (AI). Dat is onder andere te zien aan misvormde ledematen – een typisch kenmerk van AI-gegenereerde beelden.
Vitamine C (helaas) geen wondermiddel tegen verkoudheid
Veel mensen grijpen naar Vitamine C om verkoudheid te voorkomen of te bestrijden. Maar heeft dit eigenlijk wel zin? Gezondheid en Wetenschap dook in de literatuur, en komt tot de conclusie dat extra vitamine C innemen om een verkoudheid te voorkomen geen zin heeft. En het wordt nog teleurstellender: ook voor wie al verkouden is, hebben supplementen met vitamine C geen enkel effect. Een uitzondering vormen extreme sporters zoals marathonlopers, waarbij de vitamine het risico op verkoudheid kan doen dalen.
Nepcontract
Online gaat het ‘nieuws’ rond dat de Oekraïense president Zelensky een wel heel bijzondere aankoop heeft gedaan: Villa Bogensee, de voormalige woning van Nazi-minister Goebbels. Een heus koopcontract wordt getoond om deze claim te ondersteunen. Het contract is echter vervalst, blijkt uit onderzoek van AFP. Zo klopt het uiterlijk van de overeenkomst niet, en is de advocaat die de akte zou hebben opgesteld al 10 jaar niet meer werkzaam als advocaat. [
Onderzoek: het nut van waarschuwingslabels op social media
Op social media wemelt het van de geruchten, roddels, leugens, complottheorieën en andere onwaarheden. Om hier enigszins paal en perk aan te stellen, werken bedrijven als Meta (eigenaar van Facebook en Instagram) en TikTok samen met factcheckers. Posts op deze social media die door factcheckers als ‘onwaar’ zijn beoordeeld, worden voorzien van een label om gebruikers te waarschuwen dat de informatie niet klopt.
Of zulke waarschuwingslabels effect hebben, is veelvuldig onderwerp van wetenschappelijk onderzoek geweest. Twee onderzoekers van het gerenommeerde Amerikaanse onderzoeksinstituut MIT hebben de bevindingen van al deze studies recent op een rij gezet. Met als globale conclusie: ja, die labels hebben zin, want daardoor zijn er minder mensen die de onjuiste informatie geloven. Ook zorgen de labels ervoor dat minder mensen de foutieve posts delen en liken.
Het is daarbij wel van belang dat de labels duidelijk zichtbaar zijn en duidelijke taal gebruiken. ‘Deze informatie wordt in twijfel getrokken’, werkt minder goed dan ‘deze informatie is onjuist’. Ook hebben de labels meer effect als mensen kunnen doorklikken naar een factcheck waarin ze kunnen lezen waarom de informatie niet klopt.
De bron van de waarschuwing speelt ook een rol. Labels die vermelden dat de waarschuwing afkomstig is van factcheckers, zijn het meest effectief. Hoewel ze wat minder goed scoren, hebben ook labels die komen van nieuwsmedia en gewone gebruikers (zoals de community notes op X) effect.
Deze bemoedigende bevindingen willen niet zeggen dat labels een wondermiddel zijn. Lang niet iedereen wordt door de labels op het juiste spoor gezet: er blijven mensen die de onjuiste informatie geloven. Bovendien worden lang niet alle onjuiste posts voorzien van waarschuwingslabels en verschijnen ze vaak pas na enige tijd.
[Martel, C., & Rand, D. G. (2023). Misinformation warning labels are widely effective: A review of warning effects and their moderating features. Current Opinion in Psychology, 101710]
Tunnels onder synagoge in New York triggeren antisemitische complottheorieën
Afgelopen maandag kwam een intern conflict tussen groepen orthodoxe Joden die een synagoge in Brooklyn gebruiken tot een mediagenieke uitbarsting. Jongeren die met clandestiene tunnels een doorgang hadden gemaakt tussen twee gebouwen, raakten slaags met bestuurders die de constructie wilden laten afsluiten. De Newyorkse politie greep in en negen jongeren werden gearresteerd.
Het incident is aangegrepen als ‘bewijs’ voor antisemitische complottheorieën over Joden als kinderontvoerders en -moordenaars. Daarbij wordt in veel gevallen in woord en beeld expliciet verwezen naar het eeuwenoude ‘bloedsprookje’ (‘blood libel’), over Joden die het bloed van christenkinderen verwerken in hun matzes, een valse beschuldiging die regelmatig heeft gediend als aanleiding en excuus voor pogroms. De complottheorieën zijn in Nederland onder meer verspreid via alternatieve nieuwssites, op X en in reacties op de Instagrampagina van het onder jongeren populaire nieuwskanaal Cestmocro. [VRT Nieuws, The Forward, Rolling Stone]
Luistertip: De Dag over de ‘Epstein-lijst‘
De affaire rondom zakenman en zedendelinquent Jeffrey Epstein blijft de gemoederen bezighouden. Afgelopen week werden nieuwe rechtbankdocumenten vrijgegeven, waarin namen van prominente personen voorkomen. Deze ‘Epstein-lijst’ zorgt voor een heropleving van (complot)theorieën over het netwerk en de dood van Jeffrey Epstein, vertelt journalist en Amerikadeskundige Laila Frank in de NPO Radio1-podcast De Dag.
En verder…
Morgen (13 januari) zijn er verkiezingen in Taiwan. Bij het kiezen van een nieuwe president en nieuw parlement wordt het land geteisterd door desinformatie – vaak afkomstig uit China. [Nieuwsuur]
Welke psychologische factoren maken mensen vatbaar voor misinformatie over gezondheid? En welke strategieën kunnen gebruikt worden om deze misinformatie tegen te gaan? De American Psychological Association (APA) publiceerde in november een consensus statement met antwoord op deze en andere vragen. [APA]
In reactie op een artikel uit the New York Times belichten onderzoeker Lucas Graves en AfricaCheck-oprichter Peter Cunliffe-Jones de huidige toestand en het nut van factchecken. [the Conversation]
AI-gegenereerde imitaties en samenvattingen van boeken verschijnen in rap tempo op Amazon. Het is nog onduidelijk wat auteurs hier tegen kunnen doen. [WIRED]
De Braziliaanse factcheck-organisatie Aos Fatos gebruikt een ChatGPT-achtige bot genaamd FátimaGPT om vragen van lezers te beantwoorden. De bot kan gebruikt worden op Whatsapp, Telegram en het web. [NiemanLab]
De vele belangrijke verkiezingen die wereldwijd plaatsvinden in 2024 vallen samen met een toenemende dreiging van desinformatie en complottheorieën. [The New York Times]
KRO-NCRV stopte deze week per direct met het gebruik van X. Reden: de “aanhoudende, veelal anonieme, haatdragende en ronduit racistische uitingen die op X worden gedaan.” [KRO-NCRV]