Zomerse factchecks
Een aantal (oude) zomerse factchecks op een rijtje
Kaas maakt niet slank
Kies je deze zomer voor een borrelplankje met kaas op het terras? De bewering dat kaas slank maakt, is onwaar. Vorig jaar juni checkten we de uitspraak dat mensen die veel kaas eten, dunner zijn dan mensen die dat niet doen. Uit onze factcheck blijkt dat de bewering - onder meer verspreid door Cosmopolitan - gebaseerd is op onderzoek dat betrekking had op zuivel in het algemeen. Maar daaruit bleek niet dat je slanker wordt van zuivel, en al helemaal niet dat je slanker wordt van kaas. Uiteraard kan een beetje kaas geen kwaad!
Veel doden door selfies
Pas op als je deze zomer een selfie gaat maken op een riskante plek ergens op je vakantiebestemming. Enkele maanden geleden checkten we of er in de afgelopen zes jaar wereldwijd meer dan 250 mensen zijn overleden bij het maken van een selfie, en dat is waar. Het is niet onomstotelijk bewezen, maar wel aannemelijk. Ongelukken met selfies lijken vooral te gebeuren door risicovol gedrag, al dan niet op plaatsen met gebrekkige veiligheidsvoorzieningen.
Muggen en vitamine B1
Last van muggen en ten einde raad? Het slikken van vitamine B1 - zoals regelmatig door sites wordt beweerd - is geen oplossing om de muggen op afstand te houden. Er is namelijk nooit een verband gevonden tussen muggen en vitamine B1 slikken, concludeerden wij twee zomers geleden al in onze factcheck. De pechvogels die elke zomer weer lek worden gestoken door muggen, kunnen hun heil beter zoeken bij middelen als deet.
Factchecks van andere media
'Jongeren worden roekeloos in bed door HPV-prik'
De Gezondheidsraad adviseert alle kinderen vanaf 9 jaar in te enten tegen het seksueel overdraagbare HPV-virus dat baarmoederhalskanker veroorzaakt. Volgens sommigen, waaronder de christelijke patiëntenvereniging NPV, leidt dat tot losbandigheid. De Volkskrant heeft de uitspraak onder de loep genomen, en concludeert dat er geen aanwijzingen zijn dat jongeren na de HPV-prik aan losbandigere seks doen of extra bedpartners hebben.
'Meer rijstroken beste bestrijding fileleed'
De Telegraaf kopte recent dat meer rijstroken de beste bestrijding zijn tegen fileleed. NRC bestempelt die uitspraak als onwaar: een extra rijstrook kan fileleed verminderen, maar het algemene beeld is dat dit effect tijdelijk is, omdat meer asfalt uiteindelijk meer verkeer aantrekt en omdat knelpunten zich kunnen verplaatsen.
NU.nl checkt uitspraak van het Algemeen Dagblad over Facebook
Recent publiceerde het Algemeen Dagblad een advertentie waarin staat dat Facebook gegevens verkoopt aan een databedrijf, dat je vervolgens gaat 'spammen met troep'. Volgens de krant is dat een van de redenen waarom je beter een krant kan kopen in plaats van het nieuws te lezen via Facebook. Het social media platform verdient inderdaad aan persoonlijke data van gebruikers, maar verkopen is niet de manier waarmee Facebook geld verdient, stelt NU.nl. Met de gegevens die Facebook over gebruikers verzamelt, kan het bedrijf geld vragen aan adverteerders die hun advertenties aan een specifieke groep mensen willen laten zien. Maar het verdienmodel van Facebook is niet het verkopen van gegevens: die zijn veel te waardevol voor het platform.
'Apps die bijhouden hoe lang je slaapt, hebben weinig nut'
Knack.be nam deze week een uitspraak van NU.nl onder de loep over apps die slaap bijhouden. De nieuwssite beweert namelijk dat zulke applicaties weinig nut hebben. Knack beoordeelt die uitspraak als waar. De informatie kan worden gebruikt om over een langere periode te bepalen hoe regelmatig je slaapt. Maar de specifieke tijdstippen en de analyse van de slaapkwaliteit kunnen we beter negeren. Volgens Knack zijn de apps niet helemaal onzinnig, maar kunnen we ze beter niet vertrouwen. Om slaap op een accurate manier te meten, moeten in ieder geval hersengolven worden gemonitord. En dat kan alleen met elektroden op je hoofd.
Onderzoek: Maakt een nepnieuwsgame mensen imuun voor nepnieuws?
Het klinkt aantrekkelijk: een leuk computerspel spelen en je bent immuun voor nepnieuws. Het is het achterliggende idee van Bad News, een online game die ontwikkeld is door onderzoekers van de universiteit van Cambridge en DROG.
Het werkt als volgt. Als speler ben je een nepnieuwsboer die zoveel mogelijk volgers moet aantrekken. Dat krijg je voor elkaar door alle trucs uit de kast te halen die er te verzinnen zijn. Zoals je met nepaccounts voordoen als iemand anders, inspelen op emoties, beledigen, complottheorieën verspreiden, etc. De kunst is om ondanks alles geloofwaardig te blijven. Verlies je je geloofwaardigheid, dan heb je het spel verloren.
Het idee is dat mensen door het spel snappen welke trucs nepnieuwsmakers uithalen om mensen te misleiden. Bijvoorbeeld door een Twitter-account te gebruiken met een naam die lijkt op die van een bestaande persoon of organisatie.
Om vast te stellen of de game inderdaad als een vaccin tegen nepnieuws werkt, hebben de onderzoekers de game door heel veel mensen laten spelen en vervolgens getest of spelers beter in staat waren om te beoordelen of nepberichten betrouwbaar waren. Zo kregen spelers een tweet te zien van een nepaccount van televisiezender HBO met het nepbericht dat het achtste seizoen van Game of Thrones werd uitgesteld vanwege onenigheid over salarissen. Met de vraag: hoe onbetrouwbaar of betrouwbaar vind je dit bericht?
Na het spelen van de game bleken mensen inderdaad kritischer: ze vonden nepberichten onbetrouwbaarder dan mensen die het spel (nog) niet hadden gespeeld.
Maar is het spel daarmee een vaccin dat mensen immuun maakt voor nepnieuws, zoals de onderzoekers concluderen? Eigenlijk kunnen we dat helemaal niet zeggen op basis van dit onderzoek.
Immuun worden betekent dat je niet vatbaar bent voor nepnieuws. Dus, als je nepnieuws te zien krijgt, zul je dat niet ten onrechte onthouden als juiste informatie. Maar dat heeft dit onderzoek niet getest. De onderzoekers hebben alleen gekeken of mensen het bericht wel of niet betrouwbaar vinden. Maar dat zegt niets over hoe mensen het onthouden. Het kan best zijn dat ze de bron of het bericht onbetrouwbaar vinden, maar vervolgens dat nieuws wel onthouden alsof het waar is. Dit (overigens erg leuke) spel verdient dus nog wel een vervolgonderzoek.
Nieuwsgierig naar het onderzoek? Dat vind je hier.
En verder...
Een nachtmerrie voor factcheckers: de overheid die een factcheckplatform begint, onder dezelfde naam als een reeds bestaand project. In Mexico kan dat: daar heeft de overheid 'Verificado' opgericht, gelijknamig aan de bekende factcheckorganisatie Verificado.
In de New York Times stond enkele dagen geleden een stuk waarin kritiek wordt geuit op het 'Rapid Alert Systeem' van de Europese Unie tegen online desinformatie. Door bureaucratische en politieke obstakels zou het systeem nauwelijks werken.
In dit stuk worden een aantal tools uitgelicht die kunnen worden gebruikt om informatie op te sporen voor journalistiek onderzoek. Denk bijvoorbeeld aan uitgebreide zoekfuncties op Facebook of via Google Groups: wellicht geen tools waar je meteen aan denkt als je begint met research.
Facebook is erg terughoudend bij het verwijderen van nepnieuws. Behalve als het gaat om nepnieuws over Facebook zelf, zo ontdekte Bloomberg.
Het Amerikaans-Vlaamse LeadStories is razendsnel in het debunken van nepnieuws op internet. Hoe ze dat doen is te lezen in een reportage van de Colorado Springs Independent.
Zomerstop
Ook de redactie van Nieuwscheckers gaat op vakantie. Dat betekent dat er de komende weken geen nieuwsbrief wordt gemaakt. Na de zomer zijn we terug en zullen we je weer iedere week bijpraten over onze factchecks en nieuws over nepnieuws.
Dit was de laatste nieuwsbrief van Fiorella, die de afgelopen maanden ook een flink aantal factchecks voor haar rekening nam en onze sociale media verzorgde. Zij zet haar carrière elders voort en we wensen haar daarbij veel succes.
Wij wensen iedereen een hele fijne zomer toe!
Peter Burger, Alexander Pleijter en Fiorella Opromolla