Zo check je beelden uit de oorlog OF Zo check je waar die video vandaan komt OF Hoe check je beelden uit de oorlog?
Pas op voor namaakfactchecks
Wij bij Nieuwscheckers hameren vaak op het belang van factchecks, maar opgepast, niet elke factcheck is wat het lijkt. Er zijn namelijk ook valse factchecks in omloop. Bijvoorbeeld die van War on Fakes. Deze nepfactchecks betitelen waargebeurde gebeurtenissen als nepnieuws. En erger nog, de site ontkracht geregeld Oekraïense berichten die helemaal niet bestaan. De zogenaamde ‘factcheckers’ gaan zo ver dat ze zelf berichten over niet gebeurde zaken fabriceren, die ze vervolgens afschilderen als Oekraïnse propaganda.
Argos publiceerde een artikel over deze nepfactchecks, waarin Nieuwschecker Alexander de opkomst van de valse factchecks verontrustend noemt:
‘Het genre is gebaseerd op betrouwbaarheid. Misbruik kan ervoor zorgen dat mensen sceptisch gaan kijken naar alle factchecks. Mensen kunnen zelfs factchecks niet altijd vertrouwen omdat sommige checks een bepaald gezichtspunt naar voren brengen.’
Let dus op als je een factcheck van onbekende bron tegenkomt. Controleer dan wie of wat de bron is, want betrouwbare factcheckers zijn meestal transparant over wie ze zijn en hoe ze werken.
Zo checkten we een video waarin een 'lijk' een sigaret rookt
Acteurs die zich voordoen als gesneuvelde Russen in de oorlog in Oekraïne? In maart checkten we een video die rondging op social media. Het ging hier om achter-de-schermen-beelden van een videoclip van de Russische rapper Husky. Geen propagandamateriaal dus.
In deze video laten we nog eens zien hoe je erachter kan komen waar een video vandaan komt. Wil je zelf aan de slag gaan met beeldverificatie? In deze explainer leggen we stap voor stap uit hoe je dat kan doen. De volledige factcheck over de rokende lijkzak kan je hier teruglezen.
Factchecks over de oorlog in Oekraïne
Onjuiste beelden van gezonken Russisch oorlogsschip Moskva
Nadat het Russische ministerie van Defensie verkondigde dat het Russische vlaggenschip Moskva was gezonken in de Zwarte Zee, ging het op social media los. Al snel circuleerden allerlei beelden van het zinkende schip. Maar die waren niet van de Moskva, maar van andere schepen, aldus de factcheck van VRT News van 15 april.
Drie dagen later meldden nieuwsmedia dat er nu echte beelden van het schip waren opgedoken. Het OSINT-team van de NOS heeft vastgesteld dat het schip op de foto's overeenkomt met eerdere foto's van de Moskva, maar slaagde er nog niet in om de datum en plaats van de foto's te verifiëren. Ook is niet bekend wie de beelden heeft gemaakt en langs welke weg ze zijn gepubliceerd.
Ook over de oorzaak bestaat nog onduidelijkheid. De Russen beweren dat het door een ontploffing komt in de munitiekamer, de Oekraïners dat zij het schip hebben vernield met een raket.
Foute ondertiteling van Poetin-video
In een video die op grote schaal op sociale media is gedeeld, zegt de Russische president Poetin, ondertiteld in het Frans, slechte dingen over de Franse president Macron. De video dateert echter uit 2019 en is opgenomen tijdens het Internationaal Economisch Forum in Sint-Petersburg. Een volledig transcript bevestigt dat de ondertitelingen nep zijn, meldt 024France.
Dit is geen foto van Oekraïners die de verjaardag van Hitler vieren
Dat Oekraïners nazisympathisanten zouden zijn, is sinds het uitbreken van de oorlog een populaire complottheorie. Zo ging er afgelopen weken op social media een foto rond van zogenaamde Oekraïense studenten die in Lviv een swastika vormen om de verjaardag van Hitler te vieren. Politifact kwam erachter dat de foto niet afkomstig was uit Oekraïne, maar uit Rusland. De foto werd al in 2016 genomen op de 55ste editie van de Kosmonautendag, de dag dat Yuri Gagarin de ruimte in ging. Wat we zien op de foto is dan ook geen swastika, maar het getal 55.
Factcheck Nieuwscheckers
Als elke Nederlander twee dagen per week geen vlees zou eten, zou dit evenveel uitstoot besparen als wanneer je twee miljoen auto’s van de weg haalt, beweerde Christine Teunissen van de Partij voor de Dieren in de Tweede Kamer. Dat klopt niet: twee miljoen auto’s zorgen voor meer uitstoot dan twee dagen vlees eten. In deze factcheck rekenen we het uit.
Factchecks van andere media
De documentaire “Watch the Water” is doorspekt met complottheorieën
In de antivaccinatiedocumentaire “Watch the Water” wordt beweerd dat het coronavirus een synthetische versie van slangengif is, bedoeld om DNA van slangen in mensen te krijgen. Het resultaat volgens de documentaire: mensen worden langzaamaan 'hybriden van Satan'. Het slangengif zou verspreid worden via remdesivir, de mRNA COVID-19-vaccins en drinkwater.
Fragmenten uit de samenzweringsfilm gaan inmiddels viraal op het internet. Politifact schreef een factcheck over de documentaire waaruit duidelijk wordt dat de informatie in lijn is met een bekende QAnon-complottheorie, namelijk dat een geheime kliek van Satan-aanbiddende pedofielen een wereldwijde mensenhandel zou runnen. De film is doorspekt met onjuist aangehaalde wetenschappelijke studies, tv-fragmenten die uit de context zijn gehaald en gedebunkte hoaxes.
Tips voor factcheckers
Het BBC-desinformatieteam maakte een informatieve video over hoe zij beelden op sociale media verifiëren.
The Centre for Information Resilience (CIR) maakte een rapport over de situatie in Boetsja waarin op overzichtelijke wijze vele factchecks zijn samengebracht.
En verder...
Een opvallende trend: zogenaamde gênante momenten van presidenten laten zien op social media. Door video’s uit de context te halen, ziet de kijker hoe bijvoorbeeld Joe Biden zou worden genegeerd op een conferentie. [Poynter]
Inmiddels een bekend patroon: Rusland benadert eerdere consumenten van Russische desinformatie. Al eerder werd er succes gehaald bij Canadese anti-vaxxers en nu is er binnen deze groep wederom een groot bereik. [National Post]
Spotify gaat stappen zetten om het bereik van misinformatie te beperken. Kanalen zoals die van Joe Rogan krijgen op die manier minder speelruimte. [NiemanLab]
Facebook stopt te weinig geld in het modereren van berichten, schrijft The Guardian. Met name in Afrika doet het bedrijf te weinig aan de bestrijding van desinformatie.
De Russische mediaregulator Roskomnadzor beweert dat Wikipedia de bron is geworden van aanvallen op de Russen en dat de artikelen ervan "een uitsluitend anti-Russische interpretatie van gebeurtenissen" promoten. Vooralsnog is de online encyclopedie nog wel toegankelijk in het land. [Stop Fake]
Een historisch onderzoek toont aan dat er al vijftig jaar desinformatie over biologische wapens rondgaat.
NewsGuard heeft 181 websites met desinformatie geïdentificeerd. Het medium volgt de belangrijkste foutieve verhalen over de oorlog in Oekraïne.
Een groep complotdenkers stapte naar de Belastingdienst met het verzoek om hun zogenaamde "geboortetrust" uit te keren. De burgers willen autonoom worden door zich los te maken van de Nederlandse staat. [NRC]
Luistertips
Wie checkt de factcheckers? Een vraag die steeds vaker wordt gesteld sinds de oorlog tussen Oekraïne en Rusland is uitgebroken. In een podcast van National Public Radio (NPR) wordt dit onderwerp besproken.
In deze aflevering van de podcast Is that a fact? spreken twee Russische journalisten over hoe zij verslaggeven in tijden van oorlog. Zij leggen uit hoe Russische desinformatie zich verspreidt, zowel binnen het land als over de grenzen.
NRC tipt twee podcasts over desinformatie en de totstandkoming van mythen. De Amerikaanse podcasts Science VS en You’re Wrong About gaan in op misinformatie uit het verleden, die "diepe echo’s in het nu" kennen.
Kijktip: Obama over desinformatie
Oud-president Barack Obama hield deze week een toespraak over uitdagingen voor de democratie in het huidige digitale informatielandschap, waarin desinformatie een groot probleem vormt. Het evenement werd georganiseerd door het Cyber Policy Center van Stanford en de Obama Foundation.
Over Obama en desinformatie gesproken: Atlantic-hoofdredacteur Jeffrey Goldberg publiceerde deze week zijn inverview met Barack Obama over desinformatie op social media, de oorlog in Oekraïne en de toekomst van de democratie.
Agenda
Op 11 mei is het VOGIN-IP-congres met een workshop van onze factchecker Leon. Hoe kan je het beste factchecken? Als je dat wil weten, kan je je online inschrijven voor de lezing.
Stuur tips
Heb je tips, vragen of suggesties? Mail ons dan op nieuwscheckersleiden@gmail.com of stuur een tweet naar @nieuwscheckers.
We wensen je een fijn weekend toe!
Alexander, Peter, Maaike, Jord, Arno, Leon en Sofie
