Week 51 bij Nieuwscheckers: De duif die doorvloog, een jaaroverzicht, boekentips voor de kerstvakantie en meer
Deze week bij Nieuwscheckers: de duif die doorvloog
Op de drempel van kerst redt Nieuwscheckers een duif van de dood. Het beestje leek gesneuveld door een saluutschot op Malta – de video hiervan ging begin november wereldwijd viraal. Goed nieuws: de invalshoek bepaalt wat je denkt te zien, en vooral wat buiten beeld blijft. De Engelse versie van onze factcheckvideo staat hier.
Factchecks van andere media: Koude handen en voeten, kernafval en op je 81ste met pensioen?
Ook andere media publiceren factchecks. We geven elke week een selectie.
Vrouwen hebben eerder koude handen en voeten
Vrouwen klagen regelmatig dat ze koude handen en voeten hebben. Volgens Elkedagverhalen is hebben vrouwen daar eerder last van dan mannen, want dat zou zijn gebleken uit een oud onderzoek uit 1998. NUcheckt concludeert dat de claim grotendeels waar is: meerdere studies hebben aangetoond dat vrouwen eerder last hebben van koude handen dan mannen. Dat verschil is er vooral bij lage temperaturen die niet schadelijk zijn voor het lichaam. Niet in alle situaties is er een verschil tussen mannen en vrouwen: als het vriest hebben mannen ook koude handen.
'Ondergronds kernafval is net zo gevaarlijk als twee bananen'
Dat schreven mediaonderzoeker Mirjam Vossen en nucleair geneeskundige Jules Lavalaye onlangs in een opiniestuk in de Volkskrant. Wie volgens hen boven een ondergrondse opslagplaats van kernafval woont, krijgt tegen de tijd dat daar afval uit ontsnapt, via lokale voeding jaarlijks net zoveel radioactiviteit binnen als bij het eten van twee bananen. De Volkskrant concludeert dat wie over 200.000 jaar boven een ondergrondse kernopberglocatie woont, waarschijnlijk net zoveel extra straling te verduren krijgt als door het eten van honderd tot duizend bananen. In Nederland is de situatie bovendien iets anders, want hier zou het afval verdwijnen in klei- of zoutlagen.
Geboren in 2018, dus op je 81ste met pensioen?
Volgens vakbond FNV gaan de mensen die in 2018 worden geboren, op hun 81ste met pensioen. NRC checkt zocht uit of het klopt. De pensioenleeftijd is gebaseerd op de gemiddelde leeftijdsverwachting. Om te spreken van een pensioenleeftijd van 81 jaar, moeten mensen over het algemeen 100 jaar worden. NRC concludeert echter dat geen enkel cijfer wijst op een gemiddelde leeftijdsverwachting van 100 jaar. De claim wordt dan ook als onwaar beschouwd.
Boekenlijst
Recent verschenen een paar kloeke studies over digitale politieke propaganda.
Computational propaganda, van het Oxford Internet Institute, valt op door de brede aanpak: de hoofdstukken bestrijken de hele wereld, van de VS en Rusland tot China, Taiwan en Brazilië. De auteurs waarschuwen voor ‘morele paniek’ over bots en trollen: de strategieën en het succes van de propagandisten verschillen per land.
In Cyberwar beoordeelt de eminente communicatieonderzoekster Kathleen Hall Jamieson het effect van de Russische poging om met hackers en trollen de Amerikaanse verkiezingen van 2016 te beïnvloeden. Haar conclusie: ja, het is mogelijk dat deze campagne het beslissende zetje heeft gegeven voor de overwinning van Trump. Speculatief, maar gebaseerd op eerder onderzoek naar politieke campagnes, media en kiezersgedrag.
Bots en trollen zijn een nieuw en opvallend wapen, maar verkijk je niet op hun invloed, waarschuwt Network propaganda, een studie van de Amerikaanse sociale en mainstream media van 2015 tot en met 2018. De sterkste krachten in het media-ecosysteem dat bijdroeg aan de uitkomst van de presidentsverkiezingen zijn volgens auteur Benkler, Faris en Roberts van binnenlandse oorsprong. De auteurs concentreren zich op polarisering en op de radicalisering van rechtse media.
Tot slot: in Alternatieve feiten. De psychologie van nepnieuws legt psycholoog Eric Rassin uit waarom mensen onjuiste berichten geloven, met speciale aandacht voor fouten van wetenschappers.
Jaaroverzicht: Het beste van Nieuwscheckers in 2018
Welke factchecks werden het best gelezen op Nieuwscheckers? We maakten een overzicht, de uitgebreide versie is hier te vinden.
PR-bureau Mediatic verspreidt onzin over mannen die geen vrouw als baas willen
Gevaarlijke onzin: zuiveringszout met citroen werkt 10.000 keer beter tegen kanker dan chemotherapie
Headlines uit de actualiteit
Omvangrijk trollenrapport
Er is al veel geschreven over Russische desinformatiecampagnes rond de Amerikaanse presidentsverkiezingen, maar een nieuw rapport gaat een stap verder. Het rapport The IRA, Social Media and Political Polarization in the United States, 2012-2018 analyseert hoe trollen van Ruslands Internet Research Agency (IRA) Facebook, Instagram, Twitter and YouTube gebruikten voor beïnvloeding van de publieke opinie en polarisatie van debatten. De onderzoekers concluderen dat de meest invloedrijke activiteit van IRA niet zit in advertenties, maar in organic posting. “Over 30 million users, between 2015 and 2017, shared the IRA’s Facebook and Instagram posts with their friends and family, liking, reacting to, and commenting on them along the way.” The Washinton Post geeft een samenvatting.
Der Spiegel: fraude bleef lang ongecheckt
Der Spiegel ging deze week diep door het stof met het ontslag van de internationaal gelauwerde verslaggever Claas Relotius (33). De redactie laat zien hoe Relotius routineus personen, interviews en verhalen verzon. Intern waren al langer verdenkingen tegen Relotius, vooral geuit door collega-verslaggever Juan Moreno, die aanvankelijk niet werd geloofd (Moreno blikt in deze video terug). Der Spiegel factcheckt alle reportages, maar juist de unieke, persoonlijke details in Relotius' ooggetuigenverslagen lieten dat niet toe, en tegelijkertijd was er grenzeloos collegiaal vertrouwen. “Our willingness to consider even the most incredible stories to be true, as long as they seem at least plausible, is almost boundless. That was the foundation for Relotius' success.” De redactie roept tipgevers op mee te helpen de omvang van de fraude in beeld te brengen. Twee inwoners van Fergus Falls hebben daar al gehoor aan gegeven.
En verder....
Het Algemeen Dagblad, Radar en de Consumentenbond beweren dat twee Bulgaren zich afgelopen weekend schuldig hebben gemaakt aan 'contactloos zakkenrollen'. De bron van het bericht: politie Deventer. Contactloos zakkenrollen is echter een mythe, stelt Hoaxmelding. In theorie is het mogelijk, maar de apparaten die daarvoor kunnen worden gebruikt zijn allemaal geregistreerd. Bovendien moet je dusdanig dicht op iemand staan, dat dat erg opvalt. Criminelen nemen dat risico niet snel.
Als reactie op het stuk in The Guardian, waarin diverse factcheckers commentaar leverden op Facebook, vroeg Poynter 19 factcheckers om hun mening over de samenwerking met het social media platform. Lees hier wat ze vinden.
Om factchecks succesvol te verspreiden en viral te laten gaan moet het lijken op desinformatie, stelt Clara Jiménez Cruz van Poynter. Berichten moeten makkelijk te begrijpen zijn en door mensen gedeeld willen worden. De Spaanse factchecksite Maldito Bulo heeft ermee geëxperimenteerd, en het werkte.
Russische trollen die zijn ingezet om de Amerikaanse presidentsverkiezingen in 2016 te beïnvloeden, hebben meer interactie gegenereerd via Instagram dan werd verwacht. Het bereik was weliswaar minder groot dan via Facebook maar er was meer interactie tussen gebruikers, schrijft Recode.
Profielfoto's die gegenereerd worden met behulp van artificial intelligence: het kan allemaal. In dit artikel wordt aandacht besteed aan de wereld die schuilgaat achter het creëren van zulke foto's. Binnen een paar jaar zijn de technieken zo verbeterd, dat veel mensen niet eens meer het onderscheid kunnen maken tussen echte en neppe foto's.
Wat zijn de voorspellingen voor 2019 op het gebied van factchecking? Die vraag stelde Poynter aan zeven experts van over de hele wereld. "In 2019, we predict that fact-checkers will have to contend with the rise of government actions against misinformation around the world. They’ll see even more attempts to undermine their debunking efforts", aldus Alexios Mantzarlis en David Funke.
De redactie wordt kleiner
Tot slot nog wat droevig nieuws: onze redacteuren Fiorella en Arno verlaten Nieuwscheckers. We zullen hun kennis en kunde missen, en hun enthousiaste inzet voor het factcheckproject. Het was een plezier om met ze samen te werken.
Dat was 'm weer voor deze week. De komende twee weken verschijnt er geen nieuwsbrief. We wensen je prettige feestdagen en zien je graag terug in 2019!
Peter Burger, coördinator
Alexander Pleijter, coördinator
Fiorella Opromolla, redacteur
Arno van 't Hoog, redacteur