Week 46 bij Nieuwscheckers: Beleggers op de woningmarkt, nieuwsmedia maken reclame voor servetten, BBC lanceert dossier nepnieuws en meer
Deze week bij Nieuwscheckers: servettenreclame, woningmarkt, euthanasie en hüttenkäse
Ten eerste: opinie Nieuwscheckers in de Volkskrant
Heeft factchecken geen nut? Zeker wel! Alexander Pleijter en Peter Burger ruimen in een opiniestuk in de Volkskrant zeven misverstanden over het nut en effect van factchecken uit de weg. Factchecken is geen wondermiddel tegen nepnieuws, betogen ze, maar wel een broodnodige toevoeging aan de nieuwsmachine.
Opgewarmd persbericht over servetten
Eind oktober verschenen op de websites van Metronieuws en Elle Eten berichten waarin het volgende werd geclaimd: 'De kleur van je servet heeft invloed op de smaakbeleving van je maaltijd'. Dat zou gebleken zijn uit onderzoek van servettenfabrikant Tork, en verderop in de berichten - die dezelfde informatie bevatten - worden de relaties tussen kleuren en smaken besproken. Een simpele zoekactie brengt ons echter bij een persbericht en brochure uit april 2017, waarin nieuwe kleuren servetten worden gepresenteerd. Tork laat ons per mail weten dat er nooit wetenschappelijk onderzoek is uitgevoerd en dat zij daar ook niet naar verwijzen. Op de vraag waarom dit voor de media opeens nieuws is, krijgen wij geen antwoord. De factcheck lees je hier.
Beleggers op woningmarkt
Recent meldde Arjen Lubach dat een op de drie appartementen in handen is van particuliere beleggers, gebaseerd op een uitzending van EenVandaag van 20 september 2017. Algemeen Dagblad en de Volkskrant hadden het echter over een ander percentage: reden genoeg voor Nieuwscheckers om te kijken hoe het zit. De conclusie: Zondag met Lubach baseert zich op betrouwbare bronnen, maar de interpretatie van de cijfers klopt niet. Het programma spreekt in navolging van EenVandaag over ‘een derde van de appartementen of starterswoningen’, terwijl het gaat om een op de drie woningen met een oppervlak tot 50 vierkante meter in de vier grote steden. De factcheck, met reacties van EenVandaag en Zondag met Lubach, is hier te vinden.
Euthanasie wilsonbekwamen
Het Openbaar Ministerie maakte kort geleden bekend een verpleeghuisarts te gaan vervolgen voor euthanasie op een wilsonbekwame vrouw met vergevorderde dementie. Constance de Vries, huisarts bij de Levenseindekliniek, laat in een interview met de Volkskrant weten niet te vrezen voor meer euthanasiegevallen bij wilsonbekwame dementerenden. "Kijk naar de aantallen die we nu hebben: drie per jaar". Er zijn echter alleen cijfers voor 2017 en 2018. Op basis van die gegevens beschouwen we de claim als waar.
Kazig slaapmutsje
Afslanken met hüttenkäse: ‘Als je déze kaassoort eet voor het slapengaan, val je af’, stelt Flaironline. Maar al brengen andere media dit nieuws ook, het idee dat hüttenkäse goed is voor de lijn klopt niet. Het onderzoek waarnaar het bericht verwijst, bevat geen enkel bewijs voor een effect op je energieverbruik in rust en op gewichtsverlies. Je moet hüttenkäse vlak voor het slapen gaan dus alleen eten omdat je het lekker vindt.
Factchecks van andere media:
Ook andere media publiceren factchecks. We geven elke week een selectie.
Stressniveau verlagen met lezen
Volgens zorgverzekeraar Zorg en Zekerheid is 'slechts zes minuten een verhaal lezen de ‘leukste’ en ‘snelste’ manier om stress te verminderen'. De Volkskrant checkte of het klopt, maar kwam tot de conclusie dat eigenlijk alles wat je stressvolle gedachten afleidt, helpt ontspannen. Lezen is dus niet per se een bijzondere manier om je stressniveau te verlagen. Bovendien verwijst de zorgverzekeraar naar een studie van de Universiteit van Sussex, maar die is nooit uitgevoerd.
Kosten burn-outs jaarlijks 20 miljard euro?
Volgens Metro, De Telegraaf en Noordhollands Dagblad kosten burn-outs de samenleving jaarlijks zo'n 20 miljard euro. De kosten zouden zo hoog zijn omdat veel mensen met een burn-out tijdelijk niet in staat zijn om te werken. NUcheckt ging met de bewering aan de slag. De claim zou gebaseerd zijn op een onderzoek van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling, alleen is ook die nooit uitgevoerd. Hoeveel burn-outs kosten, is bovendien nooit door iemand nagegaan. De claim wordt daarom als onbewezen beschouwd.
Baudet over VN-verdrag en migratie naar Europa
Volgens Forum Voor Democratie-fractievoorzitter Thierry Baudet 'faciliteert het VN-verdrag op alle mogelijke manieren migratie naar Europa', laat hij aan Nieuwsuur weten. Ook zouden volgens hem mensen die illegaal het land zijn binnengekomen, niet mogen worden vervolgd. NRC achterhaalde waar zijn uitspraak op gebaseerd is, maar stelde ook dat het VN-verdrag een verzameling van niet-bindende afspraken is, en dat illegaliteit niet strafbaar is in Nederland. De uitspraak is volgens NRC dan ook onwaar, omdat de uitspraken van Baudet over het global compact niet te herleiden zijn tot de letterlijke tekst van het document, en de serie afspraken niet bindend is.
Schreeuwen tegen baby's
Doktermedia checkte een artikel van NRC, waarin wordt beweerd dat baby's tegen wie wordt geschreeuwd, later een hogere bloeddruk hebben. Het bijbehorende onderzoek laat echter een niet-oorzakelijk verband zien: de onderzochte baby’s hadden 5-6 jaar later een iets hogere, maar geen té hoge bloeddruk. Gegevens op langere termijn zijn niet bekend.
Bitcoinboeren vervalsen nieuwssites
Op Facebook gaan verschillende nepadvertenties voor bitcoinhandel rond. In alle gevallen kom je op een nagemaakte nieuwspagina terecht, waar je vervolgens bitcoins kan kopen. Hoaxmelding schrijft in een uitgebreid artikel dat het om oplichters gaat. Opvallend is dat Facebook aangeeft iets te willen doen aan fraude, maar wel betalingen toelaat voor het plaatsen van dit soort berichten.
Vervalste Hitler-foto
Bart FM Droog ontmaskerde deze week een vervalste foto van Hitler met joods meisje. De afbeelding was kort daarvoor op een veiling verkocht, en werd inclusief het verhaal over een vermeende vriendschap met de Führer verspreid. In navolging van persbureau AFP brachten diverse media dit verhaal, waaronder het AD. Er klopt niets van, laat Droog zien, en draagt bovendien bij aan postume verheerlijking. Droog werkt met Jaap van den Born aan een boek over de vervalsingenindustrie rond Adolf Hitler.
BBC publiceert groot dossier over nepnieuws
Deze week lanceerde de BBC een groots project over desinformatie wereldwijd: Beyond Fake News. Een combinatie van reportages, interviews, wetenschappelijk opgezet onderzoek en cursussen. Het volgende is slechts een greep. In Nigeria verhevigden gruwelfoto's met valse context, verspreid via Facebook, spanningen tussen etnische groepen, wat uitmondde in dodelijk geweld. Ook in India leidden valse berichten op sociale media tot lynchpartijen (video). In Turkije debunken de factcheckers van Teyit politiek nepnieuws. En na het fake nieuws komt het deep fake news: de BBC demonstreert hoe griezelig echt je videobeelden kunt manipuleren om iemand ogenschijnlijk vloeiend een vreemde taal te laten spreken. Of iets te laten beweren wat hij nooit gezegd heeft.
Onderzoek: identiteit belangrijker dan feit
Voor 'Beyond fake news' liet de BBC ook wetenschappelijk opgezet onderzoek doen in Kenia, Nigeria en India. Daarbij kregen onderzoekers ook toegang tot Whatsapp-groepen via de telefoons van deelnemers en combineerden ze netwerkanalyse van big data met interviews met burgers. Een van de belangrijkste vragen was: waarom verspreiden gewone mensen onbetrouwbare en gevaarlijke berichten? De reden bleek veelal de wens berichten te delen die de eigen identiteit bevestigden. In India ging het vooral om nationalistische boodschappen. (Onderzoek naar Nigeria en Kenia, onderzoek naar India, samenvatting)
En verder....
WhatsApp stelt geld beschikbaar voor onderzoek naar de verspreiding van nepnieuws via het platform, meldt Poynter. Onderzoekers van over de hele wereld zijn geselecteerd om verschillende aspecten ervan onder de loep te nemen.
The New York Times heeft kort geleden een driedelige videoserie gepubliceerd over Russische desinformatie. Een van de afleveringen gaat over de KGB-spionnen die achter de verspreiding van nepnieuws zitten. Bekijk de videoserie hier.
De Britse factcheckorganisatie Full Fact gaat steeds meer geautomatiseerd te werk in de bestrijding van nepnieuws, schrijft Wired. Zo maken de redacteuren bijvoorbeeld gebruik van de tool 'Trends', die informatie van televisie, social media, parlementaire vergaderingen en kranten verzamelt, en kijkt wie het verspreidt en of het al gecheckt is.
Volgens de BBC, The Guardian en NOS gaat de Ierse luchtvaartautoriteit onderzoek doen naar een 'helder object dat ongebruikelijke manoeuvres uitvoerde' en werd gespot door verschillende piloten. Klopt dat wel? schrijft echter dat het hoogstwaarschijnlijk gaat om een meteoor, een lichtspoor dat ontstaat wanneer een meteoroïde de dampkring binnenkomt.
Facebook kondigt, na onthullingen van de NY Times over de manier waarop het bedrijf de crisis rond nepnieuws en Russische invloed aanpakte, aan sterker op te treden tegen 'giftige' berichten. Het probleem in een notendop, in de woorden van Mark Zuckerberg: 'As content gets closer to the line of what is prohibited by our community standards, we see people tend to engage with it more.' (Wired)
Agenda
VPRO Tegenlicht organiseert in november lezingen over nepnieuws, genaamd Deep Fake News. Op het evenement in Pakhuis de Zwijger op 21 november vertelt coördinator Alexander Pleijter samen met NRC-mediaredacteur Reinier Kist iets over desinformatie. Interesse? Aanmelden kan hier.
Maandag 19 november is er ook een Tegenlicht Meetup in de Openbare Bibiotheek in Utrecht, aanvang 19:00 uur. Gasten zijn onder andere Eugène Loos, die onderzocht hoe goed Nederlandse scholieren nepnieuws kunnen onderscheiden, en Nieuwscheckers-redacteur Fiorella Opromolla. Meer informatie hier. De documentaire Deep Fake News wordt zondag om 21:05 uitgezonden op NPO2.
Op dezelfde avond organiseren het Rathenau Instituut en de Raad voor het openbaar Bestuur in het Haagse Pakhuis de Regâh een dialoog over online democratie. Met o.a. Arjan el Fassed (Google), Lucas Benschop (1848.nl), journalist Peter Olsthoorn, factchecker Peter Burger, Mary Berkhout (mediawijzer.net), Sarah de Lange (hoogleraar en auteur #Woest: de kracht van verontwaardiging), Edo Haveman (Facebook) en Ruurd Oosterwoud (DROG – platform voor kritische nieuwsconsumenten). Toegang gratis, opgeven hier.
Deze week is op het IDFA-documentairefestival 'Bellingcat-Truth in a Post-Truth World' in première gegaan. De documentaire gaat over het werk van Bellingcat en de strijd die zij voeren tegen nepnieuws. Twee van de vier voorstellingen is reeds uitverkocht, meer informatie is hier te vinden. De documentaire draait overigens ook op plekken elders in het land en wordt aanstaande dinsdag om 20.25 uur uitgezonden op NPO2.
Dat was 'm weer voor deze week. Tot volgende week!
Peter Burger, coördinator
Alexander Pleijter, coördinator
Fiorella Opromolla, redacteur
Arno van 't Hoog, redacteur