Week 45 bij Nieuwscheckers: Soros en creditcards voor vluchtelingen, videogames, Piramidependelprijs en meer
Deze week bij Nieuwscheckers: George Soros geeft vluchtelingen creditcards en zijn videogames een middel tegen depressie?
Hoax: Soros geeft creditcards aan vluchtelingen
Op sociale media en complotsites gaat sinds kort het bericht rond dat vluchtelingen in Europa anonieme creditcards krijgen van VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR, waarmee zij ongelimiteerd (dure) spullen kunnen kopen en valse identiteiten kunnen aanvragen. Daarbij komt ook nog eens de bewering dat zakenman George Soros daar verantwoordelijk voor is, aangezien hij in 2017 een samenwerking met MasterCard aankondigde. We zochten uit hoe het zit: de creditcards zijn allesbehalve anoniem, iedereen wordt gescreend voordat ze worden uitgegeven en er zijn strenge regels voor. Zowel MasterCard als Soros Fund Management lieten per mail weten dat Soros hier niet bij betrokken is. Kortom: twee verhalen die zijn verzonnen en bij elkaar zijn gevoegd. Lees hier onze uitgebreide factcheck.
Helpen videogames tegen depressie?
De website Welingelichte Kringen publiceerde begin oktober een artikel waarin staat dat videogames een goed middel kunnen zijn tegen depressie. De bron: Jane McGonigal, game-ontwikkelaar en auteur van het boek Reality Is Broken: Why Games Make Us Better and How They Can Change the World. Volgens McGonigal zijn games het tegenovergestelde van een depressie, maar nergens staat dat zij ook beweert dat gamen een effectief middel daartegen is. We beschouwen de claim daarom als onwaar. De factcheck lees je hier.
Factchecks van andere media: Omgewaaide bomen en drugsafval
Ook andere media publiceren factchecks. We geven elke week een selectie.
Dode bomen
Verschillende media meldden begin deze week dat door het noodweer in Italië ruim 14 miljoen bomen zijn ontworteld. De Volkskrant vroeg zich af of dat wel klopt. Een woordvoerder van de boerenbond Coldiretti laat weten dat de schade steekproefsgewijs is opgenomen, op het oog. Uit contact met een bosonderzoeker en satellietexpert van de Universiteit van Florence blijkt dat het waarschijnlijk om meer dan 20.000 verwoeste hectare gaat. Dat komt neer op minimaal tien miljoen bomen. De Volkskrant beschouwt die 14 miljoen als redelijke schatting .
Drugsafval
Volgens Leon van Zoggel van Strukton Milieutechniek levert de productie van één kilo synthetische drugs 18 tot 24 kilo drugsafval op. Dat zei hij in de Volkskrant. NRC Checkt controleerde de uitspraak. Een onderzoeker van het NFI bevestigt tegenover NRC dat het 'ongeveer klopt' dat één kilo drugs leidt tot 18 liter afval. De berekening is gebaseerd op hoeveelheden chemicaliën en de recepten die worden gevonden in ontmantelde laboratoria. De claim is dus waar.
Wetenschappelijk onderzoek: junk nieuws als 'virale vervuiling'
Fake nieuws is niet het probleem, zegt de Italiaanse onderzoeker Tommaso Venturini in een nieuwe studie: misleidende informatie surft mee op de virale golven van junk news - dat is de grotere bedreiging van de democratie. Overheden, journalisten en politici besteden te veel aandacht aan vals nieuws en te weinig aan viraal nieuws. Voor financiële of politieke winst verspreiden ondernemers en propagandisten berichten die zijn ontworpen om viraal te gaan. Zulke berichten willen het publiek er niet in de eerste plaats van overtuigen dat ze waar zijn; het belangrijkste doel liken, klikken en delen. Dat virale berichten dubieus, sensationeel en onbetrouwbaar zijn, is deel van hun aantrekkingskracht.
Junk nieuws is niet fake, zoals junk food niet fake is - maar wel ongezond. In de strijd om de aandacht die is geperfectioneerd en vermarkt door Facebook en Google verzadigt junk nieuws onze behoefte aan nieuws. Zo verdrijft nieuws van lagere kwaliteit het voedzamere nieuws.
O ja: dat voedzamere nieuws is niet per se waar. Venturini: 'The distinction worth making is not between manufactured and unaffected information, but between stories that are supported by a large and honest truth-grounding work and stories that are not.’
En verder....
Nieuwschecker Peter Burger mocht afgelopen zaterdag de Piramidependelprijs in ontvangst nemen van de Stichting Skepsis. Daarmee werd hij beloond voor zijn jarenlange werk als factchecker en onderzoeker van sagen en geruchten.
Je hoort het vast vaak: bots en trollen. Maar wat zijn het, en wat zijn de verschillen? En waaraan kun je ze herkennen? Global Investigative Journalism Network beantwoordde al die vragen in een uitgebreid artikel. Je kan ze bijvoorbeeld herkennen aan de datum en plaats van creatie.
Een clip van de confrontatie tussen CNN verslaggever Jim Acosta en een medewerker van het Witte Huis tijdens een persconferentie met President Trump ging deze week viral. Er ontstond daarbij felle discussie over de vraag of het beeld gemanipuleerd is. Volgens Storyful zijn er extra frames toegevoegd, volgens een reconstructie Buzzfeed is het een gevolg van het feit dat de clip een GIF is. “There's no agreement and plenty of confusion.”
En meer over trollen: NBC News heeft chats ingezien waar trollen met elkaar communiceren over het omzeilen van de regels van Twitter, met betrekking tot de Amerikaanse midtermverkiezingen. In het artikel reageert Twitter zelf ook op de manier waarop het bedrijf trollen aanpakt.
Afgelopen dinsdag gingen de Amerikanen naar de stembus voor de midtermverkiezingen. Vooraf publiceerde The New York Times een overzichtsartikel waarin zes soorten desinformatie worden besproken.
De Italiaanse regeringspartij Vijfsterrenbeweging plaatste vorige week een nepnieuwsvideo waarin Eurogroep-voorzitter Jeroen Dijsselbloem zou oproepen tot een 'financiële aanval op Italië'. Maar dat zei hij niet - de 'vertaalde' tekst was een verzinsel. De Volkskrant besteedde er uitgebreid aandacht aan.
Agenda
VPRO Tegenlicht organiseert in november lezingen over nepnieuws, genaamd Deep Fake News. Op het evenement in Pakhuis de Zwijger op 21 november vertelt coördinator Alexander Pleijter samen met NRC-mediaredacteur Reinier Kist iets over desinformatie. Interesse? Kaarten koop je hier.
Op dezelfde avond organiseren het Rathenau Instituut en de Raad voor het openbaar Bestuur in het Haagse Pakhuis de Regâh een dialoog over online democratie. Met o.a. Arjan el Fassed (Google), Lucas Benschop (1848.nl), journalist Peter Olsthoorn, factchecker Peter Burger, Mary Berkhout (mediawijzer.net), Sarah de Lange (hoogleraar en auteur #Woest: de kracht van verontwaardiging), Edo Haveman (Facebook) en Ruurd Oosterwoud (DROG – platform voor kritische nieuwsconsumenten). Toegang gratis, opgeven hier.
Dat was 'm weer voor deze week. Tot volgende week!
Peter Burger, coördinator
Alexander Pleijter, coördinator
Fiorella Opromolla, redacteur
Arno van 't Hoog, redacteur