Week 44 bij Nieuwscheckers: Hoax over mensenvlees in Thailand, nepnieuws over vliegramp Indonesië en meer
Deze week bij Nieuwscheckers: Hoax over mensenvlees in Thailand verspreid door veel media
Vliegramp Indonesië voeding voor nepnieuwsexploitanten
Nepnieuws is een groot probleem in Indonesië. De autoriteiten proberen zoveel mogelijk te doen om de verspreiding ervan tegen te gaan. Hoewel de verspreiders vorige maand nog in de ban waren van de zware aardbevingen en tsunami in Sulawesi, staan sinds begin deze week social media vol met fake video's en foto's van het Lion Air-toestel dat neerstortte in de Javazee. We maakten een overzicht van de berichten die veel worden gedeeld, en laten zien wat er niet klopt.
Hoax: Vegetarisch restaurant in Thailand serveert mensenvlees
Afgelopen donderdag publiceerden verschillende Nederlandse media een bizar verhaal: in een vegetarisch restaurant in Thailand zou mensenvlees geserveerd zijn, nadat iemand in de keuken was vermoord. Na wat speurwerk op internet constateerden wij via Thaise bronnen dat het verhaal onwaar is. Er is wel degelijk iemand om het leven gebracht in het restaurant, maar de tent was ten tijde van de moord gesloten. Niemand heeft dus mensenvlees gegeten.
Onze factcheck had impact: Lindanieuws, Algemeen Dagblad, De Telegraaf en NU.nl hebben hun bericht naderhand gerectificeerd.
HBO-studenten theater en dans hebben de grootste kans op een baan
Diverse media meldden onlangs dat oud-studenten theater en dans de grootste kans hebben op een baan. Het zou gaan om maar liefst 95 procent, aldus de Keuzegids HBO 2019. De bewering blijkt te kloppen, maar het zegt niets over baanzekerheid, inkomen en carrièrekansen. Het baankans-percentage wordt berekend aan de hand van het recent aantal afgestudeerden met een baan van tenminste twaalf uur per week. De uitgebreide factcheck lees je hier.
Factchecks van andere media: Thermografie voor borstkankeronderzoek en vertrouwen in de journalistiek
Ook andere media publiceren factchecks. We geven elke week een selectie.
Is de thermografie een goed alternatief voor de mammografie?
Op Facebook gaat sinds kort een bericht rond dat thermografie promoot als alternatief voor mammografie om borstkanker op te sporen: "Dames, thermografie is een onderzoek voor borstkanker waarbij je borsten niet onder een plaat hoeven." Klopt niet, concludeert NUcheckt: thermografie is een methode waarbij te oppervlakkig wordt gemeten. Tumoren kunnen dieper liggen, en daardoor is het ook moeilijker om in een vroeger stadium kanker op te sporen. Volgens KWF Kankerbestrijding is het dan ook geen alternatief.
Vertrouwen in de journalistiek
Journalist en schrijver Joris Luyendijk beweerde in de promotietekst van zijn nieuwe theatershow dat 'in het hele Westen het vertrouwen in de journalistiek op een historisch dieptepunt ligt'. NRC dook in de zaak. Onderzoeksbureau Edelman heeft als enige specifiek gevraagd naar vertrouwen in 'journalistiek' (traditionele media), en stelt dat dat juist stijgt. Als je kijkt naar alle media is er inderdaad sprake van een dalende trend. Die wordt veroorzaakt door toegenomen wantrouwen in nieuws op sociale media. NRC beschouwt de claim als grotendeels onwaar, en Luyendijk heeft de promotietekst inmiddels van zijn website laten halen.
'Seculiere landen minder gewelddadig dan religieuze landen'
Psycholoog Steven Pinker stelt in zijn boek en in een interview in de Volkskrant dat seculiere landen minder gewelddadig zijn dan religieuze. In de Klopt dit wel?-rubriek van dezelfde krant is zijn uitspraak gecheckt. Conclusie: een harde statistische onderbouwing ontbreekt en er is ook geen verband aangetoond tussen hoe gelovig een land is en hoeveel geweld daar heerst. De check, met uitgebreid commentaar van Pinker, lees je hier.
Vergat een moeder haar kinderen op station Amersfoort?
Verschillende media, waaronder NOS, Algemeen Dagblad, De Telegraaf en Hart van Nederland, berichtten over een moeder die haar kinderen op station Amersfoort zou zijn vergeten. Het verhaal bleek aangedikt, uit zijn verband gerukt en deels verzonnen. De vrouw vergat niet haar kinderen op het perron, maar hielp medereizigers met hun bagage waardoor ze per ongeluk - ongewild - in de trein kwam toen die opeens begon te rijden. Hoaxmelding schreef er een artikel over.
Eerder gecheckt, toch weer online
Zombienieuws: berichten die blijven terugkomen hoewel ze al lang zijn doodgecheckt
Herhaaldelijk kerstmuziek luisteren is slecht voor je gezondheid, beweerde de Vlaamse website Metronieuws.be recent. Wij checkten dat vorig jaar al, en constateerden dat de claim onbewezen is. Het is een ongefundeerd ideetje van een Engelse psychologe. NUcheckt kwam vorige week tot dezelfde conclusie. Een typisch voorbeeld van een claim die in de periode voor de kerstdagen wordt gerecycled.
Ook de virale site Gewoon voor hem verspreidt nieuws dat allang is kapotgecheckt. Onderzoek zou uitwijzen dat je bij horrorfilms kijken net zoveel calorieën verbrandt als bij het sporten. Jammer, maar dat is niet zo. En dat checkten wij al in 2012: lees hier de factcheck.
Wetenschappelijk onderzoek: broodje waarheid
Factchecks van neutrale organisaties zoals Politifact slagen er slecht in Amerikanen te overtuigen, blijkt uit een experiment van twee politicologen van de universiteit van Tulane (VS). Sterker nog: een hyperpartijdig medium als het rechtse Breitbart zou overtuigender zijn als factchecker. Voor hun onderzoek, verschenen in het Journal of Political Marketing, legden Mirya Holman en Celeste Lay in de week voor de verkiezingen van 2016 739 Amerikanen ware en valse beweringen voor, zoals: duizenden mensen die al tien jaar dood zijn, brengen toch hun stem uit.
Een deel kreeg daarna een factcheck te lezen van Politifact, maar die overtuigde noch Republikeinen, noch Democraten. Republikeinen gingen zelfs sterker geloven dat de valse informatie waar was. Werd de factcheck echter gepresenteerd als afkomstig van Breitbart, dan had hij wél effect: Republikeinen vertrouwden Breitbart, omdat de berichtgeving daarvan strookte met hun eigen idealen. Democraten herkennen zich juist niet in Breitbart, maar redeneerden dat de factcheck wel moest kloppen omdat die tegen het gebruikelijke verhaal van Breitbart inging. Lees hier de samenvatting en hier de hele studie.
Ook framing-goeroe George Lakoff waarschuwt tegen ‘kale’ factchecks: journalisten die niet meer doen dan leugens van Trump weerspreken, bewijzen hem juist een dienst. Ze herhalen zijn beweringen en laten hem zo de nieuwscyclus bepalen. Watergate-verslaggever Carl Bernstein had het volgens Lakoff mis toen hij onlangs zei: ‘“When Trump talks, for instance, about voter fraud... we need to be doing stories about the reality of whether or not there is widespread voter fraud.”’ Serveer het publiek liever een ‘truth sandwich’, zegt Lakoff: leg eerst uit wat er aan de hand is, geef dan de bewering van Trump of een andere politicus weer, en presenteer dan pas de factcheck. Sandwich dus in dit broodje waarheid de propaganda tussen twee lagen werkelijkheid en herhaal leugens niet in koppen, leads of tweets, want herhaling overtuigt.
En verder....
Is het strafbaar om met nepnieuws de verkiezingen te beïnvloeden? Internetjurist Arnoud Engelfriet beantwoordt die vraag in een artikel voor De Nieuwe Reporter. Antwoord: nee, dat is het niet.
Zembla wijdde afgelopen woensdag een uitzending aan de trollenfabriek in Sint-Petersburg, waar dagelijks onder meer pro-Kremlin berichten worden verspreid. Diverse Russische journalisten vertellen welke impact die nepnieuwsberichten hebben. De uitzending kan je via deze link terugkijken.
De Telegraaf, TPO en De Dagelijkse Standaard meldden dat de kerstmarkt in Brugge wordt vervangen door een 'wintermarkt'. De reden: voorkomen dat mensen met een andere geloofsovertuiging worden beledigd. Wat blijkt: de naam is jaren geleden al veranderd om Sinterklaas-fans niet voor het hoofd te stoten. Republiek Allochtonië wijdde er een artikel aan.
Over twee weken start documentairefestival IDFA in Amsterdam. De documentaire Bellingcat-Truth in a Post-Truth World volgt een internationaal team van burgerjournalisten dat hun kennis van sociale media, reconstructietechnieken en audio-analyses inzet om diepgravend onderzoek te doen, in een tijd waarin nepnieuws een veelbesproken onderwerp is. Hier kan je tickets bestellen.
We zijn ook benieuwd naar de IDFA-film Sakawa, over internetoplichters in Ghana: 'Geld verdienen met het belazeren van rijke westerlingen als uitweg uit de armoede.' Tickets hier.
Woensdag was journalist Christiaan Triebert van onderzoekscollectief Bellingcat te gast bij De Wereld Draait Door om te praten de moord op Jamal Khashoggi, waarover hij met anderen heeft gepubliceerd in The New York Times. Hij vertelt in het item over collectief speurwerk met openbare bronnen, en de puzzels die hij elke donderdag post op Twitter.
Bellingcat heeft een zeer bruikbare investigation toolkit voor iedereen die zelf met openbare bronnen aan de slag wil voor online research en factchecks.
Dat was 'm weer voor deze week. Tot volgende week!
Peter Burger, coördinator
Alexander Pleijter, coördinator
Fiorella Opromolla, redacteur
Arno van 't Hoog, redacteur