Week 38 bij Nieuwscheckers: risicodrinkers en de herkomst van Amsterdamse jongeren (copy)

Deze week bij Nieuwscheckers: drinkende studenten en niet-westerse jeugd

Studenten lusten een glaasje, maar het bericht in het Algemeen Dagblad dat 85 procent in de categorie risicodrinker valt, klinkt als uitzonderlijk veel. We doken in het alcoholonderzoek op zoek naar een verklaring. De bewering op zich blijkt waar. Maar doordat typisch studentengedrag zoals borrelen zwaar meetelt in de test, ontstaat wel een overschatting van wie er echt risico loopt. Met een nieuwe norm voor studenten zal het percentage risicodrinkers in de toekomst gaan dalen.

“Nederland is Nederland niet meer”, zei PVV-leider Geert Wilders tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen. “In onze drie grote steden is bij jongeren onder de 25 jaar al bijna de meerderheid niet-westers. In Amsterdam is zelfs nog maar een op de drie jongeren onder de 15 jaar van Nederlandse afkomst.” We toetsten die beweringen op verschillende manieren aan de statistieken van het CBS en komen tot de conclusie dat ze onjuist zijn. 

Factchecks van andere media: overbevolking, 'Brand!' en live checks

Ook andere media publiceren factchecks. We geven elke week een selectie.

Vorige week claimde het Forum voor Democratie (FvD): "Als er geen beleidswijzigingen plaatsvinden, telt Nederland over twee generaties 24 miljoen inwoners en bestaat de helft van de Nederlandse bevolking dan uit allochtonen." NUcheckt controleerde die uitspraak en bestempelde haar vervolgens als onwaarschijnlijk en niet te checken. De uitspraak lijkt allereerst gebaseerd te zijn op voorspellingen voor het jaar 2100, waarin geen 24 miljoen inwoners in Nederland worden verwacht. Daarnaast gaan de voorspellingen omtrent de migratieachtergrond van inwoners niet verder dan 2060, en denkt het CBS niet dat die mensen dan in de meerderheid zijn. De hele factcheck lees je hier.

Brand!

Een coach stelde recent in een artikel in Het Parool dat meisjes bij een aanranding beter 'brand' kunnen roepen dan 'help'. Volkskrant-redacteur Enith Vlooswijk zette vraagtekens bij de bewering. Zij ontdekte dat er geen wetenschappelijk bewijs voor is. Ook schrijft ze dat het beter is om duidelijk te zeggen wat er gebeurt in een noodsituatie en omstanders direct aan te spreken. Lees het in de factcheck.

Algemene beschouwingen

Hulde voor NRC: op de eerste dag van de Algemene Beschouwingen in de Tweede Kamer ging een team redacteuren aan de slag om beweringen van de fractievoorzitters live te checken. Dat leverde uiteindelijk dit lijstje factchecks op. Onder meer werd beweerd dat premier Rutte de afgelopen vijf jaar 400.000 niet-westerse allochtonen Nederland binnen had gelaten (niet waar), dat Nederland in Europa na Luxemburg de eerlijkste inkomensverdeling heeft (niet waar) en dat 25 procent van de aanhang van de PVV bereid is om geweld te gebruiken (waar).

Wetenschappelijk onderzoek: Franse verkiezingstweets, zika-complotten en meer

Er verschenen veel onderzoeken over factchecking en desinformatie deze week.

De hoeveelheid nepnieuws op Facebook lijkt echt af te nemen, aldus onderzoekers van de universiteiten van Stanford en New York in een working paper. Dat zeggen woordvoerders van Facebook zelf al langer, maar zonder dat te ondersteunen met controleerbare data. Likes, shares en comments bij berichten van 570 sites die nepnieuws verspreiden, namen tussen november 2016 en juli 2018 met meer dan 50 procent af. Twitter deed het slechter: daar stegen retweets van die sites juist. (Samenvatting bij Slate.)

Franse onderzoekers onderzochten polarisatie en desinformatie op Twitter tijdens de campagne voor de presidentsverkiezingen in 2017. Ze analyseerden meer dan 60 miljoen tweets studie, en concluderen onderr andere dat desinformatie vooral verspreid werd door fanatieke aanhangers van Fillon en le Pen, maar slechts in 1 procent van de tweets aanwezig was. Correcties van die desinformatie hadden een nog kleiner bereik. De studie verscheen in PLoSONE, een uitgebreide samenvatting op de site van Le Monde.

In Nederland kennen we het niet: factcheckers op redacties die artikelen voor publicatie controleren op feitelijke onjuistheden (wil je weten waarom Nederlandse redacties dit onzin vinden, lees dan dit artikel van vorig jaar op Nieuwe Journalistiek: Nederlandse redacties en factcheckers over de zin en onzin van factchecken). In het buitenland gebeurt het wel, onder meer in de wetenschapsjournalistiek. Een onlangs gepubliceerd rapport van Knight Science Journalism MIT heeft het in kaart gebracht door bijna tachtig Engelstalige publicaties uit de gehele wereld te bevragen.

Een derde van deze media die wetenschapsnieuws publiceren maakt gebruik van factcheckers. Bij de rest wordt het factchecken overgelaten aan de auteurs van artikelen of de eindredacteuren. Aardig detail is het factchecken niet alleen bij papieren media gebeurt, digitale media doen het net zo goed. Hoewel het daar ook vaak pas achteraf gebeurt, nadat lezers op foute feiten wijzen. Het hele rapport staat hier.

Typisch voor de stijl van complot-tweets zijn retorische vragen als: “Could these GMO mosquitoes be the real cause of the Zika outbreak?” Dat blijkt uit een studie van 25.000 tweets over complotten tijdens de zika-uitbraak in 2015 en 2016. Ook verwezen believers in complotten anders dan verwacht vaker naar autoriteiten dan debunkers.

En verder....

• Handig voor factcheckers en datajournalisten: Google heeft een zoekmachine voor datasets ontwikkeld.

• Bing voegde een slim tooltje toe voor reverse image search, waarbij je kunt zoeken op delen van een afbeelding. Demonstratie hier.

• Lees vooral nog even dit interview met wetenschapsjournalist en factchecker Maarten Keulemans van de Volkskrant. Over voorkauwjournalistiek, de echoput van de media, spookgetallen en huilbaby's. "We zijn soms wel een maand bezig met een factcheck." 

• Persbureau AFP checkte de akelige collage van zestien bebloede vrouwengezichten, die op verschillende sites ten onrechte worden gepresenteerd als die van vrouwen die zijn mishandeld door vluchtelingen of andere migranten. De gezichten doken ook op bij extreem-rechtse demonstranten in Chemnitz. Eervolle vermelding voor 'le site de vérification néerlandais de l'université de Leyde Nieuwscheckers', die als eerste achterhaalde dat het om willekeurig gekozen foto's ging.

• NRC publiceerde Dossier Nepnieuws: zeven artikelen en een video over - onder meer - de aanpak van desinformatie in Brussel en Den Haag, Russische trollen en onderwijs in mediawijsheid.

Dat was 'm weer voor deze week. Tot volgende week!

Peter Burger, coördinator

Alexander Pleijter, coördinator

Fiorella Opromolla, redacteur

Arno van 't Hoog, redacteur