Week 29 bij Nieuwscheckers: Nepberichten over moslims en varkensvlees, uitspraken Trump tijdens NAVO-top en interview in Leidsch Dagblad
Deze week bij Nieuwscheckers: Nepberichten over eis op verbod varkensvlees in schoolkantines
"Voor moslims, die het niet eens zijn met de nederlanse cultuur en religie en zich niet comfortabel voelen in Nederland, zijn er 57 prachtige moslimlanden over de hele wereld, de meeste van hen sub bevolkt en klaar om ze met open armen te ontvangen, volgens de sharia", aldus een bericht - vol spelfouten - dat meer dan 7000 keer is gedeeld op Facebook. Het zou een reactie zijn van een burgemeester uit een Nederlandse gemeente op de eis van moslimouders om geen varkensvlees meer te verkopen in schoolkantines. Uit een simpele zoekactie bleek dat het om een nepbericht gaat, dat ook in andere landen circuleert. De factcheck lees je hier.
Sprak Trump de waarheid tijdens de NAVO-top en stoppen sommige journalisten met hun werk door dreigingen?
Ook andere media publiceren factchecks. We geven elke week een selectie.
Oud-ombudsman Alex Brenninkmeijer vertelde in Nieuwsuur dat er de afgelopen tien jaar 'verdubbeling is van de ervaring van dreiging' bij journalisten. "Wat veel minder zichtbaar is: gewoon goede journalisten verlaten het vak, omdat ze het te riskant vinden voor hun privéleven", aldus Brenninkmeijer. NRC Checkt constateerde dat het niet te checken is of er inderdaad journalisten zijn die stoppen met hun werk omdat ze het te riskant vinden. Er is weliswaar onderzoek gedaan naar bedreigingen van Nederlandse journalisten, maar daar staat niet in dat zij daadwerkelijk hun baan vaarwel zeggen. Benieuwd naar de factcheck? Lees 'm hier.
Op de NAVO-top in Brussel vorige week deed president Trump opvallende uitspraken. NUcheckt zette enkele citaten op een rij. Zo zei Trump dat '60 tot 70 procent van de Duitse energie uit Rusland komt' (niet waar) en dat 'de Verenigde Staten nu voor 90 procent van het NAVO-budget betalen' (ook niet waar). Het overzicht is hier te vinden.
Bovennatuurlijk en onverklaarbaar: video's van spookachtige auto-ongelukken. Maarten Keulemans, wetenschapsredacteur bij de Volkskrant, onderzocht deze ghostcrashes: ze bleken gemaakt door een Italiaanse videokunstenaar die wel houdt van wat griezelige video's. Benieuwd naar de rest van het verhaal? In deze video legt Maarten het allemaal uit.
De nasleep van de factcheck over mannen die geen vrouw als baas willen
Weet je nog dat Nieuwscheckers vorig week liet zien dat PR-bureau Mediatic onzinnieuws had verspreid over jonge mannen die in groten getale geen vrouw als baas wilden? Die factcheck kreeg deze week nog een staartje.
Zo bleek dat ook de Volkskrant bezig was met een factcheck over dit onderwerp. Afgelopen maandag werd die op de website gepubliceerd en dinsdag verscheen hij in de krant. Met dezelfde conclusie: dit nieuws rammelt aan alle kanten. De Volkskrant voegde er nog aan toe dat uit een onderzoek van de Rijksuniversiteit Groningen bleek dat het de meeste mensen niet uitmaakt of ze een man of vrouw als baas hebben (die antwoordmogelijkheid ontbrak in het onderzoek waarover het persbericht van Mediatic ging). Met de kanttekening dat dit een onderzoek was onder louter hoogopgeleiden.
Maar ook kwam Mediatic afgelopen week opeens nog met een reactie, terwijl het PR-bureau eerder geen reactie wilde geven aan Nieuwscheckers. Op de website van Mediatic verscheen een wat vreemde verklaring. Zo valt er te lezen dat er "onduidelijkheid is ontstaan over de representativiteit van het onderzoek", terwijl de kritiek van Nieuwscheckers helemaal niet ging over de representativiteit van het onderzoek.
Verder meldt Mediatic dat "de kop van het bericht dit keer inderdaad te stevig is aangezet". Dat de kop echt fout is (lees onze factcheck er maar op na) wil het bureau blijkbaar niet erkennen.
Communicatievakblad Adformatie besteedde deze week ook nog aandacht aan deze kwestie in het artikel PR-bureau Mediatic duikt nadat het betrapt is op misleidend persbericht. Daarin zegt directeur Dennis Mensink dat hij geen reactie had willen geven, want het artikel van Nieuwscheckers was "zo scherp van toon, dat we besloten niet gequote te willen worden in het stuk." Waarvan acte.
Experts geven adviezen om nepnieuws in België te bestrijden
Ook in België zijn er zorgen over nepnieuws en desinformatie. Deze week bracht een groep van experts een adviesrapport uit in opdracht van de Belgische regering. De experts waarschuwen voor het invoeren van nieuwe wetgeving, omdat die al snel inbreuk maakt op de vrijheid van meningsuiting. Ze zien meer heil in het stimuleren van mediawijsheid, kwaliteitsjournalistiek en onderzoek.
Ook adviseren ze om een Belgisch factchecking-initiatief op te zetten, want dat is er nog niet. In dat verband wordt in het rapport verwezen naar Nieuwscheckers: “In het Nederlands is het factcheck-initiatief van de opleiding journalistiek van de Universiteit Leiden internationaal erkend door het International Fact-Checking Network (IFCN), maar er is tot op heden geen Vlaams initiatief van vergelijkbare omvang.”
Onderzoek: nieuwsbron bepaalt hoe betrouwbaar mensen een nieuwsbericht vinden
Het Amerikaanse onderzoeksbureau Gallup en de Knight Foundation hebben een interessant onderzoek gedaan naar het vertrouwen dat Amerikanen hebben in nieuwsberichten. Wordt een bericht met een foto bijvoorbeeld betrouwbaarder gevonden door het publiek? En maakt het uit of vermeld wordt van welk nieuwsmedium het bericht afkomstig is?
Uit het experiment blijkt dat een foto bij een nieuwsbericht niks uitmaakt voor de betrouwbaarheid. Maar het vermelden van het nieuwsmedium maakt wél uit: berichten zonder vermelding van de nieuwsbron vinden mensen over het algemeen betrouwbaarder dan berichten waarbij het nieuwsmedium staat genoemd. Dat geldt met name voor berichten van Vox, Fox News en Breitbart: als mensen zien dat de berichten van die media komen, dan vinden ze die minder betrouwbaar.
Uiteraard spelen politieke voorkeuren daarbij ook een rol. Als Republikeinen weten dat een bericht afkomstig is van Fox News of Breitbart, gaan ze dat bericht betrouwbaarder vinden, terwijl Democraten dat bericht dan juist onbetrouwbaarder gaan vinden. En bij berichten van de New York Times geldt het omgekeerde. Kortom, de reputatie van een nieuwsmerk is bepalender voor de waargenomen betrouwbaarheid van een bericht, dan de inhoud van het bericht.
Hier vind je het onderzoeksverslag.
Factchecken over de grens: Verenigde Staten
Ook in andere landen controleren factcheckers de feiten in het nieuws: op deze wereldkaart staan 149 organisaties. Deze week: de Verenigde Staten, waar veel factcheck-initiatieven te vinden zijn. We lichten er een paar uit:
Politifact is verbonden aan opleidings- en onderzoeksinstuut Poynter en controleert uitspraken van Amerikaanse politici. Politifact heeft filialen in verschillende staten.
The Washington Post heeft ook een gerenommeerde factcheck-afdeling, opgericht door de bekende journalist Glenn Kessler. Deze factcheckers staan bekend om hun oordeel 'pants on fire!', als iemand totale onzin verkoopt.
Factcheck.org controleert niet alleen beweringen van politici, maar debunkt ook verhalen die de ronde doen op internet. Daarnaast houden zij dossiers bij, bijvoorbeeld over klimaatverandering en immigratie.
Snopes.com, een van de eerste online factcheckers, checkt de meest uiteenlopende zaken: van junk news tot uitspraken van politici, en van beeldmateriaal tot viral fenomenen.
Luisteren naar factchecks kan ook: Science Vs is een podcast waar claims uitvoerig worden besproken. In ongeveer 30 minuten word je bijgepraat over zeer verschillende onderwerpen, bijvoorbeeld de ziekte van Lyme, seriemoordenaars, obesitas, een nucleaire oorlog en de grootste mythen rondom anticonceptie.
Interview met Nieuwscheckers Peter en Alexander in Leidsch Dagblad
Afgelopen woensdag verscheen er een uitgebreid interview met coördinatoren Peter en Alexander in het Leidsch Dagblad, over frames, automatisch factchecken en samenwerking met Facebook. "We zouden best een Nationaal Factcheck Instituut willen worden Maar zolang er geen blijvende financiële ondersteuning is, blijft het kwakkelen." De rest van het verhaal lees je hier.
En verder....
Russische Twittertrollen hebben ook berichten verspreid die mikten op een Nederlands en Vlaams publiek, ontdekte NRC. De hoeveelheid nu bekende tweets was echter gering en zal geen invloed hebben gehad op de publieke opinie.
Buzzfeed keerde terug naar de Macedonische nepnieuwsproducenten die rijk werden van de Amerikaanse presidentsverkiezingen in 2016 en ontdekte dat Amerikaanse conservatieven betrokken waren bij het ontstaan van die sites.
Wired portretteerde Jonathan Albright van Columbia University's journalistiekopleiding, een van de meest vooraanstaande onderzoekers op het gebied van politieke desinformatie op sociale media. Verontwaardigd: “The fact that I was seeing Alex Jones reply to a teenager who had just survived a mass shooting, and he’s calling him a fake and a fraud, that’s just un-fucking-believable."
Facebook gaat data delen met onderzoekers. De Leidse politicoloog Rebekah Tromble is benoemd in de commissie die onderzoeksvragen zal formuleren.
Nep-beelden van het WK voetbal: de succesvolste (bijna 11,5 miljoen views!) was de video van een menigte in het Spaanse Pamplona die werd verspreid als die van een mensenmassa in Kroatië. De leukste die van de Kroatische brandweermannen die naar de strafschoppen kijken in de wedstrijd tegen Rusland en vlak voor het einde moeten wegrennen om een brand te blussen. Het was een spotje om voetbalfans te waarschuwen tegen ongelukken met vuurwerk.
Het lijkt er op dat factcheckers een genderprobleem hebben: factchecks bereiken meer mannen dan vrouwen. De grote vraag is natuurlijk: waar zou dat aan liggen?
Tot slot een lezenswaardig stuk van NiemanLab dat waarschuwt voor misleidende informatie, foto's en video's waar nieuwsmedia in toenemende mate mee te maken krijgen, terwijl ze daar helemaal niet op voorbereid zijn.
Dat was 'm weer voor deze week! Voor Nieuwscheckers is het nu ook tijd om op vakantie te gaan. Daarom zal er de komende vier weken geen nieuwsbrief verschijnen. Midden augustus zijn we weer bij je terug. Tot dan!
Peter Burger, coördinator
Alexander Pleijter, coördinator
Fiorella Opromolla, redacteur