Week 27 bij Nieuwscheckers: Amsterdamse scholieren en veel nieuws over nepnieuws
Deze week bij Nieuwscheckers: Heeft driekwart van de Amsterdamse scholieren een migratieachtergrond?
"Meer dan 150 nationaliteiten en culturen en driekwart van de schoolkinderen heeft een migratie-achtergrond. Hoezo wit reservaat?", schreef Volkskrant-columnist René Cuperus over Amsterdam. Dat laatste aantal is iets overdreven, want uit onderzoek van gemeente Amsterdam blijkt dat zowel in het basis- als voortgezet onderwijs 60 procent van de leerlingen een migratieachtergrond heeft. In de factcheck legt redacteur Fiorella het uit.
Helpt een ananasplant tegen snurken, en kun je doodgaan van verkeerslawaai?
Ook andere media publiceren factchecks. We geven elke week een selectie.
In juni dook in verschillende Nederlandse gemeenten de tijgermug op, die ziekten als knokkelkoorts en zika kan overbrengen. Volgens muggenkenner Arnold van Vliet wordt Nederland steeds geschikter als leefgebied voor de tijgermug. "Het is niet de vraag óf, maar wanneer hij zich in Nederland zal vestigen", zei hij op het congres Hittestress. Volgens NRC Checkt is die uitspraak waar. Het inderdaad een kwestie van tijd, bevestigen zowel het RIVM, de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) en het European Centre for Disease Prevention and Control (ECDC). De hele factcheck lees je hier.
Een ananasplant ziet er niet alleen gezellig uit, maar heeft volgens de sites Famme en Kiwify ook nog een andere functie: snurken tegengaan. Volgens de supermarktketen waar beide sites naar refereren, heeft de NASA onderzoek gedaan naar ananasplanten en snurken. NUCheckt ontdekte dat er geen onderzoek bestaat, raadpleegde Theo Elzenga, hoogleraar ecofysiologie van planten aan de Rijksuniversiteit Groningen, en concludeert: onwaar.
Wel eens gehoord van de Fundamentele Filewet? Die bestaat, en De Correspondent schreef er onlangs over. Het idee: extra asfalt aanleggen leidt onvermijdelijk tot meer files. De Volkskrant onderzocht hoe het in elkaar zit, en concludeerde dat meer asfalt leidt tot meer verkeer. Dat kan inderdaad nieuwe files tot gevolg hebben. Een harde wet is het echter niet, want elke wegverbreding leidt per definitie tot meer files. De uitgebreide factcheck is hier te vinden.
In Italië zijn al 40 gevallen van ebola geconstateerd, aldus de anti-immigrantensite Fenixx.org, verorzaakt door migranten. Dit verzonnen bericht circuleerde al in 2014. Fenixx heeft het weer verwijderd, maar via Twitter en Facebook heeft het al duizenden Nederlanders bereikt. Lees de factcheck bij Hoaxmelding.
Onderzoek naar nepnieuws en factchecking
Het 'nieuwsdieet' van Amerikanen is minder eenzijdig, en veel gematigder, dan vaak gedacht, blijkt uit onderzoek van de politicoloog Andrew Guess (Princeton University). Enkele duizenden Amerikanen lieten hem in 2015 en 2016 hun bezoek aan nieuwssites volgen. De grote meerderheid haalt zijn nieuws bij mainstream media en Democraten en Republiekeinen volgen veel vaker dezelfde kanalen dan beweringen over filterbubbels doen vermoeden. Degenen die vooral 'hyperpartijdige' sites bezoeken - en dus wel in een linkse of rechtse bubbel zitten - vormen een kleine minderheid.
Helpt het om nieuws dat mensen bereikt via sociale media te voorzien van labels die de betrouwbaarheid van de bron aanduiden? Ja en nee, blijkt uit een recent experiment van de Knight Foundation. Door zulke labels kunnen gebruikers wel hun oordeel over de betrouwbaarheid bijstellen, maar ze verhinderen niet dat ze onbetrouwbare berichten toch delen met anderen. De belangrijkste reden? 'Het gaat niet om de feiten maar om de boodschap, die wil ik verspreiden naar een groter publiek.' Een andere reden om onbetrouwbaar nieuws te sharen: ze willen de mening van anderen horen om samen de waarheid te achterhalen.
Minder dan een derde van de ambtenaren denkt dat ze nepnieuws van betrouwbaar nieuws kunnen onderscheiden. Dat blijkt uit een onderzoek van I&O Research en Omnicom Public Relations Group waaraan 665 ambtenaren meededen. In hun mening over aard en ernst van nepnieuws verschilden ambtenaren niet van andere Nederlanders. Uit een experiment bleek verder dat ze een bericht met het logo van de NOS betrouwbaarder vonden dan zelfde informatie zonder bron, maar een bericht zonder bron weer betrouwbaarder vonden dan dezelfde informatie van GeenStijl. (Lees het hele rapport hier.)
Factcheckers over de grens: Frankrijk
Ook in andere landen controleren factcheckers de feiten in het nieuws: op deze wereldkaart staan 149 organisaties. Deze week: Frankrijk.
Les Décodeurs zijn de datajournalisten van van Le Monde, die factchecks, infographics en uitlegstukken ('explainers') publiceren.
Checknews: de 'menselijke zoekmachine' van Libération. Het team beantwoordt lezersvragen (de teller staat op 1653 antwoorden) over de feiten in het nieuws en andere onderwerpen (Hoe wit is de redactie van Libération; Is Macron in militaire dienst geweest?).
AFP Factuel: factchecks door persbureau Agence France-Presse.
Détecteur de rumeurs checkt nieuws over wetenschappelijk onderzoek. Een service van Agence Science-Presse, een Frans-Canadees persbureau voor wetenschapsnieuws.
Met hulp van een netwerk van duizenden gewone mensen over de hele wereld verzorgen Les Observateurs van France24 hun berichtgeving. Ook in het Engels (The Observers) en andere talen. Experts in het checken van foto en video op sociale media - bekijk hun (Engelstalige) serie instructies.
Instant Détox: Julien Pain van franceinfo praat met mensen op straat over geruchten, hoaxes en feiten.
En verder...
Er verscheen deze week veel nieuws over nepnieuws. We hebben alles kort voor je op een rijtje gezet.
Het Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik (IVM) gaat de strijd aan tegen nepnieuws door middel van korte video's op social media. De eerste staat al online en gaat over cannabis en kanker.
Health News Review, een van de beste sites over de betrouwbaarheid van medisch nieuws, stopt ermee. De enige redding is iemand die de site wil financieren.
Kan een gevuld waterflesje dat achterblijft in de auto, brand veroorzaken? Het klinkt als een hoax, maar het is écht waar. Hoax-slayer probeerde het zelf uit.
In India zijn in een jaar 25 mensen gelyncht naar aanleiding van geruchten op WhatsApp over kinderrovers en orgaanhandelaars. Een van de slachtoffers was een ambtenaar die met een megafoon mensen waarschuwde tegen die valse berichten.
Het filmpje van een zeldzame goudjakhals in de Achterhoek dat presentatrice Nicolette van Dam op Instagram zette, bleek vals. Het was reclame voor een middel tegen een veel gevaarlijker dier, de teek. De stunt riep vooral negatieve reacties op.
Wil je nog meer nieuws over nepnieuws? Han van der Horst, auteur van het boek Nepnieuws, een wereld van desinformatie, houdt een Facebookpagina bij met berichten over fake nieuws in de hele wereld.
Tot slot...
Donderdag was wetenschapsjournalist Maarten Keulemans op bezoek bij Nieuwscheckers om Peter en Alexander te interviewen voor een artikel dat in augustus zal verschijnen in een zomerbijlage van de Volkskrant. Er was ook een fotograaf, die de ramen van de Universiteitsbibliotheek zeemde voordat hij foto's ging maken. Het eindresultaat zal ergens in augustus te zien zijn in de Volkskrant.
Nieuw bij Nieuwscheckers: tipkanaal op WhatsApp
Naast Facebook, Twitter en Instagram is Nieuwscheckers vanaf nu ook bereikbaar via WhatsApp. Zie of hoor je een bericht dat je niet vertrouwt? Aarzel dan niet om een appje te sturen naar 071-5276551. Wie weet lees je daar binnenkort een factcheck over!
Dat was 'm weer voor deze week. Tot volgende week!
Peter Burger, coördinator
Alexander Pleijter, coördinator
Fiorella Opromolla, redacteur