'Ware' factchecks delen beter

Je verveelt je dood, want het plenst van de regen. Dat is een goed moment om Bellingcat’s Toolbox te openen. Daarin vind je legio online tools waarmee je naar hartelust kan onderzoeken, factchecken en verifiëren. Ga je liever bankhangen met een boeiende pocast in je oren? Luister dan naar een journalist die in Amerika op zoek ging naar de rol van sociale media en complottheorieën tijdens de presidentverkiezing.

Mensen delen liever factchecks die concluderen dat iets ‘waar’ is

Stel dat PVV-leider Geert Wilders in een tweet beweert dat het aantal migranten explosief is gestegen. PVV-stemmers die het bericht zien, zullen veel eerder geneigd zijn om het verder te delen dan pakweg iemand die GroenLinks-PvdA stemt. De boodschap past immers beter in het politieke straatje van PVV’ers.

Als vervolgens een factcheck verschijnt die concludeert dat de bewering van Wilders klopt, is dat een extra stimulans voor PVV-stemmers om deze factcheck te delen. Zo van: kijk maar, het klopt wat Wilders zegt, dat zeggen factcheckers.

Als daarentegen een factcheck verschijnt waarvan de conclusie luidt dat de bewering van Wilders niet klopt, is dat een stimulans voor GroenLinks-PvdA-stemmers om die factcheck te delen. Zo van: Wilders liegt weer eens, het klopt volgens factcheckers niet wat hij zei. Maar onder GroenLinks-PvdA’ers is de neiging om de factcheck met het oordeel ‘onwaar’ te delen, minder groot dan onder PVV’ers als de factcheck het oordeel ‘waar’ zou krijgen.

Dit is de strekking van een Amerikaans onderzoek naar het delen van politieke factchecks op sociale media. Daaruit blijkt dat mensen een factcheck eerder zullen delen als de conclusie ervan aansluit bij hun politieke visie. Dat is nogal logisch. 

Maar dit effect wordt versterkt als een factcheck benadrukt dat iets ‘waar’ is. Met andere woorden, mensen drukken sneller op de deelknop als ze een factcheck zien die bevestigt dat het klopt wat ze dachten. Sneller dan wanneer ze een factcheck zien die iets ontkracht wat ze toch al niet geloofden. 

De onderzoekers stellen vast dat een factcheck met het oordeel ‘waar’ waarschijnlijk psychologisch makkelijker te verwerken is. Bovendien lijken mensen zich liever te profileren met iets wat waar is, dan met iets wat onwaar is.

Voor factcheckers levert het onderzoek een interessante gedachte op: als je wil dat je factchecks veel gedeeld worden op sociale media, richt je dan niet alleen op beweringen die onwaar zijn. Mensen hebben blijkbaar juist ook de behoefte om te weten en te delen wat wel waar is.

Factchecks van andere media

Verdwenen dammen zijn niet de oorzaak van overstromingen

Volgens socialemediagebruikers zijn de zware overstromingen in Centraal-Europa veroorzaakt door de vele dammen die er zijn weggehaald. Dat klopt niet, concludeert een factcheck van Knack. Hoewel er in de afgelopen jaren inderdaad dammen zijn verwijderd, waren die meestal klein of verouderd. Volgens experts zijn de overstromingen veroorzaakt door extreme regenval waardoor grote dammen overstroomden of doorbraken.

Onzinnige voeding met extra proteïne

Je hebt ze wellicht al wel eens in de supermarkt zien staan: producten als yoghurt, kwark en pannenkoeken, met op het etiket de schreeuwende vermelding van ‘high protein’. Op sociale media prijzen influencers deze eiwitrijke producten aan om af te vallen of spieren te kweken. VRT onderzocht in deze factcheck wat er klopt van deze beweringen. De conclusie: je hebt deze producten niet nodig. Als je wil afvallen of sterkere spieren wil krijgen, kan je het best sporten combineren met natuurlijke, eiwitrijke voeding als zuivel, kip, vlees en eieren. Die zijn gezonder dan de bewerkte proteïneproducten.

Fraai vormgegeven factcheck over slaaptraining bij baby’s

Speciale aandacht voor een bijzondere factcheck over slaaptraining. Dat is een methode om baby’s te leren om zelfstandig in slaap te vallen en door te slapen. Onderdeel daarvan is niet (meteen) te reageren als een baby in bed ligt te huilen. Hier bestaat verschil van mening over omdat de methode volgens critici schadelijk zou kunnen zijn. Je kan daar een lap tekst als factcheck over schrijven, maar je kan er ook een fraaie visuele draai aan geven. Zoals het Amerikaanse datajournalistieke platform The Pudding deed. Vooral even een kijkje nemen! O ja, de concusie is dat er geen wetenschappelijke bewijzen zijn voor kwalijke consequenties van slaaptraining bij baby’s.

Zelf aan de slag met de Toolbox van Bellingcat

Er zijn ongelofelijk veel tools waarmee je informatie kan vinden en onderzoek kan doen. Bijvoorbeeld om telefoonnummers te zoeken, foto’s te verifiëren, de eigenaar van een website te achterhalen of de locatie van een video te vinden. Maar welke tool kan je waarvoor gebruiken? Om je op weg te helpen heeft Bellingcat een handig overzicht gemaakt van tientallen tools, overzichtelijk gerubriceerd, zodat je makkelijk kan vinden welke tool je voor een bepaald doel kan gebruiken. Dus niet getreuzeld, duik in Bellingcat’s Toolbox.

Vacature: onderzoeker Russische propaganda

De Universiteit Leiden zoekt een onderzoeker die wil promoveren op onderzoek naar propaganda die de Russische overheid inzet om de eigen bevolking te beïnvloeden. Het leuke is dat een van je begeleiders Nieuwschecker Peter Burger is. Check op de website van de universiteit alle informatie over deze vacature en het onderzoeksproject.

Luistertip: Marianna in Conspiracyland

De BBC-journalist Marianna Spring reisde af naar de VS om inzicht te krijgen in de manier waarop sociale media en complottheorieën een rol spelen in de Amerikaanse presidentsverkiezing. In afleveringen van een half uur doet ze verslag van haar ontdekkingstocht.

En verder

• Wil je je kinderen iets leren over nepnieuws? Kijk voor hulp eens op deze pagina van het Nederlands Jeugdinstituut.

• Vorige week werd de Amerikaanse rapper Diddy opgepakt op verdenking van onder meer afpersing en seksueel misbruik. Zijn arrestatie zorgde voor een stortvloed aan beschuldigingen, geruchten en nepnieuws op social media [RTL Nieuws]

• Na Meta en YouTube heeft ook TikTok de accounts van Russische staatsmedia als RT en Sputnik in de ban gedaan [NBC News]

• Sinds de overname door Elon Musk, hebben racisme, antisemitisme en nepnieuws vrij spel op X. Daarom moeten overheden en politici het platform links laten liggen, schrijft voormalig medewerker van AIVD en MIVD Hugo Vijver in een opiniestuk in NRC.

• Onlangs sprak NSC-voorman Omtzigt over het lage geboortecijfer en de ‘geopolitieke gevolgen’ die dat kan gaan hebben. In Trouw schrijven Hidde Boersma en Mirjam Vossen dat zijn beweringen berusten op misvattingen en ze geven er de feiten bij.