Vier coronafactchecks van Nieuwscheckers
Coronavirus/COVID-19
Misinformatie
In India doen corona-samenzweringstheorieën met discriminerende insteek de ronde. Hindoes hebben afgelopen week een islamitische man in elkaar geslagen, omdat hij een ‘coronajihad’ zou voeren; exemplarisch voor de groeiende islamofobie onder Indiase hindoes die moslims linken aan de verspreiding van het virus, schrijft The Guardian.
Iets minder vers: Putins strijd tegen de Amerikaanse wetenschap via zijn desinformatiecampagnes. The New York Times legt uit hoe een decennium van Russische desinformatie verwarring heeft gezaaid, instellingen heeft ondermijnd en de verspreiding van dodelijke ziekten als COVID-19 heeft aangewakkerd. “It’s all about seeding lack of trust in government institutions.”
CNN maakte een video over het door Trump en Bolsonaro overenthousiast aangeprezen malariamedicijn hydroxychloroquine, dat zij zonder bewijs bombardeerden tot ‘wondermiddel’ tegen corona. Hoe kon de hoax wereldwijd vat krijgen, zelfs op de machtigsten der aarde? (Automatisch gegenereerde Nederlandse ondertiteling beschikbaar.)
Ingrijpen tech
Facebook deelt vanaf heden waarschuwingen uit aan gebruikers die corona-misinformatie delen die tot fysieke schade kan leiden. De maatregel is onderdeel van de vernieuwde nepnieuwsaanpak van de techgigant; eerder voerde Facebook al een banner in die gebruikers doorverwees naar de website van de Wereldgezondheids-organisatie (WHO) en kondigde het een beurs van 1 miljoen dollar aan, te verdelen onder factcheckers uit verschillende landen zodat zij misinformatie over COVID-19 kunnen controleren.
Mediawetenschapper Joan Donovan uit in Nature kritiek op socialmediabedrijven: zij moeten veel meer doen om COVID-gerelateerd nepnieuws op hun platforms tegen te gaan. Ze vindt dat socialmedianetwerken, na het opstellen van wat basale beleidsmaatregelen tegen nepnieuws een paar jaar geleden, te weinig werk hebben gemaakt van het bouwen van de nodige infrastructuur om deze maatregelen te kunnen handhaven. Het gevolg: onware en mogelijk schadelijke content wordt pas naderhand gecontroleerd. Te laat, vindt Donovan. “Preventing misinformation requires curating knowledge and prioritizing science, especially during a public crisis.”
Over factchecken
De Groningse nieuwswebsite voor jongeren Sikkom komt met een stappenplan om zelf berichten te checken. Volgens Sikkom zijn nepnieuwsberichten onder te verdelen in drie categorieën: (1) zo veel mogelijk clicks krijgen en cashen, (2) lezers angst aanjagen om hen producten te laten kopen of (3) gewoon onrust zaaien. Zie ook het HALT-stappenplan waar Nieuwscheckers eerder over schreef.
Zorgelijk: de Amerikaanse factcheckgigant Snopes kan de toevoer van corona-misinformatie niet meer aan. “Ik wou dat we meer konden doen, maar het gaat gewoon niet”, zegt Snopes’ algemeen directeur in The Washington Post. “Of we moeten nog meer druk leggen op ons personeel, dat zich dag in, dag uit al volledig uit de naad werkt.”
Het International Fact-Checking Network (IFCN) van het Poynter-instituut scherpt zijn gedragscode aan om het vertrouwen in factcheckers te versterken. De nieuwe code verbiedt bijvoorbeeld IFCN-lidmaatschap door staatsmedia. Ook is de proeftijd van toetredende factcheckorganisaties verlengd.
Factchecks Nieuwscheckers
Nepscreenshot
Nee, de Telegraaf heeft geen bericht gepubliceerd -- en dus ook geen bericht verwijderd -- dat het verband tussen COVID-19 en 5G onderschrijft. Dat dit wel het geval zou zijn beweerden verschillende complotwebsites met behulp van een vervalst screenshot, waar het logo en de huisstijl van de Telegraaf in waren geplakt.
Geen aansporing naar Chinatown te gaan
Ook Nancy Pelosi, de Spreker van het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden, zou een bericht getweet en later verwijderd hebben, volgens onder andere president Trump en FvD-Europarlementariër Derk Jan Eppink. In het videobericht zou zij eind februari mensen hebben opgeroepen om naar Chinatown in San Francisco te gaan. Een video met die uitspraak heeft Pelosi echter nooit gepost.
Prima bronvermelding
Verschillende ‘corona-ontkenners’, waaronder Robert Jensen, betichtten de Britse tabloidwebsite The Daily Mail er deze week ten onrechte van een foto van een New Yorks massagraf uit 2017 voor te doen als recente foto van COVID-19-slachtoffers. Dit was niet het geval: The Daily Mail vermeldde in het bericht netjes dat het een foto van een paar jaar terug betrof.
Dubbel zien
Andere complotdenkers beweerden ten onrechte dat mainstream nieuwsmedia het aantal coronaslachtoffers overdrijven door de foto van eenzelfde slachtoffer meermaals in te zetten bij verschillende sterfteberichten. De beschuldiging houdt geen stand: de foto van een jongetje werd niet meerdere keren gebruikt bij verschillende berichten en een oudere Amerikaanse man werd weliswaar in twee verschillende berichten met twee verschillende beroepen vermeld -- politieagent en academisch professor -- maar dit was simpelweg omdat hij na zijn pensioen bij de politie les is gaan geven aan de universiteit.
Factchecks van andere media
Infotagion
De WHO heeft in samenwerking met onder andere de Britse overheid de coronacheck-website Infotagion (een samentrekking van information en contagion) opgezet om ‘besmetting met desinformatie over COVID-19 te bestrijden’. De website plaatst artikelen over grote hoaxes, zoals het bestaan van een vermeende Chinese cover-up van het virus in ruil voor economische voordelen, maar ook over specifiekere nepberichten, bijvoorbeeld of een uienpapje COVID-19-patiënten kan genezen (spoiler alert: dat kan het niet).
Ongehoord
KRO-NCRV's Pointer checkte een video van de omroep Ongehoord Nederland, waarin 28 onwaarheden of onbewezen uitspraken over het coronavirus bleken te staan. Zo had de overheid niet al in december aan kunnen zien komen hoe erg het zou worden (het eerste bevestigde coronaslachtoffer overleed pas op 11 januari) en worden zieke mensen wel degelijk getest wanneer de huisarts dit nodig acht.
En verder...
De Belgische premier Wilmès kreeg de hoofdrol in een deepfake-video, gecreëerd door klimaatactiegroep Extinction Rebellion. In het filmpje steekt een computergeanimeerde Wilmès een speech af over de milieucrisis, die niet alleen de klimaatverandering, maar ook de coronapandemie als gevolg zou hebben. “Vandaag vechten mensen om toiletpapier; als we [het] niet doen, vechten ze straks om voedsel.”
Volgens Nieuwsblad Transport zijn er nepberichten in omloop waarin wordt beweerd dat het Singaporese containerschipbedrijf Pacific International Lines (PIL) binnenkort failliet zou gaan. PIL spreekt de berichten tegen en zegt van plan te zijn juridische stappen te nemen tegen de verspreiders.
Agenda
Vooralsnog zijn alle aankomende evenementen geannuleerd wegens de coronamaatregelen.
Stuur tips
Wij staan altijd open voor tips. Lees of hoor je iemand (bijvoorbeeld een politicus) iets zeggen wat je niet vertrouwt? Of zie je op sociale media nepnieuws voorbijkomen? Stuur je tips door naar ons en wie weet gaan we ermee aan de slag. Je kunt ons bereiken via DM op Twitter, Facebook of Instagram of per mail: nieuwscheckersleiden@gmail.com.
Tot de volgende nieuwsbrief,
Peter Burger, Alexander Pleijter en Romy Heymans