Totale quatsch dat 82% van de jongeren tegen een burn-out aanzit
Factchecks Nieuwscheckers
Nieuwsmedia promootten burn-out-quatsch
Voor vier op de vijf jongeren dreigt door de coronamaatregelen een burn-out, waarschuwde de directeur van het Nationaal Centrum Preventie Stress en Burn-Out op 6 februari in het AD. Het nieuws werd door RTL, ANP, NU.nl, Het Parool en veel andere media overgenomen, maar bleek een krakkemikkig onderzoek van een bedrijf dat burn-out-tests en -coaching aanbiedt en al eerder met alarmerende cijfers het nieuws zocht.
Het onderzoek is methodologisch ondermaats. De onderzoekers gebruikten in plaats van de standaardtest een eigen methode, die niet wetenschappelijk is gevalideerd. Hun steekproef berust op zelfselectie. Ook moesten de jongeren zich een zwart scenario voorstellen waarin de coronamaatregelen tot 1 juli aanhouden, in ziekenhuizen code zwart heerst en hun ouders sterker aan stress lijden. Er zijn voldoende redenen tot zorg over het effect van de coronamaatregelen op jongeren, maar dit onderzoek hoort daar niet bij.
We zochten het uit in samenwerking met Frank Leeman van BNR Nieuwsradio's Factguru's, die er ook een podcast over maakte. Veel nieuwsmedia hebben, onder meer door onze vragen, het bericht gecorrigeerd of zelfs compleet herroepen.
Jongeren nauwelijks kritischer over abortus dan ouderen
Jongeren staan afwijzender tegenover abortus dan hun ouders en grootouders, hebben SGP-lijsttrekker Kees van der Staaij en zijn partij meer dan eens beweerd. Uit twee opinieonderzoeken blijkt echter geen opvallende verschuiving: het verschil tussen de houding van jongeren en ouderen is heel gering en tegenstand komt bovendien niet overeen met de wens tot inperking van de abortusregeling. De conclusie van de SGP dat jongeren kritischer zijn over abortus dan hun ouders en grootouders is daarom overdreven.Â
Ondanks groene cijfers op de Rode Lijst geen reden tot juichen over natuur
Afgelopen december kwamen tijdens een Tweede Kamer-debat de ecologische problemen als gevolg van de stikstofcrisis aan bod. In het debat beweerde Barry Madlener (PVV) dat er een afname is te zien van het aantal bedreigde dier- en plantensoorten op de Rode Lijst en dat Nederland er ecologisch gewoon goed voorstaat.. De uitspraak van Madlener dat het aantal bedreigde dier- en plantensoorten op de Rode Lijst daalt, klopt als we 2019 vergelijken met 2018 en 2017. Als we verder teruggaan in de tijd, klopt het niet. Bovendien zegt het aantal bedreigde soorten op de Rode Lijst niet alles over de staat van de Nederlandse natuur. Ook soorten die niet op deze lijst staan gaan achteruit, zo blijkt uit onderzoek.
Nederlandse vlinderstand gaat achteruit
Tijdens hetzelfde Tweede Kamerdebat werd gezegd dat het aantal vlinders in Nederland toeneemt, voornamelijk doordat stikstofminnende vlinders het goed doen. Dit klopt niet. Niet alleen de stikstofmijdende vlindersoorten, maar ook de stikstoftolerante soorten nemen af.
Rutte III stak meeste geld in onderwijs sinds 2013
D66 beweerde in een tweet dat het huidige kabinet de grootste onderwijsinvestering in tijden heeft gedaan, namelijk 1,9 miljard per jaar. Kabinet Rutte III gaf inderdaad het meeste uit aan onderwijs sinds 2013. Dit bedrag is ook steeds rond de 1,9 miljard geweest, behalve in 2018. Toen deed het kabinet een onderwijsinvestering van 900 miljoen.
Partij voor de Dieren overdrijft zorgkosten door leefstijl
Om de zorgkosten te verlagen moeten we een gezonde levensstijl bevorderen, aldus het verkiezingsprogramma van de Partij voor de Dieren. Een derde van de zorgkosten zou op het conto komen van leefstijlgerelateerde ziekten. In werkelijkheid is dit percentage hooguit twintig procent en groeien deze uitgaven gestaag mee met de totale zorguitgaven.
Factchecks van andere media
Geen fabriek waar adrenochroom wordt gemaakt van kinderbloed
Een screenshot met vier foto's waarop een 'Bloedfabriek' te zien zou zijn is binnen vijf dagen tijd meer dan 500 keer gedeeld op Facebook. In de fabriek zouden kinderen gemarteld en vermoord worden zodat hun bloed gedronken kan worden, want dat zou de kostbare en krachtige drug 'adrenochroom' bevatten. Dit is gebaseerd op een oude complottheorie over dat de elite aan satanische rituelen zouden doen waarbij kinderbloed gedronken wordt. In werkelijkheid is adrenochroom helemaal geen drug en blijken de foto's afkomstig te zijn van een kunstproject van studenten van de Universiteit van Kunsten in Londen, zo vonden factcheckers van AFP factcheck Nederland.
Kinderen worden niet op school gevaccineerd zonder toestemming ouders
Op sociale media gaat een Facebookreactie rond waarin gesproken wordt over een pleistervaccin van Moderna tegen COVID-19. Volgens de schrijver is er een aanpassing gedaan aan de spoedwet, wat het mogelijk maakt voor scholen om het pleistervaccin aan te brengen bij kinderen als die 'op school willen zijn' en ook zouden kinderen in zogenaamde 'coronakampen' geplaatst worden als de ouders niet bereid zijn ze te laten vaccineren.
Deze uitspraken zijn onjuist. Hoewel er wel degelijk onderzoek wordt gedaan naar het ontwikkelen van een pleistervaccin voor COVID-19, zit dit onderzoek nog in een vroeg stadium en zal het niet zomaar op schoolkinderen worden toegepast. Daarnaast mag een kind niet zomaar getest of gevaccineerd worden zonder toestemming van de ouders (ook onder de spoedwet niet) en is er geen enkel bewijs voor de genoemde 'coronakampen', aldus dpa factchecking.
'Jaarlijks 150 miljoen blikjes in het milieu'
Volgens demissionair staatssecretaris Stientje van Veldhoven belanden er jaarlijks 150 miljoen blikjes in het milieu, wat genoeg zou zijn om 25 Olympische zwembaden te kunnen vullen. Het is niet precies duidelijk waar deze cijfers vandaan komen volgens Factcheckers van FACTORY. Zij maakten zelf een schatting, gebaseerd op de totale hoeveelheid zwerfafval, het aandeel van blikjes daarin en het gemiddelde gewicht van een blikje. Zij kwamen uit op 222,7 miljoen blikjes, fors meer dan het getal van Van Veldhoven. Met de gemiddelde inhoud van die blikjes zijn ongeveer 20 Olympische zwembaden te vullen. Het moge duidelijk zijn dat zowel het getal van Van Veldhoven en het berekende getal van de factcheckers van FACTORY schattingen zijn. Zij bestempelen de uitspraak van Van Veldhoven als 'ongefundeerd maar aannemelijk'.
Boeken over misleiding en corona-complotten
Deze week twee signalementen van recent verschenen boeken over desinformatie.
Psychologische oorlogvoering
In het kloeke Door leugens verleid, ondertitel: Hoe je fake news en andere vormen van manipulatie herkent en bestrijdt (uitgeverij Prometheus), doet Peter Klerks een dappere poging om talloze vormen van misleiding te overzien. De nadruk ligt op theorie en praktijk van psychologische oorlogvoering, maar ook reclame, cybercrime, onbetrouwbare nieuwsmedia en politieke campagnes passeren de revue. Vooral de dreiging van Russische desinformatie krijgt veel aandacht; Nederlandse huisvlijt van trollen en nepnieuwsfabrikanten blijft onderbelicht.Â
De materiaalverzameling is afgesloten vlak voor de coronapandemie uitbrak. Jammer, want de bestrijding van de ‘infodemie’ over het virus en de vaccins is een urgent probleem. Het is ook een pregnant voorbeeld van eigentijdse, gedecentraliseerde desinformatie, deels van vaderlandse bodem, deels van internationale oorsprong. Aan de positieve kant: hoewel het gevaar in 2020 uit een andere hoek bleek te komen dan Rusland, zijn de principes en vormen van misleiding die Klerks uitstalt in Door leugens verleid voor een groot deel van alle tijden.
Complottheorieën in context
De ‘infodemie’ rond het coronavirus krijgt wel de volle aandacht in Covid-19 Conspiracy Theories (uitgeverij McFarland), een snel geproduceerde studie van de samenzweringstheorieën die in 2020 de kop opstaken. Hoewel de auteurs Amerikaanse en Canadese onderzoekers zijn, zullen veel van de complotten ook Nederlandse lezers bekend voorkomen. Hoofdstukken zijn onder meer gewijd aan de oorsprong van het virus (ontsnapt uit een laboratorium?), de alomvattende theorie van QAnon, waarin Trump een soort messias is, de link tussen het 5G-netwerk en COVID-19, en antisemitische beschuldigingen aan het adres van de Rothschilds, de Rockefellers en George Soros.
De auteurs – onder wie twee folkloristen en een historicus – plaatsen de coronacomplotten in hun historische, sociale en mondiale context. Hoofddoel is niet de aanhangers af te schilderen als ’wappies’ en hun beweringen te debunken, maar om ze te begrijpen. Zo verbinden ze de antisemitische theorieën bijvoorbeeld met historische beschuldigingen over joden als ziekteverspreiders, en begrijpen ze het feit dat zwarte Amerikanen de medische stand wantrouwen, tegen de achtergrond van onethische medische experimenten uit de twintigste eeuw.
Het laatste hoofdstuk is gewijd aan de vraag hoe je het beste kunt praten met vrienden of familieleden die dergelijke complottheorieën koesteren. Het begint met een erkenning van de eigen neiging om te denken: ‘What I know I know, what you know you only believe…’ Dat leidt niet tot een krachteloos anything goes (er valt ook voor debunkers en factcheckers veel te halen in dit boek), maar tot concrete adviezen om niet de strijd aan te gaan, maar het gesprek.
En verder...
De Washington Post lanceerde #DIYFactCheck, een serie lessen op Instagram om iedereen te leren hoe je video's kan verifiëren: hoe vind je de originele video, waar is de video gemaakt, wie is de maker, etc.
In Australië wil de overheid dat techbedrijven gaan betalen voor het linken naar content van nieuwsmedia. In reactie hierop heeft Facebook het voor nieuwsmedia onmogelijk gemaakt om nog berichten te posten. Ook ABCfactcheck kan geen factchecks meer verspreiden op Facebook.
Ondanks het factcheckprogramma is Facebook nog altijd erg terughoudend om berichten aan te merken als 'onwaar'. Politici, zoals voormalig president Trump, worden al helemaal geen strobreed in de weg gelegd om onwaarheden en complottheorieën te posten.
Factchecken op lokaal niveau: Sleutelstad, de lokale omroep in Leiden, gaat in de aanloop naar een lokaal referendum controleren of beweringen hierover kloppen.
Onze Vlaamse collega Michaël Opgenhaffen is een van de drijvende krachten achter FactcheckVlaanderen, waar ze ‘tooties’ bedachten: cartoonfiguren die mensen op een onschuldige, empathische manier aanspreken en wijzen op onjuistheden in de berichten. (SvdJ.nl)
Ook TikTok gaat de strijd aan tegen misleidende video's op het platform: video's met desinformatie worden verwijderd en video's waarvan onduidelijk is of ze kloppen, krijgen een waarschuwingslabel. (TechCrunch)
Hoera!
Tot slot: we zijn zeer verheugd dat Peter de Impactprijs van onze faculteit heeft gekregen voor zijn werk als nieuwschecker. Bekijk op YouTube de video over de uitreiking van de prijs en lees het interview (met kritische kanttekeningen) in de Leidse universiteitskrant Mare.
Dit was weer de nieuwsbrief van deze week. Fijn weekend!
Alexander Pleijter, Peter Burger & Jord van Beek