Toename van mis- en desinformatie over coronavirus
Coronavirus/Covid-19
Mis- en desinformatie
De datajournalisten van KRO-NCRV's Pointer constateerden op basis van 479.000 Nederlandstalige tweets van de afgelopen weken een stijging van onjuiste berichten op Twitter. Het gaat daarbij onder andere om complottheorieën en valse gezondheidsadviezen.
De Volkskrant sorteerde verspreiders van 'informatieruis' in vier soorten: 'mensen die er financieel beter van willen worden, bewuste en onbewuste verspreiders van nepnieuws, criminelen die online fraude willen plegen en spionagegroepen die corona misbruiken om organisaties te hacken'.
Nieuws van over de grens: in Marokko zijn zeker twaalf personen aangehouden voor het verspreiden van desinformatie over het coronavirus, schrijft NU.nl. Zij riepen mensen onder andere op niet te luisteren naar de adviezen van de overheid.
Wil je op de hoogte blijven van (internationale) geruchten en hoaxes over corona? Volg dan de lijst die Buzzfeed heeft samengesteld en regelmatig updatet. Een groot aantal Nederlandse gevallen van onjuiste informatie is te vinden op het twitteraccount van Nieuwschecker Peter Burger. Volg op Twitter ook de hashtag #coronavirusfacts.
Ingrijpen media
Wired beschrijft hoe Wikipedia het voor elkaar krijgt misinformatie rond het virus tegen te gaan op haar website. Voor medische artikelen hanteert de online encyclopedie bijvoorbeeld veel strengere regels voor brongebruik: alleen wetenschappelijke publicaties zijn goed genoeg.
Verder in medialand: vrijwel alle internationale techreuzen -- Facebook, Google, LinkedIn, Microsoft, Reddit, Twitter en YouTube -- gaan samenwerken om corona-misinformatie aan te pakken. Lees hier ook de nieuwe update over Twitters strategie om nepnieuws te weren.
Facebook en WhatsApp doneerden samen twee miljoen dollar aan de internationale factcheckorganisatie IFCN, ter ondersteuning van factcheckprojecten op het gebied van het coronavirus. Factcheckers kunnen aanvragen indienen voor subsidies tot 50.000 dollar. De wereldwijde coalitie van factcheckers op ditr gebied, de #CoronavirusFacts Alliance, heeft al meer dan 1000 factchecks geproduceerd, die zijn opgenomen in een database (een zoekfunctie is nog in de maak).
Hoe vinden burgers eigenlijk dat de media het doen? Een onderzoek onder Amerikanen wijst uit: bijna 90 procent van de respondenten vindt de verslaggeving over het coronavirus prima of goed. Wel gaf bijna de helft aan nepnieuws over het onderwerp tegen te zijn gekomen. Dik 60 procent gelooft dat de media de risico’s die het virus met zich meebrengt enigszins of zelfs ernstig overschatten.
De verspreiders
Volgens Reuters staat in een nieuw rapport van de Europese Unie dat Rusland van de chaos gebruikmaakt door een desinformatiecampagne op te zetten rond het coronavirus. Dmitri Peskov, woordvoerder van het Kremlin, ontkent alle betrokkenheid en noemt het rapport onderdeel van een ‘anti-Russische obsessie’. Het document geeft echter verschillende voorbeelden van nepnieuws uit de koker van de Russen, waaronder de complottheorie dat het Westen het coronavirus heeft gecreëerd en als wapen gebruikt.
Ook extreemrechts in de VS gebruikt volgens de Volkskrant dit wapen-narratief, maar richt zijn pijlen juist oostwaarts: de verspreiding van het virus zou het resultaat zijn van een Chinees ‘uit de hand gelopen laboratoriumexperiment’, met als directe aanstichters Microsoft-oprichter Bill Gates en filantroop George Soros. Aanleiding voor deze theorieën: er valt een slaatje uit te slaan.
Vertegenwoordigers van de Chinese overheid verspreiden het spiegelbeeld van deze theorie: volgens hen zou het virus gecreëerd kunnen zijn in een Amerikaans laboratorium en door Amerikanen verspreid in China.
Interview virusexperts
CNN postte deze week een factcheck-interview met twee virusexperts. In de video behandelen de wetenschappers enkele van de meest voorkomende geruchten over COVID-19, onder andere of het virus gecreëerd kan zijn in een lab (volgens hen onwaarschijnlijk). Bekijk de volledige video hieronder (Engels).
Factchecks van andere media
Knip-en-plakwerk
Ook in de aanloop naar de Amerikaanse verkiezingen speelt COVID-19 een rol. Democratisch kandidaat Joe Biden verspreidde een filmpje waarin Donald Trump zou zeggen dat het coronavirus een hoax is van de Democraten. PolitiFact factcheckte de tweet en bijbehorende video. Het filmpje bleek misleidend geknipt: tussen de woorden ‘coronavirus’ en ‘hoax’ zat bijna een minuut.
Oude beelden en slecht advies
NUcheckt zette recente foto’s en filmpjes op een rijtje die ten onrechte in de context van het coronavirus zijn gezet. Zo gingen Fransen (in ieder geval deze maand) niet op de vuist over een potje Nutella en dateren foto’s met lange rijen doodskisten van de bootramp bij Lampedusa in 2013. Hier zet NUcheckt nogmaals een aantal nepadviezen op een rijtje. Vorige week schreef ook Nieuwscheckers daarover een artikel.
EenVandaag legt uit waarom het onzin is dat je jezelf zou kunnen testen op het coronavirus door je adem in te houden. ‘Het virus kan zich op verschillende manieren presenteren’, aldus een longarts.
RIVM liegt niet
Factcheck van KRO-NCRV-platform Pointer: zij ontkrachten de stelling van De Dagelijkse Standaard dat het RIVM vijf keer loog over het coronavirus. Zo heeft het RIVM nooit gezegd dat de kans op verspreiding naar Nederland 'nihil' is en vindt het ook niet dat de scholen open moeten blijven.
Onderzoek
Amerikaanse onderzoekers produceerden in tien dagen razendsnel een studie over de vraag hoe je mensen kunt aanmoedigen om geen onbetrouwbare berichten over corona te delen met hun hele socialemedianetwerk. David Rand (MIT) en collega's concluderen uit een aantal experimenten dat mensen als je ze ernaar vraagt het belangrijk vinden dat berichten die ze delen betrouwbaar zijn. Maar: zien dat een bericht onbetrouwbaar is, weerhoudt hen er toch niet van het te delen met hun netwerk. Door een eenvoudige herinnering (een 'nudge') kun je echter de gedachte aan betrouwbaarheid activeren, waardoor ze onbetrouwbare berichten minder vaak delen.
Volgens het onderzoeksrapport IRA in Ghana: Double Deceit (pdf) van socialmedia-analysebureau Graphika worden Russische trollenfarms nu ook in Afrika opgezet. Het rapport beschrijft een toestroom van nepnieuwsberichten vanuit Ghana; daar zetten locals zich (bewust of onbewust) in voor een desinformatiecampagne van Rusland tegen de VS. De berichten die zij op Facebook verspreidden gingen over onder andere black history, onderdrukking en politiegeweld en probeerden met deze populaire topics zo veel mogelijk volgers te verzamelen. Naar aanleiding van het rapport verwijderde de techgigant 49 Facebook-accounts, 69 Facebook-pagina's and 85 Instagram-accounts.
Agenda
Vooralsnog gaan we ervan uit dat alle aankomende evenementen geannuleerd zijn wegens de corona-quarantaine.
Stuur tips
Wij staan altijd open voor tips. Lees of hoor je iemand (bijvoorbeeld een politicus) iets zeggen wat je niet vertrouwt? Of zie je op sociale media nepnieuws voorbijkomen? Stuur je tips door naar ons en wie weet gaan we ermee aan de slag. Je kunt ons bereiken via DM op Twitter, Facebook of Instagram of per mail: nieuwscheckersleiden@gmail.com.
Goed weekend en tot de volgende nieuwsbrief,
Peter Burger, Alexander Pleijter en Romy Heymans