Toch echt een Europese zwarte weduwe in Lochem
Gifspin in Lochem
Woensdagochtend ontving Nieuwscheckers een verzoek van de Stentor. De redactie had foto’s ontvangen van een Europese zwarte weduwe, een giftige spin uit Zuid-Europa. De achtpoot was gespot in Lochem. Dat zou een primeur zijn voor Nederland, want eerdere Nederlandse waarnemingen betroffen de Amerikaanse zwarte weduwe. “Voordat ik er een artikel over maak, wil ik graag zeker weten dat het beeld inderdaad in Lochem is gemaakt”, schrijft een redacteur.
Bij de mail zit een Wetransfer-link met drie spin-foto’s en een video. De video heeft alleen een maakdatum. Dat geldt ook voor twee kleinere foto’s, die een uitsnede zijn uit een groot beeld van 23 Mb. De grote foto geeft in eerste instantie weinig prijs, want het checkprogramma InVid kan er blijkbaar niet mee overweg. Het is namelijk een DNG-format (Digital Negative), een fotofeature van nieuwe iPhone modellen.
Dan maar oldskool: kijken in Windows. Er zitten zowaar gps-coördinaten bij in een onhandig format. Direct plakken in Google Maps werkt niet, maar na enig herformuleren vliegt de browser naar Lochem. Als we de verslaggever bellen, is hij toevallig net op bezoek bij de inzender van de foto’s. Op zijn iPhone kan hij dezelfde geolocatie van de spinfoto laten zien. Woensdagavond stond de spinnenprimeur in de krant.
Factchecks van Nieuwscheckers
In verontrustende verhalen over de vermeende gevolgen van covid19-vaccinatie zijn bloedstolsels een terugkerend fenomeen. Zo publiceerde complotsite Epoch Times begin september een artikel waarin verwezen wordt naar onderzoek dat beweert dat vaccins de oorzaak vormen van bloedstolsels. De site heeft het over grote stolsels die soms tevoorschijn komen soms bij balseming van overledenen. Zulke klonters werden al aangetroffen voor de introductie van covid19-vaccins en er zijn geen aanwijzingen dat vaccinatie daarop van invloed is. Je leest de hele factcheck bij Nieuwscheckers.
Haarlem verbiedt niet álle vleesreclames op straat
Mediaberichten wekken de indruk dat in Haarlem een algemeen verbod op vleesreclames van kracht wordt. Dat is niet zo: alleen abri- en zuilreclame voor vlees uit de bio-industrie wordt de komende jaren beperkt. De claim dat vleesreclame uit het Haarlemse straatbeeld zal gaan verdwijnen, klopt ook niet met de rest van het gemeentelijke reclamebeleid.
Zelensky kreeg geen voetbalshirt met een hakenkruis erop
Een hardnekkig verhaal dat af en toe de kop opsteekt: de Oekraïense president Zelensky zou een voetbalshirt met daarop een hakenkruis hebben gekregen. Dit klopt niet. Zelensky kreeg in juni 2021 het nieuwe officiële voetbalshirt van het Oekraïense nationale team aangeboden met daarop zijn eigen naam en het nummer 95. De foto met het hakenkruis erop is dus een bewerking van het origineel.
Nep-poster roept Zwitsers op buren te verklikken die te veel stoken
'Is het huis van uw buren warmer dan 19 graden? Meld het ons.' Aldus een poster die Zwitsers 200 frank belooft als ze hun buren aangeven. De poster, die ook in Nederland op sociale media circuleerde, is fake. Het is een reactie op beleidsvoornemens van de Zwitserse overheid om dreigende gastekorten het hoofd te bieden.
Onderzoek: het effect van satirische factchecks
Factchecks worden normaal gesproken op een zakelijke en neutrale manier geschreven. Best saai. Wat nu als je er een vleugje humor in stopt? Komen factchecks dan nog net zo betrouwbaar over? Zijn ze dan net zo effectief?
Dat vroegen de Amsterdamse onderzoekers Mark Boukes en Michael Hameleers zich af. Bovendien hoopten ze dat factchecks met humor minder polariserend werken.
Ze onderzochten dit door Amerikanen een foutief bericht over stijgende misdaadcijfers te laten lezen. Sommige deelnemers aan het onderzoek kregen daarbij de toevoeging dat Latijns-Amerikaanse immigranten hiervan de oorzaak waren. Vervolgens kregen sommigen een gewone factcheck te zien, anderen een factcheck met een satirische inslag en weer anderen een bericht over een heel ander onderwerp.
Beide soorten factchecks zorgden ervoor dat mensen het valse bericht minder betrouwbaar vonden en de onjuiste informatie minder geloofden. Bij de gewone factcheck trad dit effect vooral op onder mensen die voor het lezen van het onjuiste bericht al dachten dat de misdaad niet stijgt en geen negatieve ideeën hadden over immigranten.
De satirische factcheck was succesvoller, want die had ook effect op mensen die dachten dat de misdaad stijgt en negatief dachten over immigranten. Wat dat betreft zou je denken dat factcheckers er goed aan doen om wat satire in hun factchecks te brengen.
Maar het nadeel van de satirische factchecks bleek dat ze niet zorgen voor minder gepolariseerde opvattingen. Mensen die de satirische factcheck hadden gelezen gingen - ongeacht hun politieke voorkeur - negatiever denken over hun politieke tegenstanders. Bij de gewone factcheck trad dit effect alleen op bij mensen die hun (politieke) ideeën bevestigd zagen door de factcheck.
Interessant is dat het effect van polarisatie het sterkst optreedt bij mensen die hun ideeën bevestigd zien door de factcheck. Een factcheck zorgt bij hen blijkbaar in sterke mate voor het gevoel van 'zie je wel dat ik gelijk heb, zij zien het helemaal verkeerd'.
De les van dit onderzoek is dat opnieuw blijkt dat factchecks er zeker aan bijdragen dat mensen onjuiste berichten minder betrouwbaar vinden en foute informatie minder geloven. Maar een vervelend bijeffect is dat mensen negatiever gaan denken over hun politieke tegenstanders. De grote vraag is nu hoe factcheckers dat kunnen vermijden.
Publicatie van het onderzoek: Fighting lies with facts or humor: Comparing the effectiveness of satirical and regular fact-checks in response to misinformation and disinformation.
Factchecks van de pil, Liz Truss en vluchtelingen
Anticonceptiepil is niet zo kankerverwekkend als tabak en asbest
Lifestyleblog LeefBewust berichtte eind juli dat anticonceptiepillen kankerverwekkend zijn. Ze zouden net zo gevaarlijk zijn als tabak en asbest. Dat klopt niet: weliswaar verhoogt de pil volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) het risico op borstkanker en baarmoederhalskanker, maar asbest en tabak zijn veel kankerverwekkender. Bovendien neemt de kans af na het stoppen met de pil en verlaagt de pil juist de kans op bijvoorbeeld baarmoederkanker. [Factcheck Vlaanderen]
Geen geheime vriendschap tussen kersverse premier Liz Truss en gecancelde Jimmy Savile
Het is gemeengoed om prominente figuren aan de publieke schandpaal te nagelen. Ook de nieuwe Britse premier moest er recentelijk aan geloven. DPA onderzocht een post van een Facebookgebruiker die beweerde dat Liz Truss nauwe banden onderhield met Jimmy Savile, een presentator van wie na zijn dood bleek dat hij meermaals mensen had misbruikt. Een tweet waarin Truss Savile roemt is echt, maar de foto waarop de twee in een omhelzing te zien zouden zijn, blijkt afkomstig uit 1973. Onmogelijk dat we daar Liz Truss zien, schrijft DPA, zij werd namelijk geboren in 1975.
Oude beelden van gigantische vluchtelingenstroom misbruikt
Volgens berichten op Facebook en Twitter zouden er momenteel 40.000 vluchtelingen van Turkije naar Duitsland trekken. Er worden beelden gedeeld waarop een grote karavaan mensen zich door een weiland verplaatst. Knack toont echter aan dat het gaat om oude beelden van de Sloveens-Kroatische grens uit 2015.
En verder...
Bij Wikimedia wordt nagedacht over Wikifacts: een platform waar op Wikipedia-achtige wijze iedereen kan samenwerken om beweringen te factchecken.
Weer een voorbeeld van een bekend probleem: gemanipuleerde foto gaat viraal op sociale media, maar de factcheck niet. [NBC News]
In de aanloop naar de midterm-verkiezingen in de Verenigde Staten is het alle hens aan dek om de verspreiding van desinformatie op sociale media te bestrijden. [TPO]
NBC News signaleert een nieuw gevaar tijdens verkiezingen: de grootschalige verspreiding van desinformatie via sms-berichten.
De Amerikaanse oliemaatschappij Chevron lanceert lokale nieuwssites in de VS om propaganda over het bedrijf te verspreiden. [The Guardian]
Complottheorieën over zijn overwinning in Zandvoort raken bij Max Verstappen de verkeerde snaar: "Dat mensen haatberichten via social media sturen, daar snap ik helemaal niets van. Het is verschrikkelijk.” [AD]
Duitse politici zijn bezorgd dat Rusland onrust in het land wil aanwakkeren met desinformatie over de energiecrisis. [DW]
De gemeente Bodegraven-Reeuwijk stapt naar de rechter om Twitter te dwingen tweets van complotdenkers te laten verwijderen. Voorbeschouwing bij de Volkskrant, verslag bij NOS, uitspraak 10 oktober.
Agenda
30 september: BENEDMO-conferentie ‘Desinformatie in tijden van conflict’ (Campus Sint Jacob, Antwerpen)
19 november: jaarcongres van stichting Skepsis in Amersfoort, met o.m. taalkundige en psycholoog Steven Pinker, TikTok-factchecker Marieke Kuypers en desinformatie-onderzoekster Nathalie Van Raemdonck.
Tot zover de nieuwsbrief - tot volgende week!
Alexander, Peter, Michelle, Arno, Maaike en Leon