Stop! Grafiekpolitie!
Onderzoek: zo kun je misleidende grafieken effectief debunken
Er zijn verschillende manieren om misleidende grafieken effectief te debunken, blijkt uit onderzoek van Winnifred Wijnker, Sanne Willems, Ionica Smeets en Peter Burger dat deze week verscheen in het Journal of Science Communication.
Zij lieten 440 proefpersonen staafgrafieken zien waarvan een deel een standaardvorm van misleiding bevatte: de verticale as begon niet op 0, waardoor de verschillen tussen de staven groter lijken. Van de geteste soorten correcties bleken de proefpersonen een presentatie van de foute en de juiste weergave naast elkaar, in dezelfde vormgeving, het beste op te pikken. Correcties die met woorden of met een pijl op de fout wezen, bleken echter ook te werken.
Lees de uitgebreide samenvatting bij Nieuwscheckers en het hele onderzoek hier.
Grafiekpolitie: nieuw jaar, nieuwe rubriek
Misleidende grafieken corrigeren: we geven meteen zelf het goede voorbeeld met de nieuwe rubriek Grafiekpolitie. In de eerste aflevering: een infographic van Rijkswaterstaat gaf een overdreven rooskleurig beeld van de natuurcompensatie bij de werkzaamheden aan de A27/A12 bij Utrecht. De boom rechts stelt 33 hectare voor maar beslaat een oppervlak dat vier maal zo groot is als dat van de boom links, die iets meer dan de helft representeert, 15,14 hectare. Rijkswaterstaat heeft na vragen van Nieuwscheckers de grafiek aangepast.
Factchecks van Nieuwscheckers
Gevaarlijk gezichtsmasker van menstruatiebloed
In TikTok-video’s worden gezichtsmaskers van menstruatiebloed aangeprezen om een gezonde huid te krijgen. De website NSMBL schrijft dat volgens onderzoek menstruatiebloed kan helpen bij het herstel van beschadigde huid. Maar experts zeggen dat het onzin is en waarschuwen er juist voor. Het masker kan onder andere huidinfecties veroorzaken en verergeren.
Geen ID-check voor Australische sociale media
Australië zou een wettelijke verplichting hebben doorgevoerd die eist dat je je identificeert voordat je gebruik mag maken van sociale media. Dit klopt niet. Hoewel een parlementair onderzoek met het voorstel kwam om identificatie verplicht te maken om sociale media te kunnen gebruiken in 2021, is dit nooit van de grond gekomen. Een dergelijke wettelijke verplichting bestaat nog steeds niet in Australië.
Leedvermaak om elektrische bus met dieselaggregaat
Een video waarin een elektrische bus in Oostenrijk wordt opgeladen met een dieselaggregaat ging de wereld rond via sociale media: mensen die sceptisch zijn over elektrisch vervoer hadden iets om zich vrolijk over te maken. In werkelijkheid gaat het om een test: de maatschappij wil weten hoe snel een nieuw model bus is op te laden als het stroomnetwerk uitvalt.
Henry Kissinger pleitte niet voor gedwongen vaccinatie
Volgens een post op sociale media zou Henry Kissinger, voormalig minister van Buitenlandse Zaken van de Verenigde Staten, in 2009 in een speech hebben gepleit voor gedwongen vaccinatie. Dit klopt niet. Er zijn geen speeches van Kissinger te vinden waarin hij het over dergelijke zaken heeft. De bijeenkomst waar hij dit zou hebben gezegd heeft ook nooit bestaan.
Medische misinformatie corrigeren is best nuttig
Tijdens de coronacrisis werd medische misinformatie een urgent en prominent probleem. Geruchten, verzinsels en complotten tierden welig op sociale media. Wat daaraan te doen, vroegen medische professionals zich af. Helpt het om ze te corrigeren? Of werkt dat juist contraproductief?
Over deze vragen schreef Nieuwscheckers Alexander een artikel voor het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde. Kort samengevat: ja, debunking helpt om misvattingen te corrigeren die zijn ontstaan door misinformatie, hoewel het effect beperkt is, zo blijkt uit wetenschappelijk onderzoek.
Prebunking (mensen waarschuwen voor onjuiste informatie en ze leren die te herkennen) is ook effectief, maar kan er ook voor zorgen dat mensen wantrouwend worden naar alle informatie, ook van betrouwbare bronnen.
Lees het het hele artikel: Foute informatie op sociale media - Corrigeren of op zijn beloop laten?
Factchecks van andere media
Media verzwegen tweets niet waarin Trump zijn aanhangers opriep tot kalmte
Deze week werd Donald Trump in een rapport aangewezen als de aanstichter van de rellen in het Captiool. Volgens socialemediagebruikers zouden de reguliere media geen melding gemaakt hebben van Trumps tweets waarin hij zijn aanhangers maande tot kalmte. Dat klopt niet, stelde Knack vast, media hebben meermaals melding gemaakt van deze tweets.
Beelden van ruïnes op Antarctica zijn AI creatie
Ontdekkingsreiziger Robert Scott, bekend van zijn expedities op Antarctica, zou volgens sociale media gebruikers beelden van ruïnes op het continent hebben vastgelegd. Het zou bewijs zijn voor het bestaan van een oude beschaving. Hoewel de beelden er overtuigend uit zien, onthullen kleine details dat ze door AI zijn samengesteld. [DPA]
Arabisch verkeersbord in Brussel
Op een kruispunt in Brussel staat een verkeersbord met zowel Franse als Arabische tekst dat op sociale media enige onrust veroorzaakt. Er wordt gesuggereerd dat de Belgische overheid Vlaamse teksten vervangt met Arabische vertalingen. Hoewel het bord volgens Knack inderdaad langs het kruispunt staat, is het door een onbekende geplaatst. Zowel de fabrikant als de woordvoerder van een Brussels gemeenteraadslid geven aan geen kennis te hebben van het bord.
Kijktip - Broodje Aap
KRO-NCRV komt met een nieuwe webserie genaamd ‘Broodje Aap’. In 15 afleveringen wordt steeds een sensationeel verhaal verteld wat al jaren als waargebeurd wordt aangezien. De makers hopen dat jongeren zo met een kritische blik naar dit soort verhalen gaan kijken. Maar wat ons betreft kan iedereen daar wat van leren! De eerste aflevering is volgende week woensdag (28/12) vanaf 15:00 te bekijken via YouTube.
En verder...
Actrice Taraneh Alidoosti is door de Iraanse politie gearresteerd voor het verspreiden van nepnieuws. De aanleiding lijkt een Instagram-post waarin ze het opneemt voor Mohsen Shekari, een geëxecuteerde demonstrant. [AD]
Het factcheckproject van Twitter, dat vertrouwt op de checks van vrijwilligers, werkt niet met controversiële berichten. Berichten waarvan de betrouwbaarheid onduidelijk is, worden niet of nauwelijks gecheckt. [Bloomberg]
De tekstgenerator ChatGPT is gevaarlijk goed in het simuleren van teksten. De resultaten zijn vaak op zijn minst onzinnig en in het ergste geval plagiaat, oplichting, diefstal, propaganda of nepnieuws. [Het Parool]
Leerlingen van een middelbare school in Bergen op Zoom konden niet zorgeloos genieten van hun schoolfeest. Gedurende de avond deden op sociale media geruchten de ronde dat er kinderen gedrogeerd zouden worden. De rector van de school liet weten dat het om nepnieuws ging. Helaas waren enkele leerlingen al uit angst naar huis vertrokken. [BN DeStem]
VRT NWS heeft officiële erkenning gekregen van het International Fact-Checking Network (IFCN).
Nieuwscheckers publiceerde vandaag de honderdste factcheck van 2022.
Agenda
Januari
t/m 8 jan - Foto-expo The Book of Veles in Beeld & Geluid in Den Haag met als thema nepnieuws en misleidend beeld.
25 jan - EDMO Online Training - Historical approaches to disinformation and conspiracy theories.
Maart
16 - VOGIN-IP-lezing. Met o.a. een workshop van Nieuwscheckers Leon en Alexander.
Afscheid en welkom!
In het nieuwe jaar verwelkomen we bij Nieuwscheckers onze eigen video-expert Victoria Zondervan. Zij zal de factchecks voorzien van prachtige infographics en andere visualisaties. Welkom Victoria!
Helaas betekent 2023 ook het afscheid van Leon. Onze meest actieve factchecker van het jaar, met meer dan 25 checks op zijn naam, gaat bij het ANP beginnen aan een nieuwe uitdaging. Leon, bedankt voor al je enthousiasme en gezelligheid. We zullen je missen!
Tot volgende week,
Alexander, Peter, Michelle, Arno, Leon en Maaike