Russische klooncampagne mikt op Duitsers
Een grootschalige Russische desinformatiecampagne probeert Duitse kiezers te beïnvloeden, waarschuwde het Duitse ministerie van Buitenlandse Zaken vorige week. Deepfakes kwamen daar niet aan te pas, wel nagemaakte nieuwssites. Deepfakes worden wel volop gebruikt door commerciële oplichters. Verder in deze nieuwsbrief: onderzoek naar wantrouwen jegens nieuws over de oorlog in Oekraïne, en nee, ook die foto van astronauten zonder helm bewijst niet dat de maanlandingen nep waren.
Doppelgänger kloont nog steeds nieuwssites
Het Duitse ministerie van Buitenlandse Zaken heeft een Russische desinformatiecampagne met 50.000 nepaccounts op X ontdekt, aldus Der Spiegel vorige week. Met de campagne werd onder andere geprobeerd om de opinie van Duitsers over de oorlog in Oekraïne te beïnvloeden. Onderdeel van de operatie was een vervalst screenshot van het X-account van minister van Buitenlandse Zaken Annalena Baerbock. Sites van nieuwsmedia, waaronder die van Der Spiegel zelf, werden gekloond om onder meer verzonnen berichten over de oorlog in Oekraïne te verspreiden.
Hoewel het Duitse ministerie gegevens verzamelde tussen 20 december en 20 januari, was de campagne al langer bekend: het is de voortzetting van de al in 2022 onthulde Russische operatie-Doppelgänger, die ook nagemaakte sites van onder meer The Guardian, Bild en - weer - Der Spiegel inzette. Reden om nu de alarmklok te luiden, veronderstelt t-online, zijn de naderende Europese Parlementsverkiezingen en de verkiezingen in drie oostelijke Duitse deelstaten.
Enige voorzichtigheid in de berichtgeving over deze campagne is geboden. Der Spiegel kon zich alleen baseren op een samenvatting van het onderzoek. Bovendien is niets bekend over de impact ervan, die wel eens laag zou kunnen zijn. Der Spiegel merkt zelf op dat de trollen vooral inzetten op kwantiteit, maar dat fouten in het Duits en met profielfoto’s (zoals ‘Gerhard Weiß’ met een foto van een vrouw) de berichten minder overtuigend maken.
Bovendien bleek in 2022 al dat Doppelgänger met meer dan 1000 fakeprofielen op Facebook nauwelijks de aandacht had getrokken van echte gebruikers.
Taylor Swift en andere celebs in deepfakes
Afgelopen week deden neppe, seksueel expliciete foto’s van zangeres Taylor Swift de ronde op verschillende socialemediaplatformen. De afbeeldingen zijn waarschijnlijk gegenereerd met behulp van AI. Eerder deze maand was ze ook te zien in een deepfakereclamefilmpje waarin ze ovens van Le Creuset aanprijst.
Meta en Google moeten meer doen om hun gebruikers en de misbruikte beroemdheden te beschermen tegen dergelijke vervalste reclames, betoogt Rob Leathern, die de afgelopen zeven jaar voor Facebook en Google werkte op het gebied van betrouwbaarheid. Leathern klaagde eind vorig jaar ook al over deepfake oplichter, maar constateert dat misleidende reclames zoals het voorbeeld hieronder, met Richard Branson in een nep-BBC-decor, nog steeds te vinden zijn op Facebook.
Factchecks van andere media
Foto geen bewijs voor in scene zetten maanlanding
De claim dat de maandlanding nooit heeft plaatsgevonden is niet nieuw. Ook in januari deed deze complottheorie weer de ronde op sociale media, ditmaal ondersteund door een foto van drie astronauten die zonder helm op de maan poseren. Hoe kan dat? Knack uploadde de foto op Google Afbeeldingen en vond zo de oorspronkelijke locatie: het Kennedy Space Center in Florida tijdens een training op 19 februari 1972. Geen bewijs dat de maanlanding in scene is gezet dus.
Gedateerde vechtpartij gaat opnieuw viraal
Op 23 januari postte het X-kanaal Crazy Clips een filmpje waarop twee vechtende meisjes te zien zijn. De video, met het bijschrift ‘African Migrants Fight Asian Migrants In The Netherlands’, werd in een dag al bijna 20 miljoen keer bekeken en is voer voor racistische comments. Factcheck Vlaanderen checkte de video en kwam tot de conclusie dat het hier gaat om een gevecht tussen middelbare scholieren dat al in 2022 plaatsvond in België. De video blijkt een rijke gebruiksgeschiedenis op het internet te hebben: in 2023 ging de video al eens viraal in India.
World Economic Forum werd niet ge-gatecrasht
Online circuleert een filmpje van een man die op het podium van het World Economic Forum Klaus Schwab uitscheldt: “Fuck you Klaus Schwab and fuck your new world order. We the people were born free, we will stay free, and you and all of your globalist friends, including everyone in this room, can go fuck themselves.” In werkelijkheid gaat het om een bewerkt filmpje, dat maker Damon Imani zelf labelt als satire. De video werd gecheckt door Reuters, en eerder ook al door DPA.
Onderzoek: Wantrouwen over Oekraïnenieuws
Nieuwsconsumenten zijn geneigd om onjuistheden in de berichtgeving over de oorlog in Oekraïne te zien als het gevolg van opzet. Ze zoeken de oorzaak eerder in doelgerichte manipulatie dan in een gebrek aan deskundigheid of aan toegang tot het conflictgebied. Dat blijkt uit nieuw onderzoek van Michael Hameleers en collega’s in het European Journal of Political Research. Zij ondervroegen meer dan 19.000 respondenten in de VS, Brazilië en 17 Europese landen. De antwoorden werden gegeven in april-mei 2022, dus relatief kort na de Russische inval in Oekraïne.
Uit het onderzoek blijkt ook dat in de meeste landen Russische bronnen vaker in verband worden gebracht met desinformatie dan Oekraïense bronnen of Westerse media. Het wantrouwen tegen Russische bronnen verschilt per land: respondenten uit Servië koesteren meer wantrouwen tegen Oekraïense bronnen en tegen de NAVO. Behalve in Servië bleek ook in Griekenland en Hongarije het algemene vertrouwen in nieuwsmedia lager dan in Noord- en Westeuropese landen als Nederland, Zweden en Oostenrijk, een verschil dat ook in eerder onderzoek werd gevonden.
De onderzoekers veronderstellen dat de nadruk op bewuste misleiding in plaats van onbedoelde missers samenhangt met het onderwerp: oorlogsnieuws. Of dat zo is, en of het nieuws inderdaad zo onbetrouwbaar is als de deelnemers vonden, zal nieuw onderzoek moeten uitwijzen.
En verder…
Raisa Blommestijn vertrok vandaag als presentatrice bij Ongehoord Nederland, nadat omroepbaas Arnold Karskens haar had aangesproken op onzorgvuldige online uitspraken. [ON, Blommestijn, Villamedia]
NPO-ombudsman Margo Smit boog zich naar aanleiding van een stortvloed aan klachten (7.000 mails in één maand) over de berichtgeving van de NOS over Israël en Gaza. Die klachten gingen over het gekozen taalgebruik van de NOS, het vermeende gebrek aan balans in hun berichtgeving en het gebruikte bronmateriaal – verwijten die volgens de Ombudsman niet terecht zijn. [Villamedia, Ombudsman]
De Oversight Board van Meta komt na eigen onderzoek tot de conclusie dat Facebook en Instagram te weinig doen tegen antisemitische posts. [Cops in Cyberspace]
De Stentor belicht uitgebreid het leven en de tragische dood van complotdenker Janet Ossebaard, bekend van de videoserie The Fall of the Cabal. In het artikel komen alleen vrienden en aanhangers van Ossebaard aan het woord. Zie voor een kritische evaluatie van Ossebaards pseudogeschiedenis en antisemitisme Conspiracywatch.
De European Fact-Checking Standards Network (EFCSN) schreef een rapport over de mate waarin grote platforms zich houden aan de Code of Practice on Disinformation. De organisatie komt tot de conclusie dat de meeste platforms nog veel werk moeten verrichten om hun beloften waar te maken. [EFCSN]
De BBC ontdekte een groot netwerk van fake socialemedia-accounts in Oeganda. De accounts verspreidden overheidspropaganda en bedreigden oppositieleden en critici. [BBC]