Regerende reptielen
Het reptielencomplot
Reptielen leken deze week stikstof, gaswinning en andere dossiers uit het politieke nieuws te verdringen. In een Engelstalig interview voor de site Geopolitics and Empire noemde Thierry Baudet zichzelf een complotdenker die ervan overtuigd is dat de wereld wordt geregeerd door 'evil reptiles'. Hoewel hij een dag later ontkende dat dat letterlijk was bedoeld, lijkt het een verwijzing naar de complottheorie over buitenaardse reptielen die wordt verkondigd door David Icke. Icke spreekt bovendien op 6 november bij een demonstratie in Amsterdam die wordt ondersteund door FvD.
Complotondernemer
David Icke is een Britse complotondernemer, die tijdens de coronacrisis een nieuw publiek aanboorde. Hij heeft leden van het Britse koningshuis en andere machthebbers voorgesteld als leden van een complot dat teruggaat op buitenaardse, bloeddrinkende reptielen die zich kunnen voordoen als mensen. Baudet heeft Icke meermaals aangeprezen, hoewel hij deze week ontkende dat hij bekend was met diens werk.
Ickes complottheorie heeft duidelijk antisemitische trekken: hij heeft vaak gefulmineerd tegen de 'Rothschild Zionists' en voert de vervalste Protocollen van Zion op. De gemeente Amsterdam gaat na of Icke geweerd kan worden op 6 november. Tegen een optreden van Icke in Nederland werd ook vijf jaar geleden al geprotesteerd, toen zonder succes.
Media-aandacht
Van de grote nieuwsmedia lieten RTL Nieuws en NU.nl Baudets reptielenclaim passeren. Nu.nl maakte vorige maand al bekend de 'ophefpolitiek' van FVD waar mogelijk te negeren. Andere media besteedden er volop aandacht aan, zodat een theorie uit de lunatic fringe ook aandacht kreeg buiten de complotbubbel.
Factchecks: oorlogsvideo's, Bolsonaro, Franse demonstratie
Oorlogsbeelden in scène gezet? Nee: opnames voor tv-serie
In het dossier beweringen dat de oorlog in Oekraïne in scène wordt gezet, stak een oude video deze maand weer de kop op. Een video waarin mensen met nepbloed worden opgemaakt, laat in werkelijkheid oude achter-de-schermen beelden zien van opnames voor Oekraïense tv-serie Contamin. De regisseur heeft ze zelf op TikTok gezet - al voor de Russische invasie. [Nieuwscheckers]
Oekraïense gewonden niet gespeeld door acteurs
Op de voorpagina van de Volkskrant stond op 11 oktober een foto van een bebloede vrouw. Het beeld is afkomstig uit een reportage van het Duits-Russische tv-station Ost-West over de Russische raketaanvallen op Kyiv op 10 oktober. Op sociale media doen dezelfde berichten de ronde onder de valse bewering dat het hier om acteurs zou gaan. Zowel de fotograaf van de foto in de Volkskrant als andere aanwezigen bevestigen dat de verwondingen niet in scène zijn gezet. [Knack]
Braziliaanse verkiezingen geteisterd door desinformatie
Volgende week kiezen de Brazilianen een nieuwe president. In de aanloop naar de verkiezingen zijn complottheorieën en valse beweringen de waan van de dag. Zo circuleert op Facebook een fotocollage die bijeenkomsten van Bolsonaro en zijn tegenstander Lula naast elkaar zet. Lula’s rally zou maar een handjevol bezoekers hebben, terwijl Bolsonaro het hele land op de been lijkt te krijgen. Beide foto’s zijn misleidend. Lula’s bijeenkomst was ten tijde van de foto nog lang niet begonnen en de tweede afbeelding is gemaakt tijdens een onafhankelijkheidsfeest dat door Bolsonaro gekaapt zou zijn voor zijn campagne. [DPA]
Franse demonstraties wel degelijk in het nieuws
In Parijs gingen duizenden mensen de straat op om te demonstreren tegen de losgeslagen inflatie. Mainstream media zouden de betoging volgens een Twitteraar volledig hebben genegeerd. Aan de hand van een eenvoudige Google zoekopdracht bewees Knack het tegendeel: onder andere NOS, Le Soir, VRT en NRC besteedden aandacht aan het onderwerp.
Onderzoek: complottheorieën verschoven tijdens coronacrisis
Tijdens de coronacrisis deden verschillende complottheorieën de ronde, maar niet elke theorie was op ieder moment even prominent aanwezig, blijkt uit nieuw onderzoek, gepubliceerd in New Media + Society. Door maar liefst 1,2 miljoen Tweets in de periode januari 2020-november 2021 te analyseren, ontdekten de onderzoekers een patroon. Zo werden sommige theorieën vooral tijdens het begin van de crisis op Twitter besproken (bijvoorbeeld dat ziekenhuizen in werkelijkheid helemaal niet vol waren), terwijl de aandacht voor andere theorieën (over vaccinaties en Big Pharma) pas later op gang kwam. Weer andere complottheorieën – bijvoorbeeld over Bill Gates -bleven min of meer constant gedurende de pandemie, en een laatste groep piekte op verschillende momenten.
Voor een aantal van deze verschillen hebben de onderzoekers een mogelijke verklaring, bijvoorbeeld voor het feit dat de lege-ziekenhuis-theorie al snel aan aandacht verloor. Naarmate de pandemie vorderde, en er meer mensen werden opgenomen in het ziekenhuis, werd het namelijk steeds lastiger om lege bedden te vinden om te filmen en zo de theorie kracht bij te zetten . Ook het feit dat de aandacht voor vaccinatie en aan Big Pharma gerelateerde complottheorieën pas later op gang kwam is niet gek: de vaccins werden immers pas tijdens de crisis ontwikkeld.
Onderzoek: Hoe het boerenprotest viraal ging in de internationale complotscene
De Nederlandse boerenprotesten konden de afgelopen zomer rekenen op massale steun in de alternatieve nieuwsmedia en in de sociale media van de internationale complotgemeenschap. Sindsdien zijn de samenzweringstheorieën over Nederland echter zo wild geworden, dat ze in ons land zelf minder gehoor vinden dan in het buitenland. Dat concludeert Trouw op basis van een enorme database van berichten en kanalen die zijn verbonden met het QAnon-complot.
QAnon, ontstaan in de VS, propageert een wereldbeeld waarin Trump als een soort messias strijdt tegen een geheime wereldregering van kinderen offerende satanistische pedofielen. Om de verspreiding van deze ideologie in Europa in kaart te brengen, stelden onderzoeksorganisaties Bellingcat en Lighthouse Reports een database samen, die ze deelden met journalisten van Franse, Duitse, Italiaanse en Nederlandse media.
Tristate City
Wat begon als een protest tegen het Nederlandse stikstofbeleid, werd een ongefundeerd apocalyptisch verhaal over de Great Reset, het World Economic Forum en het volbouwen van Nederland, België en een deel van Duitsland tot een 'Tristate City'. In de VS bereikte de complottheorie de mainstream toen Eva Vlaardingerbroek op FOX News vertelde dat de boeren plaats moesten maken voor migranten.
Het Tristate City-verhaal sloeg buiten Nederland beter aan dan in ons land. Aan de andere kant, schrijft Trouw, kwamen veel Nederlanders via de Telegramkanalen over de boerenprotesten in aanraking met de QAnon-wereld van Deep State-machinaties, pedofiele netwerken en Amerikaanse verkiezingsfraude.
En verder...
Kanye West is nog voor het einde van het jaar de nieuwe eigenaar van controversieel sociaal netwerk Parler. West werd vorige week nog geweerd van Twitter, mede vanwege antisemitische uitspraken. [NOS]
Anti-vax groepen zijn steeds vaker het algoritme van Facebook te slim af. Ze gebruiken verschillende voedsel-emoji’s, van taart tot pizza, om vaccinaties te bespreken. Eerder wees BBC al op het gebruik van de wortel-emoji als vervanger voor ‘het vaccin’. [Bloomberg]
In België is na twee jaar een verdwijningszaak opgelost dankzij Google Street View. De vermiste vrouw werd ogenblikken voor een fatale val vastgelegd door de Street View-auto en kon zo worden opgespoord. [NieuwNieuws]
In de VS geloven steeds meer Republikeinse politici de bizarre theorie dat er scholen zijn die kattenbakken plaatsen voor leerlingen die zich identificeren als kat. Er is geen school te vinden die dit daadwerkelijk doet. Toch slaan ze met deze valse beweringen een nieuwe slag in de cultuuroorlog over genderidentiteit op scholen. [NBC]
Luistertips
Twee podcasts over echte en gefantaseerde complotten.
Hoaxed
Twee kinderen uit de chique Londense wijk Hampstead vertellen in 2014 aan de politie dat ze misbruikt zijn door een satanische sekte van ogenschijnlijk respectabele familieleden, kerkgangers en ouders van klasgenoten. Daarmee begint de podcastserie Hoaxed, waarin journalist Alexi Mostrous ontrafelt waarom de kinderen dit verzonnen verhaal vertelden en hoe het, toen complotdenkers zich ervan meester maakten, ook het leven van hun omgeving tot een hel maakte.
Dit kan geen toeval zijn
Afluisteren, achtervolgen of zelfs je vlucht omboeken. Hoe weet je of je op de hielen wordt gezeten door een geheime dienst? De Volkskrant duikt in de nieuwe podcast Dit kan geen toeval zijn in het verhaal van Bart, die in 2017 de vreemdste vlucht van zijn leven maakte. Sindsdien is hij ervan overtuigd dat hij deze ervaring te danken heeft aan de Spaanse geheime dienst. Samen met de Volkskrant gaat Bart op zoek naar bewijs voor zijn beweringen. Luister elke week naar nieuwe afleveringen van deze podcast via onderstaande link.
Agenda
3 november - Dag van de Journalistiek met meerdere lezingen over de geschiedenis en actualiteit van journalistiek in Leiden. Met als afsluiter om 20:00 de P.J. Bloklezing: Nieuwschecker Peter Burger spreekt over feiten, frames en folklore in twee eeuwen Leids misdaadnieuws.
6 november: Fake News Festival in de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag.
18-19 november, Leiden: Congres van de Vereniging van Onderzoeksjournalisten.
Tot volgende week,
Alexander, Peter, Michelle, Arno, Leon en Maaike