Psychische klachten door coronacrisis?
Factchecks Nieuwscheckers
Data niet representatief
Er is onvoldoende bewijs voor de claim dat één op de drie Nederlanders psychische klachten heeft door de coronacrisis. Dat beweerden verschillende media, waaronder Trouw en de NOS, op basis van een enquête-onderzoek van het Trimbos-instituut. De onderzoekspopulatie bleek echter niet representatief voor de hele Nederlandse bevolking: 83 procent van de respondenten was vrouw en er zijn weinig jongeren ondervraagd. De claim is dus ongefundeerd.
Factchecks van andere media
Allemaal beestjes
Nieuwsuur-journalist Rudy Bouma schreef een factcheck in de vorm van een Twitter-draadje. Hij ontdekte dat de Bilthovense bossen niet, zoals werd beweerd, zijn gekapt voor gebruik als biomassa, maar zijn aangevreten door een bastkever.
Zo heerlijk rustig
Knack verifieerde een foto waarop een ontzettend drukke winkelstraat in het Belgische Kortrijk te zien zou zijn. De foto bleek misleidend: een uitgebreide technische analyse toont aan dat de fotograaf een telelens gebruikte om de straat drukker te laten lijken.
Geen corona via griepprik
NUcheckt controleerde een claim uit de misleidende docu Plandemic (zie hieronder). En nee, het coronavirus kan niet alleen via injectie het lichaam binnenkomen. Hier is meer dan genoeg bewijs voor, bijvoorbeeld in dit onderzoek van het Erasmus MC. Nederlandse complotdenkers gingen met de onware bewering aan de haal en trokken de conclusie dat het coronavirus in Nederland verspreid is via de griepprik. Ook hier is niets van waar.
Coronavirus/COVID-19
Misinformatie
Drie Amerikaanse wetenschappers bereidden zich de afgelopen tien jaar al voor op een infodemie van deze proporties, schrijft NBC News. Die voorbereidingen betroffen onder andere het opslaan van internetdata, het tracken van desinformatiecampagnes en het aanspreken van socialmediabedrijven op hun verantwoordelijkheden. De vrouwen zijn dag en nacht bezig misinformatie te documenteren: “It's like crazy on crazy.”
Minister Kajsa Ollongren van Binnenlandse Zaken waarschuwt in een Kamerbrief voor de invloed van Russische desinformatiecampagnes. Volgens de minister wil Rusland profiteren van de verwarring over betrouwbaarheid van berichten, juist tijdens de coronacrisis. “De bestrijding van het virus vraagt van burgers dat zij eigen verantwoordelijkheid nemen en waakzaam zijn”, aldus Ollongren, die echter geen voorbeelden geeft van Russische desinformatie en als bron verwijst naar de AIVD.
Ook Belgische extremistische groeperingen misbruiken het coronavirus in hun socialemediaberichten, schrijft The Brussels Times, met als doel de polarisatie te vergroten. Een rapport van de Belgische veiligheidsdienst (pdf) waarschuwt voor een grote hoeveelheid desinformatie en haatdragend taalgebruik over de pandemie, voornamelijk vanuit extreemrechtse hoek.
Trouw drukt lezers nog eens op het hart de HALT-methode toe te passen die Nieuwscheckers begin maart publiceerde; deze kan je helpen socialmediaberichten snel te controleren op misinformatie.
Social media en tech
De toenemende maatregelen die techbedrijven nemen om misinformatie op hun platforms tegen te gaan, roepen vragen op over de vrijheid van meningsuiting en censuur. Waar ligt de grens wanneer big tech zich bemoeit met de inhoud? FunX zet de bedenkingen uiteen.
Twitter voegt een extra stap toe tussen berichten laten staan en misinformatie verwijderen: tweets met informatie over het coronavirus die onjuist is, maar niet ernstig genoeg is om weg te halen, krijgen vanaf nu een label dat lezers waarschuwt. Wanneer je op dit label klikt, word je doorgelinkt naar een pagina van Twitter zelf of een andere betrouwbare bron, waar de lezer meer informatie kan vinden over het onderwerp.
MIT Technology Review rapporteert dat de kunstmatige intelligentie die Facebook aanwendt om misinformatie over corona te bestrijden, nog niet succesvol is. Met behulp van de technologie kunnen berichten die haatdragend taalgebruik bevatten automatisch worden gedetecteerd en verwijderd, al gaat er nu eerst nog een menselijke blik overheen. Toch lukt het niet goed corona-misinformatie aan te pakken, omdat de algoritmen de berichten vaak niet herkennen.
De Duitse factcheckorganisatie Correctiv kwam er via een data-analyse achter dat socialmediagebruikers veel corona-misinformatie vinden op YouTube en daarna delen via WhatsApp. Daarmee is WhatsApp het meest gebruikte distributiekanaal voor nepnieuws over COVID-19. Bijna de helft van alle gedeelde links leidt naar YouTube-filmpjes. Wetenschappers hebben kritiek: “Ze zouden meer geld in handen moeten hebben, meer mensen moeten aannemen die nepnieuws kunnen opsporen, meer moeten samenwerken met onafhankelijke factcheckers en meer moeten werken met onafhankelijk sociaalwetenschappelijk onderzoek.”
Complot
15 procent van de Nederlanders gelooft dat het coronavirus een biowapen is, blijkt uit een peiling van Ipsos. In het item van Nieuwsuur hieronder wordt uitgelegd hoe deze en andere complottheorieën in Nederland voet aan de grond krijgen.
Facebook en Twitter verwijderden een korte documentaire met de titel Plandemic, waarin talloze complottheorieën over het coronavirus aan bod kwamen. De ingreep kwam helaas te laat: de video was al miljoenen keren bekeken. In de docu wordt Judy Mikovits geïnterviewd, een dokter die voorheen werkte bij het Amerikaanse Nationale Kankerinstituut.
Politifact checkte acht onware claims uit de documentaire. Zo is het niet waar dat ziekenhuizen in de VS 13.000 dollar ontvangen als zij een overleden persoon documenteren als slachtoffer van corona en is absoluut niet bewezen dat hydroxychloroquine, het malariamedicijn waar de afgelopen maand veel over te doen was, effectief is tegen corona. MIT Technology Review legt uit hoe het komt dat complotdenkers nog steeds miljoenen views krijgen op hun video’s over COVID-19.
En verder...
Deze week werd FactRank gelanceerd, de door onder meer Nieuwscheckers ontwikkelde tool die checkbare claims in Nederlandstalige teksten detecteert. Hier het persbericht van het Vlaams Journalistiekfonds (VJF), dat de totstandkoming van Factrank subsidieerde.
Een reden waarom anti-vaxxers zoveel succes hebben bij het verspreiden van hun gedachtegoed is dat zij kunnen kiezen uit veel meer verschillende narratieven dan vaccinatie-voorstanders, schrijft NRC naar aanleiding van een onderzoek van Nature. “Ze koppelen vaccinatie aan controle door de overheid, aan afkeer van de farmaceutische industrie, aan de zorgen die iemand kan hebben over het welzijn en geluk van de kinderen, aan van alles”, aldus een van de onderzoekers. Wanneer het coronavaccin op de markt komt, is het gevaarlijk voor iedereen als deze steeds groter wordende groep ervoor kiest niet ingeënt te worden.
In Hongarije zijn twee Facebook-gebruikers opgepakt na het verspreiden van ‘nepnieuws’ (de Volkskrant). Volgens mensenrechtenorganisaties bewijst dit dat de vrijheid van meningsuiting ernstig in het geding is in het land. Het Europees Parlement en de Europese Commissie spreken hun zorg uit over president Orbáns misbruik van de coronacrisis.
De Financial Times geeft voorbeelden van de modernste technologieën op het gebied van kunstmatige intelligentie, die nepnieuws op nieuwe manieren kunnen verspreiden. Een voorbeeld zijn zogenaamde ‘readfakes’: door computers opgestelde teksten uit naam van een persoon.
Columbia Journalism Review interviewde National Geographic-journalist Natasha Daly, die het nieuws over dieren die territorium heroveren tijdens de corona-lockdown heeft bijgehouden en, waar nodig, gedebunkt. “Someone said to me, ‘It’s basically like you just told us there’s no Santa Claus’.”
Agenda
20 mei 2020: Livecast VPRO Tegenlicht-meetup ‘Aan het front van de informatie-oorlog’ van Pakhuis de Zwijger, over Russische desinformatie en trollen. 20:30 uur, reserveren gratis maar verplicht.
Alle live-evenementen zijn geannuleerd wegens de coronamaatregelen.
Stuur tips
Er circuleren veel onwaarheden over het coronavirus. Kom je iets tegen waarvan je je afvraagt of het klopt? Laat het ons weten! Wellicht kunnen wij het checken. Je kunt ons bereiken via DM op Twitter, Facebook of per mail: nieuwscheckersleiden@gmail.com.
Tot de volgende nieuwsbrief,
Peter Burger, Alexander Pleijter en Romy Heymans