'Pallywood' is pro-Israëlische propaganda
Het is eigenlijk te bizar voor woorden: het idee dat acteurs zich zouden verkleden als oorlogsslachtoffer om zo te doen alsof er ergens oorlog is. Toch is deze aantijging inmiddels een beproefde strategie om verwarring te zaaien. Het gebeurt ook bij de Gaza-oorlog en staat bekend als Pallywood. In deze nieuwsbrief lees je erover. En ook aandacht voor de valse beelden die rondgingen na de droneaanval van Oekraïne op Russisch grondgebied.
De Pallywood-complottheorie
In de video zie je dat een man scheuren maakt in het shirt van een jongen. Vervolgens wikkelt hij een verband om de arm van de knaap. Iemand smeert er rode kleurstof op. Hij lacht er vrolijk bij. Commentaar bij deze beelden: “Zo worden we dus bedonderd! Welcome to Pallywood!”
De suggestie is duidelijk: hier wordt een jongen verkleed tot oorlogsslachtoffer, om op te kunnen treden in de Palestijnse propaganda die Israël wil afschilderen als bloeddorstige en meedogenloze aggressor.
Nieuwscheckers traceerde de video en ontdekte dat die helemaal niet uit Gaza komt, maar uit Irak. Het zijn backstagebeelden van een artistiek fotoproject uit 2019, die al in 2022 op TikTok verschenen.
Het is inmiddels een bekend fenomeen op sociale media: beelden van iets anders gebruiken om te beweren dat acteurs worden ingezet om oorlogsslachtoffer te spelen. We zagen het in 2022 ook al in de Oekraïne-oorlog (zie deze factcheck).
In de Gaza-oorlog wordt hiervoor de term ‘Pallywood’ gebruikt: een samentrekking van Palestina en Hollywood (synoniem voor de Amerikaanse filmindustrie). Het is de complottheorie die Palestijnen ervan beschuldigt acteurs in te huren om oorlogsslachtoffers te spelen. In 2023 zette VRT al enkele voorbeelden van deze onterechte beschuldigingen op een rij. Ook Nieuwscheckers schreef er al eerder over.
Echt nieuws, onjuiste foto’s: negen kinderen uit artsengezin Gaza gedood
‘Pallywood!’ riepen ook veel socialemediagebruikers als commentaar op het nieuws dat bij een Israëlische luchtaanval negen van de tien kinderen uit een artsengezin in Khan Younis waren gedood. De vader en het tiende kind raakten zwaar gewond. Omdat het bericht op sociale media ook verspreid werd samen met overduidelijk AI-gegenereerde beelden en met foto’s van andere Gazaanse kinderen, was de conclusie dat het om bedrog ging snel getrokken. Uit berichtgeving ter plekke blijkt echter dat het nieuws over het lot van het gezin van Hamdi en Alaa Al-Najjar klopt, ondanks de onjuiste foto’s. Het hele verhaal vind je in onze factcheck.
Valse beelden volgen op Oekraïense droneaanval op Rusland
Afgelopen week baarde Oekraïne opzien met een droneaanval op Russische militaire vliegbases. Deze aanval werd gevolgd door beelden die ofwel de schade aan de Russische vliegvelden en vliegtuigen bagatelliseerden, ofwel de impact van de Oekraïense aanval overdreven. Nieuwscheckers ontzenuwde de volgende beelden in een factcheck:
Op spectaculaire beelden zou de aanval te zien zijn, maar dat is niet zo, want ze komen uit een videogame.
Beelden van een enorme explosie in Moskou blijken oud te zijn, uit 2023, toen Oekraïne een schip bij de Krim aanviel.
Een video die een tegenaanval van Rusland zou laten zien, is ook al oud, namelijk uit 2024, toen Russische raketten insloegen in een kinderziekenhuis in Kiev.
Ook de factcheckers van de VRT weerlegden beelden:
Op satelietbeelden zou te zien zijn dat dure bommenwerpers helemaal niet geraakt waren, maar die beelden bleken al een maand oud te zijn.
Op TikTok werd de schade enorm overdreven met beelden waarop een totaal verwoest vliegveld was te zien. Die beelden bleken met AI gemaakt.
Meer factchecks van Nieuwscheckers
Zelensky’s moeder kreeg geen miljoenenappartement in Dubai cadeau
Nee, Zelensky heeft zijn moeder als verjaardagscadeautje geen kapitaal appartement geschonken in ’s werelds hoogste wolkenkrabber, de Burj Khalifa in Dubai. Dit is de nieuwste valse beschuldiging uit Russische bron dat de Oekraïense president een leven van onvoorstelbare luxe leidt. Ditmaal werd het logo van de Saoedische nieuwszender Al Arabiya misbruikt om het nepnieuws te fabriceren.
Maya-stad niet net opgegraven, maar al in 2023
3000 jaar oude Mayastad ontdekt in noorden Guatemala. Dat was het nieuws dat enkele nieuwsmedia brachten. Maar het ging om oud nieuws, want de ontdekking stamt uit 2009 en de opgravingen begonnen al in 2023. De publiciteitsstunt van de overheid van Guatemala bleek goed gelukt.
Tv-programma overdrijft de voedselafdruk van honden
Denk je klimaatvriendelijk bezig te zijn, blijkt dat je hond een zeer stevige voedselafdruk heeft. Die zou volgens het televisieprogramma Wat houdt ons tegen? wel tien keer zo groot zijn als die van mensen. Nieuwschecker Yitsz sloeg aan het rekenen en ontdekte dat als dat echt zo zou zijn, je een hond moet hebben van meer dan vierhonderd kilo. En dan te bedenken dat de zwaarste hond ooit ruim 150 kilo woog. In werkelijkheid is de voedselafdruk van de gemiddelde hond twee keer zo groot als die van een Nederlander.
Is de kofferbak van een auto 25x viezer dan een wc-bril?
Auto’s zijn veel viezer dan we denken, volgens RTL Nieuws: een kofferbak zou zelfs vijfentwintig keer meer bacteriën bevatten dan een wc-bril. Of dat echt zo is, is maar de vraag. Want er werden maar vijf auto’s onderzocht. Bovendien zegt het aantal bacteriën niks over hoe ‘vies’ iets is. De meeste bacteriën zijn namelijk onschuldig en juist nuttig. Slechts bepaalde bacteriën zijn gevaarlijk.
Onderzoek: Misinformatie herkennen leer je niet met een keer een video bekijken
In een digitale wereld waarin onjuiste informatie zich razendsnel verspreidt, lijkt kritisch denkvermogen essentieel om feit van fictie te onderscheiden. Maar hoe goed helpt kritisch denken nu echt bij het herkennen van misinformatie? En kun je dat gemakkelijk aanleren?
Die vragen stonden centraal in een grootschalig onderzoek waaraan ruim 3.000 mensen deelnamen. De onderzoekers definieerden kritisch denken aan de hand van zes concrete vaardigheden, zoals het onderscheiden van correlatie en causaliteit, het beoordelen van de betrouwbaarheid van bronnen en het herkennen van betekenisvolle patronen in data.
Deelnemers kregen tien tweets voorgelegd, die ze moesten beoordelen op echtheid en feitelijke juistheid. Daarnaast maakten ze een test om hun denkvaardigheden te meten. Uit deze eerste fase kwam een duidelijk verband naar voren: deelnemers die hoger scoorden op kritisch denken, herkenden misleidende of valse informatie vaker correct. Vooral het vermogen om causale verbanden te doorzien bleek hierbij waardevol.
In de tweede fase van het onderzoek kreeg een deel van de deelnemers een videotraining gericht op het trainen van de zes denkvaardigheden, bestaande uit korte educatieve clips van enkele minuten. Die training had echter nauwelijks effect. In de tweede testronde scoorden de deelnemers die de video’s hadden bekeken niet beter dan de controlegroep, noch op kritisch denken, noch op het herkennen van desinformatie. Ook demografische factoren zoals leeftijd, opleiding of land van herkomst maakten geen verschil.
De onderzoekers concluderen dat kritisch denken wel helpt tegen misinformatie, maar dat korte, passieve instructievideo’s niet volstaan om deze vaardigheden effectief aan te leren. Ze pleiten voor meer interactieve, praktijkgerichte vormen van onderwijs, bijvoorbeeld via digitale simulaties, afgestemd op specifieke doelgroepen.
Factchecks van andere media
Geen overheidsgeld voor Extinction Rebellion
Op sociale media wordt beweerd dat Extinction Rebellion geld ontvangt van de Nederlandse overheid. Maar uit een factcheck van DPA blijkt dat die claim onjuist is. De Nederlandse tak van XR wordt grotendeels gefinancierd door particuliere donaties, aangevuld met bijdragen van bedrijven en organisaties zonder winstoogmerk. De jaarverslagen van Stichting Vrienden van XR maken geen melding van overheidssteun, en ook in de databases van het rijk komt de organisatie niet voor als ontvanger van subsidie. XR profiteert wel van belastingvoordelen dankzij de ANBI-status van de stichting, maar dat geldt niet als directe subsidie. Een motie in de Tweede Kamer om die status in te trekken werd in maart 2025 niet uitgevoerd door het kabinet.
Eerder checkten wij al de bewering van Thierry Baudet dat Extinction Rebellion geld ontvangt van de Postcode Loterij. Ook dat bleek onjuist.
‘Jodenplaag’-kop niet van De Telegraaf
Op sociale media circuleert een afbeelding waarin twee krantenkoppen worden vergeleken: ‘Jodenplaag in Amsterdam’ en ‘Kansloze asielplaag ongehinderd verder’. Volgens gebruikers zijn beide afkomstig van De Telegraaf, als bewijs dat de krant in de loop der jaren nauwelijks veranderd zou zijn. Die vergelijking klopt niet, zo blijkt uit een factcheck van Knack.
De meest recente kop verscheen in januari 2017 inderdaad in De Telegraaf. De publicatie leidde destijds tot stevige kritiek. De andere kop, ‘Jodenplaag in Amsterdam’, wordt ten onrechte aan De Telegraaf toegeschreven. Het artikel verscheen in werkelijkheid in 1941 in De Misthoorn, een antisemitisch blad uit de bezettingstijd. Dat blijkt uit archiefmateriaal in de krantendatabank Delpher, waar het oorspronkelijke stuk terug te vinden is.
One Big Beautiful Bill kraakt onder de feiten
De Amerikaanse politiek staat deze week op zijn kop door Trumps “One Big Beautiful Bill”. Terwijl Trump en zijn medestanders het wetsvoorstel aanprijzen als een historisch succes, blijkt uit een factcheck van CBS dat meerdere claims van Trump en zijn team niet kloppen.
Zo zou het plan het begrotingstekort met $1,6 biljoen verlagen, maar onafhankelijke analyses tonen juist een stijging van het tekort tussen de $1,7 biljoen en $3,2 biljoen. Ook Trumps waarschuwing dat belastingen met 68% stijgen als het voorstel strandt, is misleidend. Het gemiddelde effect bedraagt hooguit 7,5%. En hoewel Trump zegt dat Medicaid ongemoeid blijft, bezuinigt het plan ruim $600 miljard, onder meer via strengere werkvereisten en hogere eigen bijdragen.
En verder
Oplichting door een stem van een familielid of bekende te klonen. Je hoort de afgelopen tijd regelmatig dat dit je kan overkomen. Maar de kans dat het echt gebeurt is gering, schrijft NRC.
Oorlogsjournalist Hans-Jaap Melissen zoekt in Trouw uit waarom mensen liegen. “Liegen is een strategie die mensen inzetten om hun evolutionaire doelen te bereiken.”
De video ging de hele wereld over: de paraglider Peng Yujiang die tussen de wolken zweeft, op 8500 meter hoogte, met een gezicht waar ijspegels aan hangen. Maar vermoedelijk zijn de beelden nep. [RTL Nieuws]
In een belangrijk medisch beleidsrapport van de Amerikaanse regering werden onderzoeken genoemd die helemaal niet bestaan. [NU.nl]
Feitelijke argumenten doen mensen zelden van mening veranderen, schrijft politicoloog Sarah Stein Lubrano in NRC en The Guardian.
Met de nieuwe AI-app van Google is het razend makkelijk om verbazingwekkend realistische video’s te maken, zoals nieuwsuitzendingen. Breekt een nieuw tijdperk van nepnieuws aan? [VRT]
Slaapklinieken krijgen het steeds drukker. Mensen melden zich omdat hun smartwatch aangeeft dat ze een slaapprobleem hebben. Maar dat is vaak helemaal niet het geval. [NU.nl]
President Trump wekt weer eens verbazing met het verspreiden van een malle complottheorie: Biden zou in 2020 zijn vermoord en vervangen door een robotkloon. [The New York Times]
Weet u nog? Omtzigt die met een potje appelmoes op sociale media en tv verscheen om duidelijk te maken dat boodschappen in België goedkoper zijn dan in Nederland. FTM nam alle prijzen van supermarkten onder de loep en concludeert: klopt niks van, Nederlandse boodschappen zijn juist goedkoper.