Oorlogsbeelden zijn geen greenscreen-trucjes
Oorlog in Oekraïne niet in scène gezet
Deze week volgen onze checks een overkoepelende bewering: de oorlog in Oekraïne wordt in scène gezet.
Zelensky filmt zijn vlogs niet voor een green screen
De Oekraïense president Zelensky zou de video’s die hij met regelmaat op sociale media post, in scène zetten met behulp van green screens en mogelijk niet eens in Kiev zijn. Dit klopt niet. Zelensky heeft voor green screens gestaan om een hologram van hem te laten maken dat vertoond werd op digitale festivals. Zelensky post al sinds februari 2022 video’s vanuit Kiev en elders in Oekraïne, waarbij geen sprake is van trucage. De bewijzen lees je hier.
Filmbeelden zijn geen bewijs van Oekraïense propaganda
Op een video van vluchtende mensen zou te zien zijn dat crisisacteurs de oorlog in Oekraïne in scène zetten. Dit klopt niet. Het zijn achter-de-schermen-beelden van filmopnames voor de sciencefictionfilm Invasion Planet Earth uit 2019. De beelden werden opgenomen bij het stadhuis van Birmingham. Lees het hele verhaal op onze website.
Factchecks van andere media
Zeemeerminnen blijven een sterk verhaal
De droom van elke vijfjarige valt in duigen; er is geen bewijs voor het bestaan van zeemeerminnen. Aan de hand van beelden uit een fictieve documentaire beweerde een TikTok-gebruiker dat er zeemeerminnen waren ontdekt bij de kust van Zuid Afrika. AFP traceerde de beelden en vond een satirische documentaire van Animal Planet uit 2013.
Kaart toont geen tunnels voor mensenhandel
Een kaart van Nederland vol rode lijnen zou aantonen dat er een uitgebreid tunnelnetwerk onder ons land ligt. Volgens een Twittergebruiker worden deze tunnels gebruikt voor kinderhandel en mensensmokkel. Knack ging op zoek naar de oorsprong van de kaart en kwam in contact met landschapsbureau Lola. Een medewerker liet weten dat de kaart in werkelijkheid een toekomstvoorstelling is van Nederland na een grote zeespiegelstijging. De rode lijnen zijn toekomstige wegnetwerken.
Buzz Aldrin is geen maanlanding-ontkenner
De bewering dat de maanlanding in scène is gezet, is een inmiddels beruchte complottheorie. Ondanks grootschalig bewijs voor het tegendeel, werd deze week op Instagram een video gedeeld die zou bewijzen dat Buzz Aldrin de landing zou ontkennen. De beelden zijn afkomstig uit een Q&A met de astronaut en bevatten citaten die volgens USA Today volledig uit context zijn gehaald. Aldrin heeft enkel beweerd dat er tijdens de missie geen ‘engste moment’ zou zijn geweest, maar weet nog heel goed dat hij wel degelijk op de maan is geweest.
Nieuws over ontslag onder statushouders blijkt overdreven
FD schreef vorige week dat ‘tientallen statushouders’ ontslag hadden genomen nadat ze konden doorstromen naar een sociale huurwoning. Deze bewering leidde tot veel ophef op sociale media en onder politici. Het Utrechtse VVD-raadslid Tess Meerding noemde de kwestie op Twitter ‘een middelvinger naar de belastingbetalende Utrechter’.
De Volkskrant wijst dinsdag op gebrek aan bewijs voor de bewering van FD. Zowel Vluchtelingenwerk als de Utrechtse wethouder voor Asiel en Integratie herkennen zich niet in de cijfers. In een vergadering van de gemeenteraad gaf de wethouder aan dat voor zover bekend 3 statushouders ontslag hebben genomen na hun verhuizing. Voor grotere aantallen heeft de gemeente Utrecht geen bewijs gevonden.
Het ontslag van deze drie statushouders is volgens de wethouder mogelijk een gevolg van het ‘intensieve en complexe’ inburgeringsproces. Een verhuizing gaat gepaard met een berg aan tijdrovende administratieve verplichtingen. De woordvoerder van Vluchtenlingenwerk zei daarnaast tegen de Volkskrant dat ‘de combinatie van een baan en een uitkering soms tot onzekerheid leidt’.
Gediscrimineerde moslimstudente blijkt onvindbaar
Op Twitter deelden veel mensen het verhaal van een studente die op Facebook postte dat ze door bewoners van een studentenflat werd afgewezen als nieuwe kamerhuurder omdat ze moslim was. Ook enkele sites publiceerden over het discriminerende voorval. De gemeenteraad van Amstelveen sprak over de kwestie en verzocht DUWO, de eigenaar van de studentenflat, maatregelen te nemen om dit soort discriminatie te voorkomen.
Maar DUWO en de VU (waar ze zou studeren) konden de naam van de studente nergens in hun systemen terugvinden. Het lijkt er dus op dat het bericht een hoax was. Raymond van Toor maakte een Twitterdraad waarin hij een overzicht geeft van de kwestie, en AdValvas, het universitair medium van de VU, schreef erover.
Viraal van vroeger: De trouwring in de laars
Een bruiloft in Californië, omstreeks 1880. Voor het altaar is de bruidegom op het moment suprème de trouwring kwijt. Als de bruidegom de ring wil pakken, merkt hij dat die door een gat in zijn broekzak in zijn laars is gegleden. De broer van de bruid vraagt zich af of zijn aanstaande zwager er op het laatste moment tussenuit wil knijpen en tast al naar zijn revolver. De slapstick die daarop volgt, is het onderwerp van een nieuwsbericht dat kranten nog jaren bleven afdrukken om hun lezers te vermaken.
Het bericht over de ring in de laars verscheen tussen 1882 en 1890 minstens vijfentwintig keer in Nederlandse dagbladen. De bron was een column uit de San Francisco Post uit 1881. De rest van het verhaal lees je hier.
En verder...
De Amerikaanse complotdenker Alex Jones moet van de rechter 956 miljoen dollar betalen aan nabestaanden van het Sandy Hook-drama, een van de dodelijkste school shootings ooit in de VS. Jones beweerde dat de schietpartij in 2012 niet had plaatsgevonden. De dode kinderen waren volgens hem niet echt en de ouders zouden ingehuurde acteurs zijn. [RTL Nieuws]
Omdat er in Nigeria relatief weinig factcheckers zijn, schieten factcheckers uit andere Afrikaanse landen hen te hulp om tijdens de campagne van de verkiezingen in 2023 desinformatie te debunken. [Poynter]
In series en films als de Bijlmervliegramp en de Deventer moordzaak vermengen makers feiten met fictie. Trouw vroeg deskundigen of dat verstandig is. “Het is prima dat filmmakers zich vrijheden permitteren bij het vertellen van zo’n verhaal.”
Rusland- en Oost-Europadeskundige Marit de Roij legt op haar website uit hoe de Nederlandse media de Russische informatieoorlog een handje helpen door onvolledige of soms zelfs onjuiste te berichten over de oorlog in Oekraïne.
Truth Social, de Twitter-look-a-like-app van Donald Trump, is toegelaten tot de Google Play Store. Om dat voor elkaar te krijgen moest de app nog het nodige doen, zoals moderatie instellen en meldingen van geweldadige content mogelijk maken. [Axios]
Tussen de winnaars van de Amerikaanse prijzen voor online journalistiek zitten ook factcheckers. Zo won Politifact de prijs voor de beste explainers op TikTok en The Verge won de prijs voor de beste debunk van nepnieuws met een verhaal over zorgmedewerkers in India die moeten strijden tegen misinformatie over corona.
De Vlaamse regering investeert 3 miljoen euro in projecten die de strijd tegen desinformatie aangaan. [VRT]
De Franse voetbalclub Paris Saint Germain liet op Twitter een digitaal leger van nepaccounts valse geruchten en verdachtmakingen verspreiden om het imago van de club en spelers van de club te beschermen. [HLN}
Kijktip - Nieuwsuur Reconstructie
Rudy Bouma reconstrueert de affaire rond de valse beschuldiging van omkoping aan het adres van Jaap van Dissel.
Luistertip: Podcast Complot tegen de waarheid
Deze podcastreeks van De Standaard en het Hannah Arendt Instituut bevat alles wat je moet weten over complottheorieën: hoe ontstaan ze, hoe kan je ze herkennen en wat is het gevaar? Luister de vijf afleveringen via onderstaande link:
Agenda
3 november - Dag van de Journalistiek met meerdere lezingen over de geschiedenis en actualiteit van journalistiek in Leiden. Met als afsluiter om 20:00 de P.J. Bloklezing: Nieuwschecker Peter Burger spreekt over feiten, frames en folklore in twee eeuwen Leids misdaadnieuws.
6 november: Fake News Festival in de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag.
18-19 november, Leiden: Congres van de Vereniging van Onderzoeksjournalisten.
Factchecks in je feed
Sinds kort vind je onze factchecks weer op Instagram en Facebook. Aarzel niet en volg ons snel!
Tot volgende week,
Alexander, Peter, Michelle, Arno, Leon en Maaike