Onzin over verplichte vaccinatie, en andere coronafactchecks
Coronavirus/COVID-19
Misinformatie
Datajournalistiek platform Pointer (KRO-NCRV) bracht een rapport uit over de toenemende hoeveelheid misinformatie over COVID-19 op Twitter. In twee maanden tijd zijn daar 251 verschillende Nederlandse nepberichten geplaatst, die dagelijks ongeveer tachtig keer worden gedeeld. Nieuwschecker Peter Burger legt in het artikel uit waarom de omstandigheden rond corona ideaal zijn om nepnieuws te verspreiden: “Voor een deel is het angst.”
Bekijk ook Pointers aflevering over fake news op NPO Start.
Volg jij het nog? Wetenschapsjournalist Ed Yong zet in The Atlantic alle onderdelen van de corona-pandemie uitgebreid uiteen om veel voorkomende verwarring te verlichten. Onderwerpen die aan bod komen zijn het virus, de ziekte, onderzoek, experts, berichtgeving, informatie, cijfers en het verhaal. “In a pandemic, the strongest attractor of trust shouldn’t be confidence, but the recognition of one’s limits, the tendency to point at expertise beyond one’s own, and the willingness to work as part of a whole.”
Complot
Een Amerikaanse vrouw wordt er vals van beschuldigd het coronavirus doelbewust te hebben geïntroduceerd in China. Zij en haar man zitten thuis opgesloten en voelen zich onveilig: hun adres is bekend in de complot-community. "I know it [will] never be the same. Every time you're going to Google my name, it will pop up as patient zero." De valse claim werd gedeeld door Chinese overheidsambtenaren, maar ook door George Webb, een Amerikaanse misinformateur die via YouTube onwaarheden over het virus verspreidt.
Onderzoeker van complottheorieën en terrorisme Jelle van Buuren (Universiteit Leiden) verkent in De Groene Amsterdammer de manieren waarop samenzweringstheorieën over het coronavirus strategisch worden ingezet, bijvoorbeeld door extreemrechtse kringen. “Angst, onzekerheid, ondergangsfantasieën, eenzaamheid en sluimerende xenofobie zijn de vruchtbare bodem waarin nieuwe vormen van systeemhaat kunnen worden gezaaid.”
Complotdenkers misbruiken de Wayback Machine om hun theorieën te verspreiden, ontdekten wetenschappers van Harvard. Met zogenaamde ‘zombie content’, artikelen die op gewone websites impopulair zijn maar waarvan de archieflink uit de Wayback Machine wordt verspreid, bereikt veel mis- en desinformatie over corona alsnog een groot publiek. In zoekmachines als Google komen deze archiefpagina’s niet tevoorschijn, waardoor ze onder de radar blijven van factcheckers. In dit artikel in MIT Technology Review laat een van de wetenschappers aan de hand van voorbeelden zien hoe de truc precies werkt.
Tech en media
Fox News heeft de banden doorgesneden met twee bekende Amerikaanse vloggers, Diamond & Silk, die corona-misinformatie verspreidden. Hun vlogs waren sinds 2018 te zien op Fox Nation, een online tak van Fox News. De twee trokken onder andere in twijfel dat in New York veel mensen zijn overleden aan het coronavirus: “What I need to know is how many people have passed away in New York, and what I need to know is: Who has the bodies?”
De Belgische regering haalt uit naar sociale media die desinformatie over COVID-19 tolereren. Het blijkt echter lastig naar de kritische woorden te handelen, bijvoorbeeld omdat de term ‘fake news’ niet wettelijk gedefinieerd is en er dus geen duidelijke juridische kaders bestaan voor de aanpak ervan.
Facebook start de samenwerking met factcheckers in Nederland weer, nu met buitenlandse partners, nadat eerder Nieuwscheckers en NU.nl afhaakten. Het Duitse persbureau DPA ging al eerder aan de slag (de factchecks zijn hier te lezen), het Franse AFP volgt deze maand. DPA en AFP accepteren dat ze voor Facebook geen uitspraken van politici mogen factchecken, schrijft de Volkskrant vandaag.
Knack gaat factchecken voor Facebook België. Het socialmediaplatform houdt vast aan zijn voornemen om politiek nieuws niet te laten checken; ook Knack controleert voor Facebook dus geen politieke claims, maar blijft dit in andere checks wel doen.
YouTube toont vanaf nu informatiekaders over factchecks in de Verenigde Staten. Dit gebeurde al in Brazilië en India. De kaders worden getoond bij zoekopdrachten naar onderwerpen waar veel misinformatie over rondgaat en verwijzen naar betrouwbare bronnen, zoals factcheckartikelen. Ze zien er als volgt uit:
Factchecks Nieuwscheckers
Even aan je moeder vragen
Scholen mogen kinderen niet zomaar inenten zonder toestemming van de ouders, ook niet volgens de WHO. Dat dit wel het geval zou zijn, beweerden antivaxxers in de aanloop naar het heropenen van de basisscholen in mei. Ongevaccineerde kinderen zijn welkom op scholen wegens de leerplicht, maar niet op de crèche.
WHO over seksuele vorming
Complotsites bliezen afgelopen week nog een andere oude beschuldiging tegen de WHO nieuw leven in. Maar nee, de WHO zet in een document over seksuele opvoeding uit 2010 peuters niet aan tot masturbatie. Omdat ook kinderen onder de vier hun eigen geslachtsdelen aanraken en masturberen, is dat een van de onderwerpen waarover professionele opvoeders informatie kunnen geven, op een manier die past bij de leeftijd van het kind, meer niet.
Factchecks van andere media
Vaccinatie niet verplicht
Net als de WHO wil ook de overheid geen wet instellen die mensen verplicht zich te laten vaccineren. Dat concludeert NUcheckt in een factcheck naar aanleiding van een petitie die rondging tegen deze vermeende wet. Wel berichtte NRC dat het kabinet werkt aan een spoedwet voor coronamaatregelen. Over de inhoud daarvan is echter nog niets bekend.
Minder mensen
NUcheckt controleerde nog een valse claim: Bill Gates heeft nooit gezegd dat hij er via vaccins voor wil zorgen dat de wereldpopulatie afneemt. Dat beweerden lezers van NU.nl in berichten op hun reactieplatform. Bill Gates heeft wel eerder gepleit voor het tegengaan van de bevolkingsgroei, maar dit staat los van vaccins.
In het wild
Pointer checkte een video van Twitteraccount @LockDownLeven, waarin fragmenten staan van dolfijnen in Venetiaanse grachten en zeeleeuwen op straat. Helaas: de dolfijnen werden wel in maart 2020 op film gezet, maar niet in Venetie. De zeeleeuwenclip stamt uit 2019. Lees ook Pointers conclusies over pauwen in Madrid, capibara’s in Buenos Aires en een religieus hertje in Parijs.
En verder...
Het Social Observatory for Disinformation and Social Media Analysis bekeek retweets om Twitteraccounts en -interacties te analyseren op basis van politieke overtuiging. Met deze data bouwen wetenschappers de DisInfoNet Toolbox, waarmee makkelijker onderzocht kan worden hoe mis- en desinformatie zich verspreiden op sociale media. Lees de korte uitleg hier en het volledige paper hier (pdf).
Een inspirerend verhaal over een 93-jarige Italiaan die de IC verlaat en God dankt voor de gratis adem waarvan hij zijn leven lang mocht genieten, blijkt een broodje aap dat al voor de coronacrisis door gelovigen van verschillende gezindten werd gedeeld.
Het European Journalism Centre brengt een nieuwe editie van het Verification Handbook uit, dit keer toegespitst op desinformatie en mediamanipulatie. Alle hoofdstukken zijn hier te lezen.
Volgens nieuws.marokko.nl tekenen duizenden Marokkanen een petitie tegen een in Marokko goedgekeurde ‘nepnieuwswet’. Een van de regels zou zijn dat iedereen die in het openbaar (ook online) oproept tot het boycotten van een bepaald product of bepaalde dienst, risico loopt op vervolging. Volgens critici is de wet in strijd met de vrijheid van meningsuiting.
Volgens verschillende bronnen, waaronder Politico en The New York Times, is een EU-rapport over Chinese desinformatie langer dan nodig achtergehouden en wellicht zelfs aangepast voor publicatie onder druk van China. Of dit echt het geval is, blijft onduidelijk, schrijft Trouw. Volgens VVD-Europarlementarier Bart Groothuis volgt China in de voetstappen van Rusland als het gaat om desinformatie. Luister hier een interview met hem op Radio 1.
Dodelijke desinformatie: een beruchte antisemitische vervalsing uit het begin van de twintigste eeuw, de Protocollen van de Wijzen van Zion, is nog steeds griezelig populair. Peter Burger beschrijft de vroegste geschiedenis en huidige verschijningsvormen.
Techzine kondigt een nieuwe maatregel van Google aan tegen onbetrouwbare adverteerders. Deze worden binnenkort via een verificatieproces geïdentificeerd, zodat consumenten weten van wie zij iets kopen en geïnformeerde beslissingen kunnen nemen.
UNESCO maakte een explainervideo over corona-misinformatie. Bekijk hem hieronder:
Agenda
3 mei 2020: Internationale Dag van de Persvrijheid. Alle normale activiteiten zijn afgelast, maar Pakhuis de Zwijger zendt een gratis livecast uit over vrijheid en het veranderende medialandschap.
4-31 mei 2020: Het Amerikaanse Knight Center for Journalism biedt een gratis online cursus over corona aan voor journalisten.
Alle live-evenementen zijn geannuleerd wegens de coronamaatregelen.
Stuur tips
Er circuleren veel onwaarheden over het coronavirus. Kom je iets tegen waarvan je je afvraagt of het klopt? Laat het ons weten! Wellicht kunnen wij het checken. Je kunt ons bereiken via DM op Twitter, Facebook of per mail: nieuwscheckersleiden@gmail.com.
Tot de volgende nieuwsbrief,
Peter Burger, Alexander Pleijter en Romy Heymans