Onze favoriete factchecks van 2022
Onze favoriete factchecks van 2022
Een bijzondere factcheck kiezen is een heikele zaak. Natuurlijk stond 2022 in het teken van de oorlog in Oekraïne. We publiceerden daar dan ook veel factchecks over, simpelweg omdat het een belangrijk onderwerp was en omdat er veel onjuiste informatie over verscheen. Het debunken van die onwaarheden is per definitie van belang. Bovendien valt het uitzoeken vaak niet mee, waardoor veel van de Oekraïne-factchecks speciaal zijn.
Maar factchecks kunnen ook om andere redenen bijzonder zijn. Bijvoorbeeld omdat ze een onverwachte uitkomst hebben. Of omdat een onwaarheid op een bijzondere manier is ontstaan. Of omdat het ontrafelen van de waarheid vindingrijkheid vergt. Hieronder volgen de persoonlijke keuzes van de Nieuwscheckers.
Michelle: De reeks van Oekraïne-factchecks
Voor mijn favoriete factcheck van 2022 ga ik een beetje valsspelen en er meerdere kiezen. Checks over de oorlog in Oekraïne waren kenmerkend voor dit jaar. We zagen valse claims over een armband van een generaal, de Russische obilisatie en wapentuig.
Maar de bewering die we misschien wel het meest hebben gecheckt is dat de oorlog in scène is gezet. Wel zes keer analyseerden we beelden waarin de oorlog zou worden gedramatiseerd. Of het nu ging om Zelensky die zijn vlogs voor een green screen zou filmen, nepslachtoffers die geen echte verwondingen zouden hebben of de oorlog die in scène zou worden gezet met acteurs.
We bewezen keer op keer dat het ging om valse beweringen. Met deze checks pakken we één van de belangrijkste desinformatie-stromen aan en verzetten we ons tegen oorlogspropaganda. Het bewijst de onmisbare waarde van factchecken.
Leon: Het mysterie van de straat met nazivlaggen
Mijn favoriete factcheck van 2022 is die van een straatbeeld vol nazivlaggen. Op sociale media werd beweerd dat dit tafereel zich ergens in Oekraïne voor zou doen. Met gebruik van allerlei osint-onderzoekstechnieken wisten we vast te stellen dat de foto in de Bulgaarse hoofdstad Sofia was gemaakt.
Maar daarna liep het spoor dood. Waarom hingen die vlaggen daar? Zoiets zie je immers niet elke dag. We gooiden een oproepje op Twitter. Wist iemand meer van de Nazivlaggen in de Bulgaarse hoofdstad?
Een Nederlander die al jaren in Sofia woont, schoot ons te hulp. Door in het Bulgaars te zoeken naar termen die met onze zoektocht te maken hadden, stuitte hij op een nieuwsbericht uit 2013. Het ging om een filmset voor een film over de Tweede Wereldoorlog. Hoewel je als factchecker veel alleen van achter een beeldscherm kan doen, laat deze factcheck mooi zien hoe samenwerking met anderen vaak een onmisbaar element is in de zoektocht naar wat er nou precies aan de hand is in de wereld.
Peter: De surprise van een stikstofhondendrol
Mijn favoriete factcheck van 2022 (al was het moeilijk kiezen): bij de meeste van onze factchecks luidt het oordeel over de gecheckte bewering: onwaar. In beweringen die na controle waar blijken, steken we verder geen tijd om er een publicatie van te maken. We hebben noch de ambitie, noch de benodigde arbeidskrachten om factchecks te publiceren over alle kloppende beweringen van politici, journalisten en socialemediagebruikers.
Maar soms komen we claims tegen die op het eerste gehoor onwaarschijnlijk klinken, maar toch correct blijken. Jord van Beek, een (inmiddels afgestudeerde) biologiestudent die na zijn stage nog een tijd als vrijwilliger actief bleef voor Nieuwscheckers, verdiepte zich tijdens de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen in maart in de bewering dat de huidige stikstofnorm in Nederland al overschreden wordt bij een hoeveelheid stikstof die gelijk staat aan één hondendrol per hectare per jaar.
Het werd beweerd in een uitzending van Ongehoord Nederland. Niet de betrouwbaarste bron, maar het klopte. Tenminste, voor de kwetsbare Natura 2000-gebieden: daar is nu een vergunning vereist voor een stikstofdepositie van meer dan 0,00 gram per hectare per jaar. En daar komt één gemiddelde hondendrol (4,4 gram stikstof) inderdaad bovenuit.
Arno: De hype van het Haarlemse vleesreclameverbod
Als favoriet van 2022 kies ik een factcheck die niets te maken heeft met vaccins, covid of Oekraïne, en ook niet op Twitter is geboren. Nee, het is een oldskool check van een vloed aan nieuwsberichten waarin werd beweerd dat Haarlem een verbod op vleesreclames gaat invoeren.
Dat begon als een klein bericht over een GroenLinks-motie in het Haarlems Dagblad, maar zorgde uiteindelelijk voor ophef, ook in media buiten onze landgrenzen. Dat dekselse Haarlem gaat vlees uit het straatbeeld verbannen in de strijd tegen klimaatverandering!
Het is alleen niet zo radicaal. De nieuwe reclameregels gaan alleen gelden in bushokjes en zuilen, en daarover gaat de gemeente afspraken maken met de aanbieders van reclameruimte. Het nieuwe reclamebeleid rept daarbij niet over vlees maar over ‘producten uit de bio-industrie’, dus mogelijk blijft reclame voor biologische kip toegestaan, en kaas misschien niet.
Die nuance ging verloren in verhitte discussies over vleesconsumptie, klimaatverandering en dwingend overheidsbeleid. Die energie hadden redacties beter kunnen besteden aan een korte factcheck voor publicatie, want alle informatie stond gewoon online.
Alexander: De mythe van Jesse Klavers BMW
Soms ontstaat een indianenverhaal door een grap. Bijvoorbeeld toen premier Rutte tijdens een debat over klimaatbeleid in de Tweede Kamer gekscherend zei dat hij Jesse Klaver na een coalitiebespreking in een BMW had zien wegrijden. Op de videobeelden zie je de GroenLinks-leider denken: zal ik er iets van zeggen, zal ik zeggen dat die BMW niet mijn auto was? Klaver laat het erbij zitten en zoekt zijn stoel weer op.
Zal hij daar spijt van hebben? Want sindsdien gaat op sociale media het verhaal rond dat de leider van de groene klimaatpartij rondrijdt in een ‘benzineslurpende BMW’.
Een van onze studenten, Irma de Vries, zag deze beschuldiging op Facebook en besloot eens uit te zoeken hoe dat nu zat met de auto van Klaver. Zo stuitte ze op de kwinkslag van Rutte, een foto van Klaver in een BMW (die een Mercedes bleek te zijn), een andere foto die weliswaar een BMW liet zien maar een taxi was, en de constatering dat Klaver al drie jaar geen auto meer heeft.
Deze factcheck laat mooi zien hoe een gebbetje mensen op het verkeerde been kan zetten en iemand nog jarenlang kan achtervolgen.
Maaike: De farce van Yvonne Colderweijers betalende fans
De beste Nieuwscheckers-factcheck van 2022 vind ik die over Yvonne Coldeweijer. In een artikel van het Financieele Dagblad stond dat deze juicevlogger een besloten Telegram-groep heeft met 60.000 leden, die haar elke maand 10 euro zouden betalen. Best een lekker inkomen dus!
Alleen bleek dit na een check van Nieuwscheckers niet te kloppen: er zijn slechts ruim 1600 betalende abonnees.
Er zijn meerdere redenen waarom ik deze factcheck goed vind. In de eerste plaats vind ik het onderwerp origineel, omdat we niet vaak schrijven over influencers (hoewel ik die vraag wel vaak krijg uit mijn omgeving).
Daarnaast vind ik het belangrijk dat we ook nieuwsmedia als het FD blijven checken. In de nepnieuwswereld kom je al snel uit bij dubieuze Twitteraccounts en propagandakanalen, terwijl de reguliere media ook wel eens informatie verspreiden die onjuist blijkt te zijn. Die moeten we niet uit het oog verliezen.
Tenslotte vind ik de methode waarmee de claim gecheckt is – namelijk Alexander die na een diepte-investering van 10 euro zelf een kijkje nam in het juicekanaal op Telegram – erg origineel. Een check om trots op te zijn dus!
======
Dat was het dan voor 2022. Op naar nog veel meer factchecks in 2023!
We wensen iedereen voor het nieuwe jaar volop gezondheid en waarheid!
Peter, Alexander, Maaike, Arno, Leon & Michelle