Nieuwscheckers wint Prijs van de Europese Burger
Nieuwscheckers wint Prijs van de Europese Burger
Het Europees Parlement kent de Prijs van de Europese Burger jaarlijks toe aan projecten en initiatieven om bijzondere prestaties binnen de EU te erkennen. We voelden ons natuurlijk vereerd toen we hoorden dat Nieuwscheckers dit jaar heeft gewonnen, maar het voelde ook een beetje onwennig. Daarom gaven we als reactie op de website Brusselse Nieuwe:
“Met het oog op journalistieke onafhankelijkheid voelt het ook ongemakkelijk als je een prijs krijgt van een politiek instituut.”
In het persbericht geven we als commentaar:
"We zijn helemaal verrast door de toekenning van deze prijs aan Nieuwscheckers. Zeker omdat we ook politici zoals leden van het Europees Parlement regelmatig factchecken en op onjuistheden betrappen. Gelukkig erkent het Europees Parlement op deze manier dat het checken van claims in het publieke debat van grote maatschappelijke waarde is."
De prijs bestaat uit een medaille, die waarschijnlijk in september in Den Haag zal worden uitgereikt.
Onjuiste beelden over boerenprotesten
De afgelopen week was er weer veel aandacht voor de protesten van boeren: blokkades bij distributiecentra, lege schappen in de supermarkt, afgesloten snelwegen en zelfs een agent die op een tractor schoot. Er waren ook diverse verhalen en beelden op sociale media te vinden die niet bleken te kloppen. Zo werden er helemaal geen strobalen gedumpt in de tuin van de schietende agent en hebben boeren helemaal geen tank gekocht om distributiecentra te blokkeren. Deze en nog een paar andere verzonnen verhalen fileren we op onze website.
Factchecks over de oorlog in Oekraïne
Inmiddels zien we de aandacht voor de oorlog in Oekraïne steeds wat minder worden. Een bekend verschijnsel als de strijd langere tijd voortduurt. De desinformatie is in elk geval nog niet verdwenen. Daarom brengen we deze week weer een paar factchecks over de Oekraïne-oorlog onder de aandacht.
Russen liegen dat verwoest winkelcentrum leeg stond
Op 27 juni 2022 verwoestten Russische raketten een winkelcentrum in de Oekraïense stad Krementsjoek. 18 mensen kwamen om. Russische autoriteiten beweerden dat het winkelcentrum op dat moment niet in gebruik was. Onderzoek van AFP toont echter aan dat het winkelcentrum open en in gebruik was, totdat het werd verwoest bij de dodelijke aanval.
Video toont geen Oekraïense soldaten die op woningen schieten
Mensen maken zich op sociale media boos over videobeelden die zouden tonen dat Oekraïense soldaten voor de lol op woningen van burgers schieten. Dat klopt niet, constateert DPA, de video is al uit 2014 en en het gaat niet om woningen, maar een politiebureau.
Hoax over dienstplicht voor Oekraïnse vrouwen
Op sociale media ging het gerucht rond dat Oekraïne de militaire dienstplicht heeft ingevoerd. Volgens een document zouden vrouwen tussen de 18 en 60 jaar verplicht het leger in moeten. Een factchecker van AFP kreeg van de Oekraïense autoriteiten te horen dat dit helemaal niet het geval is. Bovendien lijkt het document vervalst. Saillant detail: volgens het document zou de maatregel van kracht worden op 31 juni, terwijl die maand maar 30 dagen telt.
Indianenverhaal over vluchtelingen die naar Oekraïne reizen
Volgens berichten op sociale media zouden sinds maart maar liefst 65.000 Oekraïense vluchtelingen voor verjaardagen en familiebezoek heen en weer hebben gereisd tussen Nederland en Oekraïne, met dank aan de Nederlandse verblijfssticker in hun paspoort. Daar klopt niks van, stelt DPA vast, want die stickers zijn nog nauwelijks uitgedeeld aan vluchtelingen. Weliswaar komen in Nederland 65.000 Oekraïners hiervoor in aanmerking, maar slechts een fractie heeft de sticker ontvangen.
Boekentips: twee VRT-journalisten over fake news
Voor velen staat de vakantie voor de deur. Voor velen is dat ook eindelijk het moment om tijd te hebben voor het lezen van boeken. Voor wie niet weet wat 'ie lezen moet, hebben we deze twee boekentips, uiteraard over nepnieuws, complotten en journalistiek.
Ja, sociale media zijn vergeven van trollen en hoaxes, maar de gevestigde journalistiek is ook niet zonder zonden. In twee boeken belichten VRT-journalisten Tim Verheyden en Luc Pauwels twee kanten van de fake news-medaille.
Verheyden, reportagemaker en factchecker bij de VRT, schrijft in Het had waar kunnen zijn heet van de naald over Russische leugens over de oorlog in Oekraïne en de verijdelde aanslag op de Vlaamse viroloog Marc Van Ranst door de doorgedraaide militair Jürgen Conings. Corona en Oekraïne domineren zijn vlot leesbare verslag, dat doorspekt is met anekdotes over ontmoetingen met experts en met gewone Vlamingen.
Zoals Caitlin, die het contact met haar oma en haar tante verloor toen die in de ban raakten van complottheorieën over corona. Verheyden praat ook met de tante, een aanhangster van QAnon – Trump probeert de wereld te redden van de satanistische, pedofiele elite. Geen complottheorie, volgens de tante – dat is een term die is uitgevonden door de CIA om het volk onwetend te houden.
Waar Verheyden vooral de usual suspects in het vizier heeft (complotdenkers, sociale media, Trump, radicaal rechts en de Russen), richt zijn collega Luc Pauwels de blik naar binnen. In Journalistiek in tijden van fake news vraagt hij zich af wat gevestigde media beter kunnen doen en steekt daarbij ook de hand in eigen boezem. De Vlaamse politieke affaires zullen Nederlandse lezers minder aanspreken dan de sterke verhalen van Verheyden – wie was Johan Vande Lanotte?
Een paar lessen van Pauwels: minder gedwee uitspraken van autoriteiten voor waar aannemen, zoals tijdens de coronacrisis. Meer samenwerken, zoals bij de internationale journalistieke consortia die de Panama Papers en andere grote datalekken onderzochten. En dossiers langer blijven volgen: in de journalistiek duurt een maand al lang, maar in de politiek slepen zaken zich vaak een half jaar of langer voort – tegen die tijd zijn de meeste journalisten hun belangstelling al verloren.
Tim Verheyden: Het had waar kunnen zijn. Op zoek naar de impact van desinformatie en fake news. Uitgeverij Pelckmans.
Luc Pauwels: Journalistiek in tijden van fake news. Een gewetensonderzoek van een insider. Uitgeverij Kritak.
Speltip: escaperoom in een 'hoax factory'
Als je geen zin hebt om in je vakantie met je neus in de boeken te duiken, dan kan je een spelletje spelen. Bijvoorbeeld het spel dat de Spaanse factcheckclub Maldito heeft gemaakt. Je kruipt in de huid van een onderzoeksjournalist die undercover onderzoek doet in een organisatie die hoaxes verspreidt op sociale media. Het spel is een soort online escaperoom, waarbij je door het oplossen van allerlei puzzels binnen 45 minuten moet uitzoeken wat zich afspeelt in de hoaxfabriek. Je kan het spel hier in het Spaans of Engels spelen.
En verder...
Op 27 juni werd journalist en factchecker Mohammed Zubair in India gearresteerd vanwege de beschuldiging dat hij in een tweet van vier jaar geleden het hindoeïsme bespotte en daarmee de religieuze spanningen in het land aanwakkerde. [Poynter]
Bijzonder verhaal over een Canadees die vanuit Ontario deed of hij vocht als vrijwilliger in Oekraine. Op zeker moment verzond hij zo'n twaalf tweets per dag aan zijn 120 duizend volgers, vol met heldhaftige verhalen. [Telegraph]
Het Openbaar Ministerie heeft deze week vijf jaar cel en tbs geëist tegen twee Groningers die verdacht worden van het plegen van een aanslag op de Groningse journalist Willem Groeneveld en zijn vriendin. [NOS]
Hoe konden deze mannen zo radicaliseren dat ze overgingen tot het plegen van deze aanslag? Journalist Chris Klomp schrijft dat verstokte complotdenkers vaak beschadigde mensen zijn die maatschappelijk gezien buiten de boot vallen. Door te geloven in complotten vinden ze vaak voor het eerst van hun leven aansluiting bij gelijkgestemden.
Agenda
Nog een leuke vakantieactiviteit: een museum bezoeken. Zo heeft het Haags Historisch Museum een expositie over het Rampjaar 1672. Interessant, omdat ook toen al complottheorieën welig tierden. Niet dankzij sociale media, maar dankzij pamfletten die in groten getale werden uitgedeeld. De expositie is nog te zien tot en met 13 november.
Op de site van Den Haag Centraal kan je lezen over de expositie: Ook in 1672 complottheorieën en terrorwappies.
Dat was 'm voor deze vorige week, geniet van de zomer!
Alexander, Peter, Maaike, Arno, Leon & Jord