Nieuwscheckers checkt politici (2)
Verkiezingschecks van Nieuwscheckers
Met de Tweede Kamerverkiezingen op komst is Nieuwscheckers druk met het controleren van partijprogramma's, Kamerdebatten en tweets van politici. Dat doen we deze maand met masterstudenten van onze opleiding Journalistiek en Nieuwe Media, voor wie dit een verplicht studieonderdeel is.
Helaas loopt deze cursus niet door tot de verkiezingen in maart, waardoor onze verkiezingschecks straks weer op een lager pitje zullen staan. Maar deze week publiceerden we een hele serie. Check het overzicht hieronder.
Besmettingen in de horeca: meer dan 2,6 procent van het totaal
“De sluiting van de horeca was volkomen onnodig, omdat slechts 2,6% van de coronabesmettingen in de horeca plaatsvond”, twitterde Wybren van Haga (Forum voor Democratie) op 30 december. Maar de GGD-cijfers zeggen iets anders: 2,9% (en dus niet 2,6%) van de besmettingen waarvan de GGD een mogelijke herkomst kon achterhalen was in de week waarop Van Haga zijn uitspraak baseert te herleiden tot de horeca. Bij ongeveer 80% van de besmettingen was het die week echter onbekend waar ze vandaan kwamen. Het daadwerkelijke percentage besmettingen dat in de horeca plaatsvond is daarom waarschijnlijk hoger.
Helft woningen 65-plussers niet levensloopbestendig?
50 procent van de woningen van 65-plussers is ongeschikt om oud in te worden, claimt het verkiezingsprogramma van 50PLUS. Maar wanneer is een woning ongeschikt? In ieder geval niet in 50 procent van de gevallen. En ook niet volgens de bron waar 50PLUS zich op zegt te baseren.
Vee-industrie beslaat bijna helft van grond in Nederland
Fractievoorzitter Esther Ouwehand (PvdD) beweert dat de vee-industrie bijna de helft van de Nederlandse grond in beslag neemt. Ze zei dat tijdens het partijcongres van de Partij voor de Dieren in december. Uit cijfers van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en het Compendium van de Leefomgeving blijkt dat de bewering klopt. De vee-industrie neemt in ieder geval 48 procent van de Nederlandse grond in beslag.
Uit het CDA-programma checkten we in twee beweringen over drugscriminaliteit.
Milde straffen lokken drugscriminelen - maar er zijn meer redenen...
‘Drugscriminelen kiezen voor Nederland vanwege het milde strafklimaat.’ Dat claimt het CDA in het concept-verkiezingsprogramma van 2021. Klopt, maar Nederland heeft bijvoorbeeld ook een prima infrastructuur. Het strafklimaat is slechts één van de factoren, waarvan er een aantal zelfs zwaarder lijkt te wegen.
... en zo laag zijn die wettelijke straffen voor drugsdelicten niet
Volgens het CDA zijn de wettelijke straffen op drugshandel en druggerelateerde delicten in Nederland lager dan in ons omringende landen. Daarom wil de partij deze straffen verhogen. Dat klopt niet: in theorie kunnen straffen in Nederland wel degelijk hoog uitvallen. Zelfs als naar specifieke casussen wordt gekeken, zijn er in Nederland hogere straffen mogelijk dan in bijvoorbeeld België of Luxemburg. Wel zijn de straffen die de rechters daadwerkelijk opleggen relatief laag.
Van SGP-lijsttrekker Kees van der Staaij checkten we twee uitspraken over abortus.
Abortus is niet strafbaar
In een YouTube-video van de SGP over ‘Feiten en fabels over abortus’ beweert Van der Staaij dat abortus strafbaar is, behalve in geval van ‘bijzondere situaties’. Dit is onwaar: abortus is geen uitzondering op de wet, maar onderdeel van de wet. Bovendien zijn de ‘bijzondere situaties’ in feite niet bijzonder. De wet schrijft weliswaar voor dat een vrouw in een noodsituatie moet verkeren om abortus te laten uitvoeren, maar de vrouw mag zelf bepalen of daar sprake van is.
24-wekentermijn voor abortus is zorgvuldig bepaald op medische gronden
In dezelfde video zegt Van der Staaij dat artsen en wetgevers ‘naar elkaar wijzen’ als het gaat om de 24-wekentermijn waarbinnen abortus toegestaan is. Deze termijn is in Nederland gelijkgesteld aan de levensvatbaarheidsgrens van een kind en kent dus duidelijke medische gronden. Daar is destijds in de Tweede Kamer uitgebreid over gedebatteerd en wordt ook nu uitvoerig over nagedacht. De suggestie van Van der Staaij dat de wetgever niet bewust voor de 24-wekengrens heeft gekozen of dat artsen er niet goed over hebben nagedacht, is dus onterecht.
Het partijprogramma van Forum en Joost Eerdmans (JA21) deden uitspraken over illegale vreemdelingen.
150.000 illegalen? Forum voor Democratie overdrijft
In Nederland verblijven zo’n 150.000 ‘illegalen’, beweert Forum voor Democratie. In werkelijkheid zijn het er veel minder, al gaat het om een groep die zich, ook door onderzoekers, moeilijk laat tellen. Waarschijnlijk baseerde Forum, dat niet wil reageren, zich op sterk verouderde bronnen. Illegalen laten zich moeilijk tellen - we leggen uit hoe onderzoekers toch tot een schatting komen.
Illegalen worden gedetineerd en uitgezet - maar in heel beperkte mate
Joost Eerdmans, lijsttrekker van de politieke partij JA21, zegt in een radioprogramma van WNL dat illegalen Nederland niet worden uitgezet en zelfs niet in detentie gaan. Uit beschikbare cijfers en onderzoek blijkt dat Eerdmans enigszins overdrijft, maar grotendeels gelijk heeft. Illegalen worden wel degelijk gedetineerd en het land uitgezet, maar het gaat maar om een klein deel van het geschatte totale aantal illegale vreemdelingen in Nederland.
Factchecks van andere media
mRNA-vaccins leiden niet tot auto-immuunziekten
In een video van BLCKBX doet prof. dr. Theo Schetters meerdere uitspraken over de mRNA-vaccins van Pfizer/BioNTech en Moderna tegen COVID-19. De vaccins zouden volgens Schetters tot auto-immuunziekten kunnen leiden. Daarnaast beweert hij dat de meeste mensen al immuun zijn voor COVID-19 en dat het Pfizer vaccin maar voor 75% zou beschermen. Hij steunt hiermee de uitspraken van de Brit Andrew Wakefield, die eerder in de video aan het woord komt en ook een link legt tussen het mRNA-vaccin en auto-immuunziekten. Wakefield is een omstreden oud-arts die in 2010 uit het artsenregister is geschrapt vanwege frauduleus onderzoek naar mRNA-vaccinaties bij kinderen.
De uitspraken van Schetters worden weerlegd door vaccinoloog Corinne Vandermeulen, epidemioloog Frits Rosendaal en immunologen Marjolein van Egmond en Ger Rijkers. Volgens hen is er geen enkele aanwijzing dat het mRNA-vaccin zou kunnen leiden tot auto-immuunziekten. Ook is het merendeel van de Nederlanders niet immuun voor COVID-19: begin december 2020 werd het percentage nog geschat op 11%. Tot slot klopt de berekening van Schetters van een beschermingspercentage van 75% niet. Het daadwerkelijke beschermingspercentage ligt eerder rond de 95%, hetzelfde percentage als door Pfizer wordt beweerd. De uitspraken werden gecheckt door dpa-factchecking.
Biden ondertekent geen blanco velletjes papier met een pen zonder inkt
Op woensdag 20 januari 2021 werd de nieuwe president van de Verenigde Staten Joe Biden ingehuldigd. Na zijn inauguratie tekende hij een aantal presidentiële bevelen in het Witte Huis. Een video hiervan ging rond op social media, waarin beweerd werd dat het ondertekenen nep was. Zo zou er op de video te zien zijn dat de vellen papier leeg waren en dat de pen die Biden gebruikte geen inkt bevatte, aangezien zijn handtekening niet zichtbaar was na het tekenen. Dit komt omdat de opnames van lage kwaliteit zijn en het papier te overbelicht is om enige inhoud weer te geven.
Factcheckers van AFP factcheck Nederland bestudeerden een eigen video van het ondertekenen (in 1080p) waarin wel degelijk te zien is dat er tekst op de papieren staat, inclusief de handtekening van Biden. Dit is nog duidelijker zichtbaar wanneer zij in Photoshop het contrast hebben verhoogd, om de overbelichting van het papier te compenseren.
Bericht dat "Nederlandse stierf na inenting" nergens op gebaseerd
Volgens een bericht dat op sociale media wordt rondgestuurd zou een 31-jarige verpleegkundige enkele uren nadat zij gevaccineerd was tegen COVID-19 zijn overleden. Het is onduidelijk waar dit bericht op gebaseerd is. Bij het bijwerkingencentrum Lareb (waar mensen vermoedelijke bijwerkingen kunnen melden) is geen melding binnen gekomen van iemand die mogelijk is overleden aan de gevolgen van de vaccinatie. Bij Lareb zijn er tot nu toe nog geen andere bijwerkingen gemeld van het Pfizer vaccin dan die in de bijsluiter vermeld zijn. Dit is onderzocht door de factcheckers van NUcheckt. Ook hebben zij de persoon die het bericht oorspronkelijk heeft geschreven naar meer informatie gevraagd, maar tot op het moment van schrijven hebben zij nog geen antwoord gekregen.
Foto van politieagent met hamer is niet afkomstig uit Nederland, maar uit Frankrijk
Een foto van een agent met een hamer in zijn riemband werd gedeeld op Nederlandse sociale media in verband met de protesten van eind januari 2021 tegen de coronamaatregelen. De agent in kwestie zou een hamer bij zich hebben om de boel te vernielen en vervolgens de demonstranten de schuld te geven. Hierdoor zouden de protesteerders een slechte naam krijgen en zou er tegelijkertijd sympathie opgewekt worden voor het harde politieoptreden tijdens de protesten.
De foto toont echter helemaal geen Nederlandse agent tijdens de protesten tegen de coronamaatregelen. De foto is genomen in Lyon, tijdens een demonstratie van de Gele Hesjesbeweging op 26 januari 2019. Op de afbeelding is te zien dat er 'Police' staat op de uniforms van de agenten, terwijl Nederlandse agenten 'Politie' op hun rug hebben staan. De foto is gemaakt op Place Bellecour, in het centrum van Lyon. Als je hier rondkijkt op Google Street View, zijn dezelfde gebouwen te zien als die op de achtergrond van de foto staan. De agent in kwestie had de hamer in beslag genomen, zodat het niet als wapen gebruikt kon worden.
Factcheckers van AFP factcheck en dpa-factchecking hebben dit bericht beiden gecheckt.
Onderzoek: automatisch factchecken met FactRank
Kamerdebatten, talkshows, tweets: politici doen zo veel uitspraken op zo veel plaatsen dat het voor factcheckers niet te overzien is. Automatisering kan helpen om uit die enorme hoeveelheid de beweringen te filteren die een factcheck verdienen. Wij (Alexander Pleijter en Peter Burger) werkten met Vlaamse onderzoekers aan zo'n tool: FactRank. FactRank sorteert beweringen van Vlaamse en Nederlandse politici in parlementaire debatten, tweets en (Vlaamse) talkshows op volgorde van feitelijkheid en relevantie.
De tool zet bijvoorbeeld de claim 'Jongeren en singles zijn de helft van hun inkomen kwijt aan huur' hoger dan het vagere 'Kinderen en jongeren worden hard geraakt in de corona-aanpak'. Om FactRank te laten werken, hebben factcheckers en journalistiekstudenten enkele duizenden zinnen gelabeld (Is dit een feit of een mening? Is dit journalistiek relevant of niet?). Deze inhoudsanalyse heeft in combinatie met machine learning een tool opgeleverd die niet feilloos is, maar factcheckers wel werk uit handen kan nemen.
De wetenschappelijke verantwoording is verschenen in het tijdschrift Online Social Networks and Media.
En verder...
Een Nieuwe Revu-journalist werd op Facebook vrienden met de superspreaders van complottheorieën: "Ook Rutte en Willem-Alexander hebben iets met rituele kindermoorden. Ik heb alleen geen bewijzen." (Nieuwe Revu)
Als het aan NPO-baas Shula Rijxman ligt, komt er weer een programma als De Leugen Regeert op televisie, om tegenwicht te bieden aan zaken als nepnieuws. (Welingelichte Kringen)
Relschoppers zouden een week geleden het ziekenhuis in Enschede met stenen hebben bekogeld. Het nieuws wekte in Nederland woede en haalde zelfs de BBC, maar uit een reconstructie door Tubantia blijkt dat het gebaseerd was op geruchten.
Een van de luchtiger misverstanden rond de avondklokrellen: relschoppers die politiebusje stelen blijken politiestudenten die scooterrijder achtervolgen.
Twitter gaat - voorlopig alleen in de VS - experimenteren met Birdwatch, een vorm van factchecken via crowdsourcing. Gebruikers kunnen commentaar noteren op onjuiste tweets, maar dat zal vooralsnog niet zichtbaar zijn bij de tweet zelf.
Aisha Amal van BIJ1 en Charlie Fisher van GroenLinks bestaan niet: het zijn fake Twitterprofielen van een trol. Hun namen zijn van personages uit soapseries.
Minister Hugo de Jonge gaat de komende week een paar zware debatten tegemoet. RTL-techjournalist Daniël Verlaan, die handel in persoonsdata uit coronasystemen onthulde, factcheckte uitspraken van De Jonge over de gebrekkige beveiliging.
Stuur tips
Tips? Mail nieuwscheckersleiden@gmail.com.
Dit was de Nieuwscheckersnieuwsbrief van deze week!
Fijn weekend,
Alexander Pleijter, Peter Burger & Jord van Beek