Nieuwscheckers boekenclub: Immuun voor nepnieuws
Nieuwscheckers boekenclub: Immuun voor nepnieuws
Een nepnieuwsvaccin als tegengif voor misleidingstechnieken. Als het aan hoogleraar Sander van der Linden ligt, kunnen we zo immuniteit opbouwen voor fake news. Zijn nieuwe boek Immuun voor nepnieuws prijst de kracht aan van pre-bunking maar heeft te weinig aandacht voor de bijwerkingen. Michael Hameleers, onderzoeker aan de Universiteit van Amsterdam, schreef voor Nieuwscheckers een recensie. Dat en meer lees je in deze (vroege) nieuwsbrief!
Tegengif voor nepnieuws heeft bijwerkingen
Vaccineren tegen corona hebben we in groten getale gedaan in de afgelopen twee jaar. Maar je kan mensen ook vaccineren tegen desinformatie. Dat betoogt Sander van der Linden, hoogleraar sociale psychologie aan de universiteit van Cambridge, in zijn boek Immuun voor nepnieuws.
Het nepnieuwsvaccin spuit je niet met een injectienaald in de bloedbaan, maar dien je toe via games en video’s waarmee mensen misleidingstechnieken leren herkennen. Op die manier bouwen mensen weerstand op tegen het ‘nepnieuwsvirus’.
Mediaonderzoeker Michael Hameleers (UvA), gespecialiseerd in factchecken en desinformatie, recenseert het boek voor Nieuwscheckers. Hij is enthousiast over de combinatie van onderzoek en praktische toepassing, maar wijst erop dat Van der Linden te weinig oog heeft voor de bijwerkingen van prebunking. Zo kan het voortdurend benadrukken van het gevaar van desinformatie ervoor zorgen dat mensen alle informatie - ook de betrouwbare - steeds meer gaan wantrouwen.
Van der Linden verscheen vanwege de publicatie van zijn boek een aantal keren met interviews in de media:
De Volkskrant: Immuun voor nepnieuws door een game? Volgens deze hoogleraar werkt het.
NRC Handelsblad: 'Een kleine dosis nepnieuws kan helpen tegen de verspreiding van desinformatie.'
De Tijd: Kunnen we ons wapenen tegen nepnieuws? ‘We moeten mensen blootstellen aan microdosissen misinformatie.’
Niet om te lezen, wel om te luisteren: Bright sprak met Van der Linden over zijn boek.
Grafiekpolitie: CBS gebruikt kromme grafiek over online gedrag 65-plussers
Hoewel een grafiek in de vorm van een donut de aandacht van zowel het oog als de buik trekt, is deze vorm nadelig voor de begrijpelijkheid. Om het online gedrag van ouderen weer te geven gebruikt het CBS in plaats van een staafdiagram een weergave in de vorm van concentrische cirkels. Het is een soort staafdiagram dat in een cirkel is getrokken. Hierdoor geven de lengtes van de staven niet meer de waarden aan, dat doen de hoeken die de staven maken in de cirkel. In de grafiek van het CBS geeft een staaf die de hele cirkel rond gaat 100% weer, een driekwart cirkel geeft 75% weer (zie bijvoorbeeld de staaf voor e-mailen), en een halve cirkel geeft 50% weer (zoals bij televisie kijken), et cetera.
Dat oogt speels en decoratief, maar de grafiek verliest aan duidelijkheid. CBS laat in een reactie weten de feedback te waarderen: “We zullen deze gebruiken bij de overweging of de balans bijgesteld moet worden bij de infographics die wij maken voor Nederland in cijfers.” Het hele artikel is hier te vinden.
Geen staatssecretaris in ondergoed op de Playboy-cover
De Franse staatssecretaris Marlène Schiappa ligt in Frankrijk onder vuur omdat ze zich heeft laten fotograferen voor de Playboy. Op Twitter gaat een opvallend beeld van de Playboy-cover rond, met de staatssecretaris wijdbeens zittend in louter een hemd en slip. Diverse Nederlandse media, zoals De Telegraaf en RTL Nieuws, publiceerden deze cover ook. De talkshows HLF8 en Beau besteedden er op tv aandacht aan.
Maar het betrof een gemanipuleerde Playboy-cover. Schiappa’s hoofd is op het lijf van een fotomodel geplakt. De staatssecretaris staat inderdaad op de voorpagina van Playboy, maar niet in haar ondergoed, ze draagt een jurk. Lees het hele artikel op onze site.
(Met dank aan Raymond van Toor die ons tipte en op Twitter de mediapublicaties met de nepcover op een rij zette.)
Factchecks van andere media
Onzinbericht over kanker door kweekvlees
Op de website Frontnieuws staat het bericht dat kweekvlees kankerverwekkend is. Dat zou blijken uit een onderzoek, maar Factcheck Vlaanderen stelde vast dat dit onderzoek helemaal niet bestaat. Ook klopt het niet dat gekweekt vlees kanker veroorzaakt.
Er zit nog altijd geen grafeen in het Pfizervaccin
Weer doken berichten op sociale media op dat het Pfizervaccin tegen corona grafeen zou bevatten (Nieuwscheckers schreef er vorig jaar over). Dit zou blijken uit documenten van het farmaceutische bedrijf. Maar de betreffende teksten gaan helemaal niet over de ingrediënten van het vaccin, stelde AFP Factcheck vast.
Russen zetten video in scène
Op dashcambeelden is te zien hoe een wagen met een Oekraïense vlag de auto van een vrouw inhaalt en voor haar stopt. Twee soldaten in legeruniform stappen uit en kafferen haar uit. Het zou gaan om Oekraïnse soldaten die een Russische vrouw intimideerden. Maar Bellingcat stelde vast dat de video in scène is gezet. De opname is namelijk gemaakt in een gebied dat onder Russische controle staat. [HLN]
Onderzoek: Schrijfstijl verraadt journalistiek bedrog
Een journalist die naar waarheid verslag doet, heeft een andere bedoeling dan een journalist die probeert lezers verzinsels op de mouw te spelden. Die bedoeling – informeren of bedriegen – weerspiegelt zich in de schrijfstijl. Dat blijkt uit een vorige week verschenen onderzoek (Open Access) van twee taalkundigen van de universiteit van Birmingham. Belangrijke beperking: zij onderzochten werk van één journalist. Maar dat was wel een bijzondere journalist.
Jayson Blair ging in 1999 op zijn 23e bij de New York Times werken en publiceerde in vier jaar meer dan zeshonderd artikelen. Zijn ontslag in 2003 was het begin van een geruchtmakend schandaal: Blair had een deel van zijn reportages geplagieerd of verzonnen. De taalkundigen Jack Grieve en Helena Woodfield vergeleken de grammatica van 36 verzonnen artikelen van Blair met die van 28 van zijn bona fide berichten.
De ‘echte’ berichten waren compacter geschreven: zo waren de woorden gemiddeld langer, bevatten de zinnen meer zelfstandige naamwoorden en meer inhoudswoorden en minder functiewoorden (‘rechtbank’ is een inhoudswoord, ‘zij’ en ‘voor’ zijn functiewoorden. Uit een verzonnen bericht van Blair: ‘He says he is committed to giving her all of his time when the war is over and he gets to go home.’ Uit een echt bericht: ‘The detention hearings bring the Justice Department one step closer to making a determination about which jurisdiction where sniper attacks occurred will proceed first.’
Ook schreef Blair zijn verzonnen berichten met minder overtuiging: hij is minder stellig en concreet over zijn bronnen, bijvoorbeeld in passieve zinnen die in het midden laten wie iets doet (‘a laptop was recovered’ – maar door wie precies?).
De praktische waarde van dit onderzoek is beperkt: de onderzoekers bestudeerden maar één journalist en wisten van tevoren welke artikelen verzonnen waren en welke niet. Veelbelovend is dat de stilistische eigenaardigheden die zij vonden zo subtiel zijn dat ze lastig bewust te manipuleren zijn door bedriegers. Maar wie hoopte op een sneltest voor journalistiek bedrog moet nog even geduld hebben.
Voor zo’n test bestaat er ook Nederlands materiaal: de 36 fake artikelen van Jayson Blair zijn niets in vergelijking met de productie van Perdiep Ramesar, die in 2014 werd ontslagen door Trouw omdat hij in 126 artikelen bronnen had verzonnen. Nederlandse taalkundigen vergeleken ook Ramesars fake berichten met echte van zijn hand, en constateerden onder meer dat hij in de verzonnen stukken meer bronnen noemde dan in de echte.
En verder…
Opgepast als je je research doet met ChatGPT: de tool verzint complete artikelen en doet alsof die door gerenommeerde journalisten zijn geschreven, zo ontdekte The Guardian.
Als je zelf ook eens beelden wil checken: de VRT maakte drie korte video’s om uit te leggen hoe je dat doet.
Een survey onder Europese factcheckers toont dat ze vrijwel allemaal te maken hebben met beledigingen en bedreigingen, vooral via social media. [IPA]
Twitter dreigt de kraan van zijn api dicht te draaien, wat zorgt voor problemen voor tools waarmee journalisten, factcheckers en onderzoekers Twitteranalyses uitvoeren. [Digital Investigations]
AI kan het probleem van misinformatie vergroten, maar volgens dit opiniestuk moeten we ook kijken hoe de automatisering van factchecken ermee verbeterd kan worden. [Poynter]
Nepnieuwswetten worden in West-Afrikaanse landen gebruikt om journalisten en politieke tegenstanders de mond te snoeren. [Poynter]
Agenda
April
20 - Benedmo-webinar: Making factchecks work. Door onderzoekers Michael Hameleers en Marina Tulin. Schrijf je hier in.