Nieuws van Nieuwscheckers - Editie #66
Onjuiste berichten over het coronavirus
Een nieuwe update over de aanpak van mis- en desinformatie rond het nova-coronavirus en de ziekte die het kan veroorzaken, Covid-19.
Infodemie
De nepnieuwsstorm rond het coronavirus woedt voort. Nieuwsuur citeert Buzzfeed-journalist Craig Silverman tijdens zijn lezing in De Balie op 11 februari: "Bij groot, brekend wereldnieuws verschijnt er online bijna altijd desinformatie. Maar nu met het coronavirus zien we echt enorm veel valse informatie." De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) noemt de snelle verspreiding van fake news volgens de BBC een ‘infodemic’; wel ziet zij deze noodsituatie als een mogelijkheid een duurzaam langetermijnmodel op te zetten, om zo nepnieuws ook in de toekomst beter tegen te kunnen gaan.
Complot
Dat model is nodig, want valse berichten en samenzweringstheorieën kunnen desastreuze gevolgen hebben en zelfs levens kosten, vertellen twee onderzoekers in The Guardian. Zo heeft de groei van het aantal anti-vaxxers de afgelopen jaren bijvoorbeeld geleid tot een wereldwijde mazelengolf. Complottheorieën rond virusuitbraken zijn niets nieuws onder de zon; de Volkskrant legt uit waarom de twee met elkaar verbonden zijn.
Advies
Verder zijn mensen eerder geneigd slechte raad te delen op sociale media, dan goed advies van betrouwbare bronnen als de WHO of nationale overheden naar hun vrienden te sturen. Een biologiehoogleraar van de University of Washington geeft in een interview met NPR het advies: luister naar die betrouwbare bronnen. Ook raadt hij aan vooral online informatie aan te nemen die 12 tot 24 uur oud is, zodat eventuele fouten al gecorrigeerd zijn. De Correspondent zet uiteen hoe realistisch het is om je zorgen te maken over het coronavirus in een crash course virologie: wat zijn virussen, waar komen zij vandaan en waarom maken ze ons ziek?
The blame game
In Rusland neemt de misinformatie rond het virus een andere wending: westwaarts, in de richting van de Verenigde Staten. Foreign Policy herkent de manier waarop Russische propagandistische media de VS beschuldigen van opzettelijke verspreiding van het nieuwe virus in vergelijkbare complottheorieën rond de HIV-uitbraak in de jaren ‘80.
Censuur
Het lijkt erop dat de Chinese overheid rond de virusuitbraak trachtte te verbergen hoe ernstig de situatie was. Wired schetst de standaardmodus: ‘Keep quiet and suppress’. Ook Thailand bewaakt de online informatiestroom. Het land hield onlangs vier personen aan die opzettelijk desinformatie over het virus verspreidden, schrijft The Bangkok Post.
Nieuwscheck: NASA gaf NIET toe dat zon huidige opwarming veroorzaakt
De NASA heeft nooit toegegeven dat niet mensen, maar alleen natuurlijke fenomenen verantwoordelijk zijn van de opwarming van de aarde. Dat meldden Snopes, Climate Feedback en AFP Fact Check vorig jaar al naar aanleiding van een aantal berichten in Amerikaanse media. Toch dook de bewering dat NASA vooral of alleen de omgang van de aarde om de zon als oorzaak van klimaatverandering ziet opnieuw op, nu op Nederlandse websites. Nieuwscheckers stelde nog eens vast dat dit onwaar is.
Factchecks in andere media
Econometriestudenten kunnen in hun handjes knijpen: zij verdienen namelijk gemiddeld drie keer meer dan muziekstudenten, schrijft de Volkskrant naar aanleiding van een bewering van het UWV. Maar dit hogere loon zegt nog niets over de baanzekerheid in beide sectoren.
Niet meer dan vijf procent van de aangiftes van verkrachting is vals, zei de presentatrice van het radioprogramma Spraakmakers. Of dat klopt, is moeilijk te zeggen, volgens de Volkskrant: het is voor Nederland niet onderzocht.
Wierook is even schadelijk als sigarettenrook, aldus een bewering van een Belgische consumentenorganisatie die ook werd gepubliceerd door AD.nl. Over gezondheidseffecten van wierook is weinig bekend, aldus Nu.nl, maar een belangrijk verschil met de vaststaande schadelijkheid van sigarettenrook is dat menen die wierook branden dat niet inhaleren.
En verder…
Tussen de Baltische staten en Rusland woedt een cyberoorlog. ‘Ik denk dat fake news in heus geweld kan uitmonden’, zegt een strateeg van het Litouwse ministerie van Defensie.
Facebook blokkeerde een pagina op verzoek van de Singaporese minister van Communicatie en Informatie. De pagina zou nepnieuws verspreiden over verkiezingsmanipulatie en de arrestatie van een klokkenluider.
Buzzfeed kopt: ‘Australië heeft 17 miljoen Facebookgebruikers en 7 Facebook-factcheckers’. Een flinke werklast voor de checkers in kwestie. Ook over de effectiviteit van Facebooks factcheckprogramma bestaat twijfel.
Thierry Baudet begeeft zich met zijn tweets dikwijls op het randje van feit en speculatie. NRC: ‘Een deel van zijn achterban denkt wel te weten waar de politicus op doelt: onder zulke tweets verschijnen steevast tientallen reacties waarbij de link met migratie en etniciteit wordt gelegd’.
Vraag jij je weleens af of de krantenkop voor je neus waar of niet waar is, voor je het bericht leest? Zo ja, dan is de kans volgens dit onderzoek minder groot dat jij valse informatie deelt met anderen.
WhatsApp-berichten zijn sterk versleuteld. Dat is fijn voor jouw privacy, maar bemoeilijkt het tegengaan van mis- en desinformatie. Onderzoekers denken na over de toevoeging van een ‘twijfelknop’: een ‘like’-achtige button die je kunt aanklikken als je twijfelt aan de waarachtigheid van een bericht.
Twitter voegt wellicht extra labels toe aan tweets van politici, zodat gebruikers gemakkelijker betrouwbare en onbetrouwbare berichten van elkaar kunnen onderscheiden. Een mogelijk label is ‘harmfully misleading’.
De onderzoeksteams van Full Fact, Africa Check en Chequeado gebruiken wetenschappelijk onderzoek om factchecken naar een hoger niveau te tillen. Zo vatten zij studies samen over de redenen waarom mensen misinformatie geloven en over de manieren waarop factcheckers politici, onderwijzers en het grote publiek positief kunnen beïnvloeden.
Amerikanen die het best op de hoogte zijn van nieuws en politiek, zijn het meest bezorgd over over de impact van verzonnen nieuws op de presidentsverkiezing. Dit blijkt uit een enquête onder meer dan 12.000 respondenten in de VS. Logischerwijs maken personen die het minst geïnformeerd zijn, zich ook het minst druk.
Agenda
5 maart 2020: Mediacafé in Gent. Wie stopt fake news op sociale media? 20-21.30 uur. Tickets zijn gratis. Met VRT-ombudsman Tim Pauwels en Nieuwschecker Alexander Pleijter.
19 maart 2020: Lezingen en workshops voor informatieprofessionals, georganiseerd door VOGIN-IP (Amsterdam). Inclusief een workshop Factchecken door Nieuwschecker Alexander Pleijter. Kosten 350 euro; 60 euro voor studenten, maar alleen voor de lezingen.
20-22 april 2020: In Leiden vindt MISDOOM plaats, het Multidisciplinary International Symposium on Disinformation in Open Online Media. Beoogde deelnemers: onderzoekers, journalisten, beleidsmakers en andere geïnteresseerden.
Stuur tips
Wij staan altijd open voor tips. Lees of hoor je iemand (bijvoorbeeld een politicus) iets zeggen wat je niet vertrouwt? Of zie je op sociale media nepnieuws voorbijkomen? Stuur je tips door naar ons en wie weet gaan we ermee aan de slag. Je kunt ons bereiken via DM op Twitter, Facebook of Instagram of per mail: nieuwscheckersleiden@gmail.com.
Tot de volgende nieuwsbrief,
Peter Burger, Alexander Pleijter en Romy Heymans