Nieuws van Nieuwscheckers - Editie #57
NIEUW OP NIEUWSCHECKERS.NL
‘War on Christmas’ niet ontketend
Afgelopen week deed Nieuwscheckers wat ouderwets telwerk. De aanleiding: massale (social)media-ophef over een vermeende ‘kerstban’ in de winterfolders van Lidl en IKEA, zowel in Nederland als in andere Europese landen, zoals Denemarken. Het woord ‘kerst’ zou zijn vervangen door ‘feest’ en ‘winter’, volgens sommigen een overtrokken poging tot politieke correctheid. Lidl bleek ‘kerst’ echter 85 keer te noemen en op de IKEA-website kun je niet om de ‘kerstdecoratie’, ‘kerstballen’ en ‘kerststerren’ heen.
Azc’s zitten vol, maar niet voor groot deel met mensen uit ‘veilige landen’
VVD-Kamerlid Dilan Yeşilgöz beweerde dinsdag dat Nederlandse azielzoekerscentra ‘voor een groot deel vol zitten’ met mensen uit landen die de overheid als ‘veilig’ beschouwt. Zij reageerde op het nieuws dat er een groot tekort aan azc-plekken dreigt. Na onderzoek van Nieuwscheckers bleek dit percentage echter slechts 6,7 procent te zijn. De meest vertegenwoordigde nationaliteiten in Nederlandse azc’s zijn de Syrische, Iraanse en Nigeriaanse, die alle drie niet op de lijst van veilige landen staan.
FACTCHECKS VAN ANDERE MEDIA
Reden tekort en kwaliteit operaties onduidelijk
Doktermedia maakt deze week een notitie bij de conclusie in een AD-artikel dat bijna een kwart van alle Nederlandse ziekenhuizen onvoldoende kankeroperaties uitvoert. Volgens de medische factcheckwebsite is tijdens het onderzoek niet goed gekeken naar de redenen van het tekort, en hoeft dit niet te betekenen dat de kwaliteit van de operaties daalt. Ook het daadwerkelijke aantal complicaties is niet weergegeven. Wel vindt Doktermedia dat het AD een belangrijk punt aanstipt: de operatie-afspraken zijn niet zomaar gemaakt.
Claim met een korretje zout
De Telegraaf beweert dat er te veel PFAS (schadelijke chemische stoffen) in Nederlands strooizout zit. De nieuwssite baseerde dit op uitspraken van Zoutbank-directeur Ardin Bos, die de zoutwaarden zou hebben onderzocht. De Volkskrant en NOS controleerden de claim. Wat blijkt: er heeft nog helemaal geen test plaatsgevonden. Wel is het onderzoek in volle gang. ‘Het is nog gissen. We moeten even afwachten’, aldus Bos.
VALS KAPING-ALARM OP SCHIPHOL
Nadat een piloot op Schiphol vorige week per ongeluk het kapingalarm in werking had gesteld, verschenen er op Twitter onjuiste berichten over mannen met een mes en over aanhoudingen op het vliegveld. Verschillende media blikten terug op de verspreiding van de geruchten (AD, Volkskrant). In een podcast vertellen redacteuren van NU.nl hoe ze te werk gingen om het kaf van het koren te scheiden. De twitteraar die het onjuiste bericht over mannen met een mes als eerste bracht, een veiligheidsspecialist, legde uit hoe hij daartoe kwam op grond van zijn contacten achter de schermen.
ONDERZOEK: WERKT FACTCHECKEN?
Kan een factcheck iemand op andere ideeën brengen? Bewijs daarvoor is matig tot slecht, blijkt uit een meta-analyse van 30 experimenten op dit gebied. Hoe meer die experimenten overeenkwamen met situaties uit het echte leven, aldus de vier Amerikaanse onderzoekers, hoe kleiner het corrigerende effect. Factchecks die strookten met bestaande politieke overtuigingen konden die wel versterken, maar het omgekeerde gebeurde minder: mensen stelden hun overtuiging minder vaak bij als die verschilde van de factcheck. De invloed van factcheckers ligt volgens de auteurs eerder in hun rol als leveranciers van feiten voor het publieke debat en als controleurs van politici. (Het onderzoek verscheen eind oktober in het tijdschrift Political Communication.)
EN VERDER...
Factcheckers uit de hele wereld ontmoetten elkaar bij twee dagen lang bij Facebook thuis in Menlo Park, Californië. Verslag bij Poynter. Op de bijeenkomst werd de oprichting bekend gemaakt van een fonds voor innovatieve factcheckprojecten.
Een klap voor de journalistieke innovatie: de Vlaamse regering schrapt met ingang van januari 2010 subsidie aan het Vlaams Journalistiek Fonds. Dit fonds steunt Nieuwscheckers om in samenwerking met factchecker Jan Jagers van Knack en onderzoekers van de universiteiten van Leuven en Antwerpen te werken aan FactRank, een tool om automatisch beweringen die het checken waard zijn te filteren uit parlementaire debatten en talkshows.
Hoewel Facebook allerlei maatregelen neemt tegen valse berichten, zijn die zelfs als ze door factcheckers gedebunkt zijn, nog volop aanwezig op het platform, blijkt uit een onderzoek van actiegroep Avaaz. De 100 populairste misleidende berichten over Amerikaanse politiek uit de eerste tien maanden van dit jaar werden meer dan 2,3 miljoen maal gepost en waren goed voor 159 miljoen views en 8,9 miljoen interacties. (Rapport; berichtgeving door NiemanLab en NU.nl)
De Vlaamse nieuwssite Knack legt uit hoe geloven in nepnieuws is ingebed in onze biologische evolutie. Kort gezegd: we hebben een ingebouwd filter, waardoor we vooral opslaan wat in ons straatje past om de wereld minder ingewikkeld te maken. De remedie voor fake news en massamanipulatie ligt volgens ‘Google-evangelist' Vint Cerf in een goede digitale opvoeding.
Kun je wel objectief factchecken over politiek als je moreel niet achter bepaalde kwesties staat? Enith Vlooswijk, factchecker bij de Volkskrant (voorheen ook bij Nieuwscheckers), vertelt bij de podcast BNR FactGurus over de manier waarop haar eigen perspectief en politieke voorkeur een rol spelen in haar werk als factchecker.
De Amerikaanse verkiezingen komen eraan; de fakenews-molen draait weer op volle toeren. In een artikel van VICE News beschrijft David Gilbert hoe de de stemmers in de VS nu al worden lastiggevallen met nepnieuws via Facebook en hoe dit deze keer niet uit Rusland, maar vanuit de VS zelf lijkt te komen.
Niks mis met bizarre, virale nieuwsverhalen, vindt Michaël Opgenhaffen, onderzoeker aan de universiteiten van Leuven en Leiden, zo lang ze maar kloppen. Een betoog over nut en nadeel van sociale media voor nieuwsredacties, met links naar onderzoek van Opgenhaffen en anderen.
In dit filmpje laat NU.nl zien hoe je nepnieuws kunt herkennen. Nieuwscheckers maakte eerder een video die je helpt bepalen waar een foto precies gemaakt is.
Schrijver Maxim Februari laat in NRC zijn licht schijnen over de ethische kant van het verspreiden van desinformatie voor ‘het algemeen belang’, bijvoorbeeld door de politie of het leger (zie het NRC-artikel van eind oktober). Welke morele grenzen overschrijdt de staat als deze nepnieuws niet ‘liegen’ noemt, maar ‘het narratief omzetten’? En bestaan er eigenlijk wel grenzen in de ethiek?
John de Mol wint rechtszaak tegen Facebook: deze middag deed de rechter uitspraak in de zaak die John de Mol had aangespannen tegen Facebook, omdat bitcoin-oplichters zijn naam en portret misbruiken in hun frauduleuze Facebookadvertenties. Facebook moet zich meer inspannen om de advertenties te weren en moet de identiteit van de adverteerders bekend maken aan De Mol. Als het bedrijf in gebreke blijft, kan de dwangsom oplopen tot 1,1 miljoen euro.
AGENDA
20 november: KIM-lezing over wat journalisten kunnen doen tegen bots en trollen met Peter Pomerantsev bij het AKN-gebouw in Hilversum
21 november: Masterclass Internetresearch met BBC-trainer Paul Meyers bij Fontys in Tilburg
24 november: Lezing Fake News bij Filosofiecafé Twente in Enschede
29 november: Symposium ‘Urban Legends van de Middeleeuwen tot Nu’ van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde in Leiden
STUUR TIPS!
Wij staan altijd open voor tips. Lees of hoor je iemand (bijvoorbeeld een politicus) iets zeggen wat je niet vertrouwt? Of zie je op sociale media nepnieuws voorbijkomen? Stuur je tips door naar ons en wie weet gaan we ermee aan de slag. Je kan ons bereiken via DM op Twitter, Facebook of Instagram of per mail: nieuwscheckersleiden@gmail.com.
Dan stellen wij nog kort onze nieuwe redacteurs voor: Romy Heymans (master Journalistiek en Nieuwe Media) en Maxime Kok (bachelor Culturele Antropologie en Ontwikkelingssociologie en minor Journalistiek en Nieuwe Media). Welkom!
Tot de volgende nieuwsbrief,
Peter Burger, Alexander Pleijter, Romy Heymans en Maxime Kok