Nee, we eten geen creditcard per week aan microplastics

Waar we vorige week even geen nieuwsbrief hadden vanwege een tekort aan eigen producties, komen we nu vier keer zo hard terug met vier verse factchecks van eigen hand. De onderwerpen zijn even gevarieerd als het weer in een Nederlandse zomer, alles komt voorbij: van microplastics tot aliens, en van politiegeweld tot reizigersaantallen in het openbaar vervoer. En Nieuwscheckers is ook al bezig met de verkiezingen…

Verkiezingsvoorbereidingen bij Nieuwscheckers

Voor je het weet is weer zover: de Tweede Kamerverkiezingen in november. Dat dachten wij ook, dus zijn we maar alvast begonnen met de voorbereidingen. Zoals het doorspitten van de verkiezingsprogramma’s, om te kijken of daar checkwaardige bewering in staan. Die vonden we. Bijvoorbeeld eentje in het VVD-programma die we meteen maar gecheckt hebben.

Reizigersaantallen in ov teruggelopen, maar nemen ook weer toe

Perikelen in het openbaar vervoer waren er genoeg het afgelopen jaar. Nu de verkiezingen er weer aan komen, willen de partijen dus ingrijpen. Het VVD-verkiezingsprogramma pleit voor het vlot op- en afschalen van het openbaar vervoer. Treinen, bussen en trams zitten soms wel barstensvol, aldus het programma, maar over het algemeen zouden de reizigersaantallen zijn teruggelopen.

Er reizen inderdaad minder mensen met het ov in vergelijking met 2019, want in 2020 begon de coronapandemie. In maart van dat jaar, toen de eerste coronamaatregelen ingingen, nam het aantal reizigers flink af. Op het eerste gezicht klopt het dus wat de VVD beweert, maar het grotere plaatje laat zien dat het aantal instappers in het is elk jaar sinds 2020 juist is gestegen. Lees hier het hele verhaal.

Andere factchecks van Nieuwscheckers

Enorme overschatting van microplasticvervuiling in ons voedsel

We krijgen microplastics binnen via drinkwater, voedsel en de lucht die we inademen. Wetenschappers proberen het gewicht en het aantal kunststofdeeltjes in te schatten. Eén groep onderzoekers claimde in 2019 dat het ging om een wekelijkse hoeveelheid van 5 gram: het gewicht van een creditcard. Dit getal wordt in recenter onderzoek stevig bekritiseerd. We eten eerder enkele microgrammen microplastic per week, minder dan een zoutkorrel. Lees de hele factcheck hier.

Misleidende video over politiegeweld tegen boze man vanwege A12-blokkade

Door een stuk van een video af te knippen, kun je een heel ander beeld van een situatie schetsen. Zo deelde Dennis Schouten op X een video waarin volgens hem te zien is dat de politie een klap uitdeelt en dreigt met het trekken van een vuurwapen, enkel en alleen omdat een automobilist afstapt op klimaatdemonstranten die de A12 blokkeren. 

Maar wanneer je de volledige video bekijkt, is te zien dat de man daarvoor al agressief was en een klap uitdeelde aan een filmende verslaggever. Ook lijkt het er meer op dat de agent zijn taser pakt en niet een vuurwapen. De twee verschillende versies van de video zijn terug te vinden in de volledige factcheck.

Buitenaardse mummies ontdekt in Peru (of toch niet)

De Mexicaanse journalist Jaime Maussan heeft in het Mexicaanse parlement beweerd twee "niet-menselijke lichamen" te hebben ontdekt in Peru. Buitenaardse mummies. Deze claim kreeg wereldwijde aandacht, ook van traditionele media. Soortgelijke ‘lichamen’ van buitenaardse mummies die Maussan in 2017 in de Peruaanse kustregio Nazca beweerde te hebben gevonden, bleken na onderzoek te bestaan uit een mengsel van lijm, papier en een combinatie van menselijke en dierlijke botten.

Maussan, die in het verleden al vaker controversiële en ongefundeerde claims heeft gemaakt, wordt door experts bekritiseerd vanwege zijn betwijfelbare voorstellingen van buitenaardse wezens. De experts zeggen dat zijn recente beweringen niet bewezen zijn en onwaarschijnlijk. Voor beelden van de mummies wijzen we je door naar het volledige verhaal.

Factchecks van andere media

Verbrande bossen in Europa

De Deense politicoloog Bjorn Lomborg postte op X een grafiek die laat zien dat het oppervlakte verwoest door bosbranden in heel Europa in 2023 lager uitvalt dan het gemiddelde van andere jaren. 2022 was bijvoorbeeld een ingrijpender bosbrandjaar voor de Europese natuur. Knack checkte de bewering en constateert dat de grafiek klopt, zij het met enige kanttekeningen. Zo laten statistieken van bosbrandcijfers van uitsluitend EU-landen zien dat 2023 juist hoger uitpakt dan gemiddeld.

Verjaardag 9/11 brengt verkeerde claim met zich mee

Afgelopen maandag was het tweeëntwintig jaar geleden dat het World Trade Center getroffen werd door aanslagen van Al Qaida. 9/11 is al die jaren onderwerp van wilde theorieën geweest en dat is vandaag de dag nog steeds zo: op Facebook deed een video de ronde waarin wordt gezegd dat een bom één van de explosies in de Twin Towers veroorzaakte. DPA laat zien dat de video uit zijn verband is gerukt: de mensen die te horen zijn, zijn niet zeker van wat de explosie veroorzaakte en speculeren erover.

Geen oliemonopolie voor BRICS

Brazilië, Rusland, India, China en Zuid-Afrika vormen samen BRICS, een unie van landen met opkomende economieën. Tijdens de laatste ontmoeting van deze landen is besloten om in 2024 nieuwe leden toe te laten. Het gaat vooral om landen uit het Middden-Oosten en noordoostelijk Afrika. Op Telegram wordt gesteld dat BRICS straks 80% van de wereldolieproductie in handen zal hebben. AFP onderzocht de bewering en volgens internationale energie-organisaties zal BRICS dan maar 43% van de wereldwijde olieproductie beheren.

Klimaatactivisten niet betrokken bij Griekse branden

Afgelopen zomer werd druk gespeculeerd over de oorzaken van grote bosbranden. Complotdenker Alex Jones en andere socialemediagebruikers beweerden dat branden in Griekenland waren aangestoken door linkse klimaatactivisten. Knack checkte deze beweringen en alhoewel er aanwijzingen zijn dat de branden zijn aangestoken, is er geen bewijs dat klimaatactivisten hier iets mee te maken hebben.

En verder…

• De aardbeving in Marokko deze week was rampzalig. Mensen deelden op TikTok legio video’s over het drama. Maar een aanzienlijk deel had niks van doen met de catastrofe in Marokko. Pointer geeft een overzicht van misleidende video’s.

• Huisarts Bernard Leenstra hekelt in NRC de nieuwe KRO-NCRV-serie ‘The Biohack Project’, waarin bekende Nederlanders medische zorg aanprijzen die helemaal niet bestaat: “Het is je reinste flauwekul”.

• Statisticus Jelke Bethlehem bekritiseert een afbeelding over de zorgkosten die het NOS Journaal liet zien. De grafiek suggereert dat de zorgkosten drie keer zo groot worden. In werkelijkheid gaat om slecht 13%.

  

• American Beverage, een lobbygroep die onder andere Coca-Cola en PepsiCo representeert, betaalde tien diëtisten om via hun eigen socialmedia-accounts claims van de World Health Organization te ontkrachten. [The Washington Post]

• De frauderende onderzoeker Alan Chan is nog steeds spoorloos. Chan is baas van het Haagse bedrijf Percuros dat wordt verdacht van fraude met Europese subsidies. Het Leids Universitair Medisch Centrum wordt hier door Europa op aangekeken, omdat daar fouten zijn ontdekt. Een dwangsom van 500.000 euro heeft niet geleid tot contact tussen het LUMC en Chan, daarom onderzoekt het LUMC nu andere stappen. [Sleutelstad] 

• The Guardian beschrijft hoe voormalig Fox News-presentator Tucker Carlson afgleed tot verspreider van bizarre verzinsels.

Agenda

Dinsdag 10 oktober: Met Twan Huys als dagvoorzitter wordt in het Spant in Bussum het Praktijkcongres Succesvol Persbeleid gehouden. Journalisten, woordvoerders en communicatie-experts gaan in op de vraag: Hoe om te gaan met polarisatie? Een van de sprekers is Nieuwschecker Marieke Kuypers.

Woensdag 8 november: BENEDMO organiseert in de Haagse vestiging van het Instituut voor Beeld en Geluid een congres over complottheorieën. Sprekers onder meer Tim Verheyden (VRT), Jaron Harambam (UvA), Hedwig te Molder (VU), Maarten Keulemans (de Volkskrant), René Sommer (Pointer), Griet de Craen (VRT) en Annique Mossou en Aiganysh Aidarbekova (Bellingcat). Volgende week meer informatie voor bezoekers.