NAVO-top: geen stortvloed aan desinformatie
Trump is naar huis, de wegen rond Den Haag zijn weer vrij en boven de redactie van Nieuwscheckers in de Leidse binnenstad vliegen alleen nog politie- en traumahelicopters. De Nederlands-Vlaamse factcheckmarathon genereerde een flinke stapel factchecks, maar de voorspelde tsunami van desinformatie bleef uit. Verder in deze nieuwsbrief: NOS, CNN en andere media publiceerden een fake video van een raketaanval op de gevangenis van Teheran. En: het was nog nooit zo makkelijk om nieuwsvideo’s te vervalsen als met Googles VEO3.
Factcheckers van acht Nederlandse en Belgische redacties volgden de afgelopen anderhalve week nieuws, politieke debatten en sociale media over de NAVO-top. Behalve Nieuwscheckers deden het AD, Pointer en voor België VRT en RTBF, Factcheck Vlaanderen, Knack en deCheckers mee aan de factcheckmarathon.
Er vielen genoeg feiten te controleren (zie hieronder). Maar de golf van desinformatie die Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) Pieter-Jaap Aalbersberg had voorspeld, met waarschuwende stukken in nieuwsmedia als gevolg, bleef uit. De bots en trollen hielden zich koest. Na afloop zei Aalbersberg tegen de NOS: ‘We hebben wel wat desinformatie gezien op Telegram en elders, maar dat is niet massaal doorgestuurd.’
De factcheckmarathon concentreerde zich op uitspraken van politici en bestuurders, oude misvattingen die opnieuw rondgingen, vragen over budgetten en sterke verhalen in het nieuws. Hieronder een greep uit de opbrengst. Zie verder de verzamelpagina’s van Pointer, Factcheck Vlaanderen, het AD, de VRT en Knack.
Escorts maakten geen overuren
Escorts kunnen nauwelijks aan de vraag voldoen tijdens de NAVO-top, meldde De Telegraaf. Onzin, aldus Pointer na een rondgang langs ondernemers in deze branche. Het is bovendien een oud en als herhaaldelijk ontkracht verhaal. Al in 2006 ging het verhaal dat de WK voetbal in Duitsland ‘40.000’ sekswerkers aantrokken, dat herhaalde zich bij de WK voetbal in Zuid-Afrika in 2010, en anno 2025 duikt het weer op over het World Economic Forum en de NAVO-top.
Ook NRC concludeerde dat het bericht over de vraag naar escorts zwaar overdreven was. Volgens de eigenaar van een high class escortbedrijf was de toename niet groter dan bij andere evenementen. ‘Ook tijdens het Europees Cardiologie Congres in 2023 zagen we een forse stijging.’
NAVO niet opgericht door nazi’s (maar ze hadden wel hoge functies)
Op sociale media circuleren als memes series portretten van nazi-officieren die na de Tweede Wereldoorlog een hoge functie kregen in de NAVO. Volgens sommigen is de NAVO zelfs opgericht door Duitse officieren. Pointer zocht het uit. Het laatste is niet waar: de NAVO is opgericht in 1949, maar West-Duitsland werd pas lid in 1955. Wel klopt het dat hoge officieren uit de Wehrmacht ook leidinggevende posities bekleedden bij de NAVO. De voormalige chef-staf van generaal Erwin Rommel, Hans Speidel, werd in de jaren vijftig zelfs opperbevelhebber van de NAVO.
Wat kost dat allemaal?
Veel van de factchecks van afgelopen week gaan over budgetkwesties. Factcheck Vlaanderen maakte een explainer over de vijfprocentnorm.
Nieuwscheckers rekende de bewering van Jimmy Dijk (SP) na dat Europese NAVO-lidstaten tot zes keer meer zouden gaan uitgeven aan defensie dan Rusland als 3,5 procent van het bbp de norm wordt. Dijk houdt geen rekening met koopkracht. Als we dat wel doen, gaan Europese NAVO-landen in het 3,5 procent-scenario ongeveer 2,5 keer zoveel uitgeven als Rusland. Per hoofd van de bevolking zou de gemiddelde Rus zelfs duurder uit zijn dan de gemiddelde Europeaan.
Met vijf procent van het bbp voor defensie (3,5 voor militaire uitgaven, en 1,5 voor overige veiligheidsuitgaven) gaan Nederlandse belastingbetalers per jaar 3600 euro extra betalen, beweerde Thierry Baudet. Het is minder, berekende Pointer: 2100 per jaar.
‘Geen centimeter naar het Oosten‘
Toen hij de Russische invasie in Oekraïene bekend maakte, verwees Poetin naar het verraad van de NAVO: die had in 1990 aan de leiders van de toenmalige Sovjet-Unie beloofd dat het bondgenootschap ‘geen centimeter naar het oosten‘ zou uitbreiden. Die verbroken belofte is een bekend verwijt aan het adres van de NAVO, maar het maar voor een deel waar. Inderdaad deed de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken James Baker in 1990 de toezegging dat de NAVO ‘not one inch’ naar het oosten zou uitbreiden, maar het is niet vastgelegd in het ook door Rusland ondertekende verdrag over de Duitse hereniging later dat jaar, of in een ander verdrag.
TikTok slurpt energie weg voor wapenproductie??
Al sinds 2023 brengen nieuwsmedia het verhaal dat de Zweedse munitiefabrikant Nammo niet kan uitbreiden, omdat een datacenter van TikTok alle energie verbruikt. ‘Het kan niet zo zijn dat we de oorlog verliezen omdat we te veel kattenfilmpjes opslaan’, aldus de ceo van Nammo destijds. Het was geen Chinese samenzwering: TikTok was Nammo voor bij het aanvragen van een vergunning. En inmiddels is het opgelost, zag het AD. Maar het ‘nieuws’ gaat nog steeds rond - in mei stond het verhaal nog in de Financial Times.
Nieuws uit het niets: AI-videotool VEO3 maakt het makkelijker dan ooit
Video’s genereren met AI wordt steeds makkelijker en de producten ogen steeds realistischer. Vorige week verschenen op TikTok en X twee video’s waarin illegale migranten aankomen in het Verenigd Koninkrijk en zich beklagen over het sterrenhotel waarin ze moeten overnachten. Gemaakt met Googles nieuwste AI-tool VEO3. Een van de posters: ‘Ik weet dat het fake is, maar het verhaal is waar.’
De video’s bevatten foutjes, zoals een sigaret die plotseling verdwijnt en plopkappen die er bij elk interviewtje anders uitzien, maar dat kan zeker op een telefoonschermpje makkelijk aan de aandacht ontsnappen. Google doet weinig om misbruik te voorkomen: het watermerk ‘veo’ is piepklein en makkelijk weg te knippen. Ook konden journalisten zonder op obstakels te stuiten video’s genereren waarin ze bijvoorbeeld fraude door stembureaumedewerkers in beeld brachten of de etnische herkomst van een aanslagpleger veranderden.
Lees de hele factcheck bij Nieuwscheckers.
Google stopt met uitlichten van factchecks
Nog meer slecht nieuws voor factcheckers uit het Google-kamp. In navolging van Meta laat nu ook Google factcheckers in de steek. Tot voor kort waren factchecks duidelijk herkenbaar in de zoekresultaten van de zoekmachine, met een claim en oordeel (zie het voorbeeld hieronder). Hiermee is Google (stilletjes) gestopt.
Het techbedrijf geeft als reden dat het streeft naar een overzichtelijke en schone pagina met zoekresultaten. Ongetwijfeld zal ook meespelen dat Google voorrang geeft aan Gemini, de AI-chatbot die tegenwoordig prominent bovenaan staat op de pagina met zoekresultaten.
Alexios Mantzarlis, voormalig chef van de internationele vereniging van factcheckers (IFCN) en voorheen werkzaam voor Google, wijst erop dat het bedrijf afgelopen jaar de factcheckmodule juist gebruikte om de EU duidelijk te maken dat Google echt het nodige doet tegen desinformatie.
Factcheck Explorer, de speciale factcheckzoekmachine van Google, blijft wel actief. Wie factchecks zoekt, kan overigens ook goed terecht bij de factcheckdatabase van BENEDMO.
Nieuwsmedia publiceren nepvideo van raketaanval op gevangenis Iran
In het NOS-achtuurjournaal van 23 november waren bewakingsbeelden te zien van de Evin-gevangenis in Teheran op het moment dat een Israëlische raket de poort opblies. Inmiddels heeft de NOS het fragment verwijderd, omdat de redactie niet kan instaan voor de echtheid. Ook andere nieuwsmedia, waaronder CNN, de BBC, The Guardian en de New York Times, trokken de video terug. De video is ook op X gedeeld door de Israëlische minister van Buitenlandse Zaken Gideon Sa’ar.
Op verzoek van NRC keken Nieuwscheckers Peter en Arno naar het filmpje. Belangrijkste redenen om het als fake te kwalificeren: het openingsbeeld komt - zoals de Israëlische factchecker Tal Hagin aantoonde exact overeen met een eerder gepubliceerde foto en de struiken zijn kaler dan ze waren op het moment van de raketaanval. Zie verder de factcheck van de VRT en van het Australische ABC.
Kijktip: John Oliver over AI-slop
Een knap gemaakte en vermakelijke video over de wereld van AI-slop en hoe er geld mee wordt verdiend. Met veel bizarre voorbeelden.
En verder
Weer brachten Nederlandse media zonder enig voorbehoud nieuws over ‘needle spiking’: liefst 145 mensen zouden op een Frans muziekfestival geprikt zijn met een injectienaald. Journalist Menno van den Bos legt nog maar weer eens uit waarom je dit nieuws met een flinke korrel zout moet nemen.
Het ging flink hard rond op sociale media: uit een Harvard-onderzoek zou blijken dat liefst 377 duizend mensen in de Gazastrook worden vermist. Dit cijfer is niet juist, er was een rekenfout gemaakt in een rapport, dat bovendien niet afkomstig was van de universiteit van Harvard. [France24]
Tijdens een uitzending van de talkshow Humberto Tan ging er een hoop onzin over het bestrijdingsmiddel glyfosaat over tafel. [Foodlog]
Russische propaganda over Oekraïne dringt door in het publieke debat. De Correspondent zet vijf van de hardnekkigste mythes over Oekraïne op een rij.
Drie maanden geleden stopte Meta de samenwerking met factcheckers. De community notes die in plaats daarvan op Facebook en Instagram actief zouden worden, zijn nog altijd in de testfase en werken nog niet best. [NiemanLab]
Booking.com misleidt klanten met nepkortingen, onvolledige prijzen en verzonnen schaarste. Daarom gaat de Consumentenbond een massaclaim indienen tegen het bedrijf. [NOS]