Misleidende cijfers over werkzaamheid vaccins
Komt Reddit nu dan toch ook in actie tegen desinformatie?
Op het sociale medium Reddit bestaan al sinds het begin van de coronacrisis fora waar desinformatie over COVID-19 gretig aftrek vindt. Tot voor kort zag Reddit dat niet als reden voor een ban. Vorige week schreef de CEO nog een uitgebreide brief waarin hij benadrukte dat er ruimte moet zijn voor geluiden die tegen de consensus ingaan.
Toch is het deze week gekomen tot een ban van het grootste coronasceptische subforum dat het sociale medium herbergt: /r/NoNewNormal. Volgens Reddit is de reden daarvoor niet de verspreiding van nepnieuws, maar brigading.
Daarmee wordt bedoeld dat leden van een bepaalde community een andere overnemen, wat de leden van /r/NoNewNormal in de afgelopen tijd meer dan 80 keer gedaan zouden hebben op het momenten dat corona op een subforum het onderwerp van gesprek werd. 54 andere anti-corona-subreddits zijn in quarantaine gezet: ze zijn nog wel te bezoeken, maar staan niet meer op overzichtspagina’s. Voor je ze kunt openen, krijg je een waarschuwing te zien.
Hoewel Reddit beweert dat de ban niets te maken heeft met desinformatie, is de timing opvallend. Nog maar enkele dagen geleden gingen vele subfora op zwart uit protest. Volgens de initiatiefnemers (beheerders van de subfora) zou Reddit te weinig doen tegen corona- en vaccinatiesceptische geluiden. Pas als er actie ondernomen zou worden, zouden de subfora weer actief worden, was het dreigement. Daar lijkt Reddit nu gehoor aan hebben gegeven.
Het is niet de eerste keer dat Reddit ervan wordt beschuldigd zich te weinig te bemoeien met de inhoud. Zo werd de subreddit r/donaldtrump geband nadat gebruikers geweld verheerlijkten na de bestorming van het Capitool op 6 januari. Eerder kreeg de vergelijkbare sub r/The_Donald een ban, waarna r/donaldtrump werd opgezet. In beide gevallen was verspreiding van desinformatie daarvoor niet de aanleiding.
Factchecks van andere media
Chemtrails wederom ontkracht
Het blijft fascinerend: die witte strepen die je op mooie dagen soms in de blauwe lucht kan zien. Dit zijn 'chemtrails', menen sommigen. Oftewel, vliegtuigen sproeien in opdracht van de overheid chemicaliën over het land om de bevolking in toom te houden. Zowel Knack als DPA Factchecking deden deze week weer een poging om deze theorie te ontzenuwen.
Geen gezondheidspas nodig in Franse supermarkten
Is het echt zo dat je in Frankrijk geen supermarkt in komt als je geen gezondheidspas hebt die bewijst dat je gevaccineerd of negatief getest ben? Dat zou een video bewijzen die veel gedeeld werd op sociale media. Maar het klopt van geen kant: om boodschappen in de supermarkt te doen heb je geen gezondheidspas nodig. Die pas heb je wel nodig als je naar andere openbare gelegenheden gaat, zoals het winkelcentrum waar de bewuste video is opgenomen, meldt AFP Factcheck.
Speurtocht naar protesterende verpleegkundige
Een foto van een Amerikaanse vrouw met een protestbord werd door miljoenen mensen bekeken op sociale media. Vanwege haar kleding leek ze een verpleegkundige en de tekst op het bord zegt dat ze al 573 dagen met covidpatiënten heeft gewerkt, nooit besmet is geraakt en niet verplicht wil worden tot vaccinatie.
Maar wie is zij? Waar komt ze vandaan? Is ze inderdaad verpleegkundige? Behandelt ze daadwerkelijk coronapatiënten? Dankzij ingenieus online speurwerk is Knack erin geslaagd te achterhalen wie ze is. Ze blijkt inderdaad in de gezondheidszorg te werken, maar reageerde niet op vragen van Knack, waardoor we niet te weten komen of ze covidpatiënten verpleegde en of ze ooit besmet is met het coronavirus.
Simpson's Paradox: hoe het beeld kon ontstaan dat de Israëlische vaccinatiecampagne tevergeefs is geweest (terwijl dat niet het geval is)
Bijna 60% van de Israëli's die in het ziekenhuis terecht komen met ernstige symptomen van COVID-19, zijn volledig gevaccineerd (twee doses). Dat roept vragen op. Heeft vaccineren wel zin als zo veel gevaccineerden alsnog in het ziekenhuis belanden? In dit artikel laat biomedisch statisticus Jeffrey Morris stap voor stap zien waarom deze 60% misleidend is. Wie dat te veel leeswerk vindt (begrijpelijk!), kan hier de verkorte versie lezen.
Allereerst moet er rekening worden gehouden met het percentage mensen dat is gevaccineerd. In Israël is dat bijna 80%. Het absolute aantal zieken geeft geen goed beeld van de werkzaamheid van de vaccinaties, daarvoor kunnen we beter het aantal zieken per 100.000 personen gebruiken. Om het overzicht te bewaren is het handig om dit als een tabel weer te geven.
Als we de data bekijken als gevallen per 100.000 inwoners, in plaats van alleen als absolute aantallen, zien we meteen dat er per 100.000 inwoners 3 keer zoveel niet-gevaccineerden in het ziekenhuis terechtkomen als wel-gevaccineerden. De werkzaamheid wordt berekend als 1 minus de ratio tussen gevaccineerden per 100.000 in het ziekenhuis (5,3) en ongevaccineerden per 100.000 in het ziekenhuis (16,4). Met een werkzaamheid van 67,5% is duidelijk dat het vaccin werkt, maar het is wel lager dan de 85-100% werkzaamheid die de makers van het vaccin beloofden. Om dit verschil te verklaren moeten we nog ergens rekening mee houden: leeftijd. Wanneer we de data scheiden in mensen jonger dan 50 jaar en ouder dan 50 jaar zien we dit:
Met deze data is iets opmerkelijks aan de hand. Hoe kan het namelijk dat de werkzaamheid voor zowel mensen jonger als ouder dan 50 jaar hoger is dan 85%, maar wanneer deze groepen samen genomen worden, dit daalt naar 67.5%? Dit fenomeen staat in de wetenschap bekend als Simpsons paradox.
Daarbij is er een verband tussen twee variabelen gevonden in een dataset, dat verandert of zelfs compleet omdraait wanneer je de data splitst in verschillende groepen. Dit komt voor wanneer er een onvoorziene derde variabele in het spel is, één die beide oorspronkelijke variabelen beïnvloedt.
In dit geval treedt deze paradox op doordat zowel de kans om in het ziekenhuis te belanden als de kans om al volledig gevaccineerd te zijn, toeneemt met ouderdom. Wanneer alle data samen worden genomen, vergelijken we onterecht de niet gevaccineerde jongeren met de wel gevaccineerde ouderen, waardoor een misleidend beeld ontstaat.
Concluderend kunnen we op basis van deze data vaststellen dat het vaccin wel degelijk in hoge mate beschermt tegen ernstige symptomen van COVID-19. Pas dus altijd op met uitspraken over grote groepen mensen die gebaseerd zijn op slechts één enkel getal. Er is een grote kans dat er nog andere variabelen in het spel zijn die niet zijn onderzocht (of zijn weggelaten) en Simpsons paradox ligt op de loer.
Onderzoek: studie nodig naar Whatsapp-kwaknieuws
Studies van onjuiste sociale-mediaberichten over gezondheid focussen overmatig op Twitter, Facebook en YouTube, en verwaarlozen het wereldwijd populaire WhatsApp. Dat blijkt uit een overzicht dat twee Braziliaanse onderzoekers maakten van 69 studies die zijn gepubliceerd tussen 2010 en april 2021.
Twitter was het onderwerp van 41 procent van de studies, WhatsApp slechts van 7 procent. Dat is weinig, afgezet tegen het aantal gebruikers: Twitter had in 2020 396 miljoen actieve gebruikers, WhatsApp had er bij aanvang van de coronacrisis twee miljard. De reden voor dat verschil ligt voor de hand: Twitter is goed toegankelijk voor onderzoekers, berichtenservice WhatsApp juist niet.
Het merendeel van de studies peilde reacties van het publiek op onjuist gezondheidsnieuws. De nadruk ligt daarin op de houding van sociale-mediagebruikers tegenover risico’s en behandelingen. Hoe valse berichten hun gedrag beïnvloeden, is zelden onderwerp van studie. Frequent bestudeerde gezondheidskwesties waren vaccinatie, COVID-19, het HPV-vaccin en het zikavirus. Het aantal studies over desinformatie aangaande vaccinatie en het coronavirus stijgt zo snel dat de auteurs pleiten voor een apart literatuuroverzicht over dat onderwerp. (New Media and Society)
En verder...
De BBC kreeg de kans Ethiopische kindsoldaten te interviewen die vertelden dat ze door rebellen gedwongen waren om mee te vechten. Maar de interviews bleken in scene gezet door de Ethiopische regeringsmacht, om de rebellen in een kwaad daglicht te zetten. Afrika-correspondent Mark Schenkel deed in de Volkskrant verslag van de desinformatiestrijd in Ethiopië.
Zijn we met de nieuwe Amerikaanse president Biden nu af van de leugens die hoogtij vierden tijdens het presidentschap van Trump? Geenszins, zo valt te lezen in De Groene Amsterdammer, want factcheckers hebben het ook razend druk met het weerleggen van beweringen van Biden: "Post-truth gaat nog heel lang duren."
Hoe een deel van de protesterende boeren radicaliseert in complotbubbels op sociale media: een nieuw onderzoek van De Groene Amsterdammer en de Utrecht Data School. ‘In onze groep zijn mensen wakker.’
De twee verdachten van de aanslag op het huis van de Groningse journalist Willem Groeneveld komen volgens het Dagblad van het Noorden uit de hoek van anti-vaccinatiedemonstranten. Groeneveld schreef daar kritisch over op het stadsblog Sikkom.
Shannon Bakker nam na drie jaar met een vraag-en-antwoordsessie afscheid als factchecker bij NU.nl. Ze gaat verder bij NU.nl als onderzoeksjournalist. Haar opvolgster is Nadia El Khannoussi.
In een recente video uit Afghanistan hangt een man aan een touw onder een helikopter. Dit zijn geen beelden van een executie van een tolk door de Taliban, maar van een mislukte poging om een vlag op te hangen. In Nederland werd het onjuiste bericht o.a. verspreid op Twitter door Gert-Jan Segers (CU), die later een correctie plaatste.
Vorige week meldden we dat de foto van het gezin met het huppelende meisje op een Belgisch vliegveld door het Russische staatskanaal RT was bewerkt door wapens in de bagage te photoshoppen. De originele foto werd door politici (in Nederland o.a. door Sigrid Kaag) gebruikt als hartverwarmend beeld van geredde vluchtelingen. Later bleek echter dat het wel gaat om evacuees, maar niet om mensen die de afgelopen weken gevlucht zijn: ze wonen in België, hebben Belgische paspoorten en waren voor familiebezoek in Afghanistan.
Luistertip
Wat zijn complottheorieën? Wat is het verschil met maatschappijkritiek? Waarom voelen mensen zich aangetrokken tot complottheorieën? Zouden sociale media deze theorieën moeten weren van hun platforms? Over deze vragen had Pointer een boeiend gesprek met Jelle van Buuren, universitair docent aan het Institute of Security and Global Affairs van de Universiteit Leiden, die in 2016 promoveerde op een proefschrift over dit onderwerp. Het interview kan je hier terugluisteren.
Kijktips
TV: Propaganda
Vanaf donderdag 9 september zijn er weer uitzendingen van het tv-programma Propaganda, dat gaat over misinformatie. In de eerste uitzending draait het om de berichten dat er in ons land grote behoefte is aan een miljoen nieuwe woningen. Is dat echt zo, of werd dit 'nieuws' ingefluisterd door bouwend Nederland? Kijken dus, op 9 september om 21 uur op NPO3.
FILM: De veroordeling
Reikhalzend kijken we uit naar ons volgende bioscoopbezoek, want 'De veroordeling' draait in de Nederlandse bioscopen. De film is een reconstructie van de ingewikkelde en langdurige Deventer Moordzaak door de ogen van journalist Bas Haan, die de zaak destijds volgde voor de actualiteitenrubriek Netwerk en het boek De Deventer Moordzaak schreef, waarop de film is gebaseerd.
Maurice de Hond speelde een opmerkelijk rol in de zaak: hij ontketende een publiciteitscampagne waarin hij de veroordeelde dader Ernst Louwes vrijpleitte en de moord ten onrechte in de schoenen schoof van Michael de Jong, de 'klusjesman' van de vermoorde weduwe. Hij werd daarop door de rechter veroordeeld tot smaad en mocht zijn beschuldiging niet langer uiten. Daarop zong cabaratier Claudia de Breij destijds in een veelbekeken tv-programma een ode aan De Hond, iets waar ze nu in in een column in de VARAgids met schaamte op terugkijkt.
De Hond liet deze week trouwens ook weer van zich horen. Zo maakte hij bekend dat hij een rechtszaak gaat aanspannen tegen de maker van de podcast De Deventer Mediazaak (ook een aanrader!). Bovendien plaatste hij als reactie op de première van de film een video op zijn YouTube-kanaal.
Hier kan je vinden in welke bioscopen je de film kan bekijken. Recensies kan je lezen bij onder meer NRC, de Volkskrant, Trouw en de Filmkrant
Agenda
Op donderdag 21 oktober vindt de VOGIN-IP-lezing plaats met onder andere een workshop ‘Hoe word ik factchecker?’ van niemand minder dan Nieuwschecker Alexander Pleijter. Locatie: Openbare Bibliotheek Amsterdam. Aanmelden doe je hier.
Heb je tips, vragen of suggesties?
Mail ons dan op nieuwscheckersleiden@gmail.com. Een tweet naar @nieuwscheckers kan ook.
Tot de volgende!
Peter, Alexander, Kim en Jord