Misinformatie over 'paardenmiddel' ivermectine bereikte Nederland
Misinformatie over ‘paardenmiddel’ Ivermectine
De Amerikaanse Food and Drug Administration heeft onlangs gewaarschuwd tegen overmatig en ondeskundig gebruik van ivermectine als middel tegen COVID-19. Dit heeft ook tot ongelukken geleid, maar het verhaal dat op 1 september bij een nieuwsstation in Oklahoma verscheen, was zwaar overdreven: volgens een arts moesten ziekenhuizen in die staat slachtoffers van schietpartijen wegsturen, omdat de ic-bedden al vol lagen met patiënten die een overdosis ivermectine hadden gebruikt.
Het bericht werd opgepikt door Rolling Stone, en bereikte via die weg ook de wereldmedia. In combinatie met het gegeven dat ivermectine ook wordt gebruikt als ontwormingsmiddel voor paarden, was het een ideaal boosmakertje. In Nederland verscheen het bericht onder meer bij NU.nl. Het nieuws leunde zwaar op de arts Jason McElyea, die nadien zei dat zijn uitspraken door journalisten waren overdreven. Ivermectine-overdosissen komen voor, maar het waren er in augustus maar 459 in de hele VS, aldus Rolling Stone in een rectificatie. (Factchecks: CJR, CNN)
Onvruchtbaarheid
Het tweede onjuiste bericht over ivermectine verscheen in Nederland op 9 september op AD.nl en andere DPG-nieuwssites, onder de stellige kop: ‘Studie: Ivermectine maakt mannen onvruchtbaar.’ De ‘nieuwe studie’ waar het stuk naar linkt, is een zeer beperkt onderzoek uit 2011, gepubliceerd in een obscuur tijdschrift van een dubieuze uitgever, met een onderzoeksgroep van slechts 37 Nigerianen. Zij werden met ivermectine behandeld voor rivierblindheid, een infectie met een rondworm die wordt overgebracht door muggen. De studie toont niet aan dat het geneesmiddel de oorzaak was van de afname van kwaliteit van hun sperma. (Factchecks: Snopes, Truth or Fiction)
Het AD en de andere DPG-sites hebben het artikel vervangen door een rectificatie.
Factchecks
Onjuistheden over coronademonstratie Amsterdam
De coronademonstratie op 5 september in Amsterdam werd druk bezocht, maar over de precieze omvang gaan verschillende getallen rond. Berichten op sociale media noemden tussen de 200.000 en 250.000 deelnemers. Deze cijfers zouden door de Amsterdamse politie bekend gemaakt zijn, maar dit klopt niet, aldus NU.nl en AFP Factcheck Nederland. De politie schatte het daadwerkelijke aantal deelnemers zo'n tien maal lager, rond de 20.000. Hoofdorganisator Michel Reijenga zei dat je "niet moet bluffen met de aantallen" en bevestigt dat er geen 200.000 deelnemers waren. Wel beweert hij dat het aantal tussen de 50.000 en 100.000 lag, nog steeds fors meer dan de politie heeft vastgesteld. NU.nl legt uitgebreid uit hoe de politie tot haar schatting kwam.
Ook ging er een foto rond van een waterkanon dat preventief klaar zou staan voor het geval de demonstratie uit de hand zou lopen. Deze foto bleek echter gemaakt te zijn in 2013, aldus dpa-factchecking.
Slaaptekort leidt inderdaad tot ontstekingsreacties
Het komt niet vaak voor, maar af en toe wordt er iets gecheckt dat ook daadwerkelijk waar blijkt te zijn. Zo checkte Knack de bewering dat slaaptekort leidt tot ontstekingsreacties, wat bleek te kloppen. Er zijn wel enige nuances waarop gelet moet worden. Het is inderdaad zo dat er zelfs na één nacht slaaptekort al meer ontstekingseiwitten in het bloed gevonden kunnen worden. Dit betekent gelukkig niet dat je hier meteen ziek van zult worden. Ernstige effecten zoals een verhoogde kans op hart- en vaatziekten, darmziekten en kanker worden alleen gezien als er op een lange termijn sprake is van slaaptekort. Bij dagen of zelfs weken slecht slapen is hier nog geen sprake van.
Onderzoek: Factchecks effectief tegen misinformatie
Factchecks kunnen misvattingen corrigeren die zijn ontstaan door onjuiste berichten, blijkt uit een onderzoek met acht duizend proefpersonen uit Argentinië, Nigeria, Zuid-Afrika en het Verenigd Koninkrijk, dat onlangs verscheen in PNAS. Deelnemers stelden hun kennis bij op basis van de factchecks, een effect dat ook na twee weken nog aanwezig was. De onderzoekers vonden geen aanwijzingen dat factchecks, zoals wel is verondersteld, een averechtse uitwerking hebben (het ‘backfire effect’).
De studie, door twee Amerikaanse onderzoekers die samenwerkten met factcheckorganisaties in de vier onderzochte landen, maakte gebruik van bestaande factchecks en legde de deelnemers zowel internationaal bekende onderwerpen voor (‘Gorgelen met zout water voorkomt COVID’) als nationale (‘Malaria maakt jaarlijks 300.000 slachtoffers in Nigeria’). Toch heeft de studie ook de beperkingen van een laboratoriumexperiment. Zo lazen de deelnemers de factchecks omdat dat deel uitmaakte van de opzet, terwijl factcheckers in het echte leven moeite hebben om het juiste publiek te bereiken. Ook hadden de onjuiste beweringen geen bron, terwijl het voor hun overtuigingskracht uitmaakt of ze afkomstig zijn van de president, een bekend nieuwsmedium of een onbekende Twitteraar. (Samenvatting en commentaar: KIJK, de Volkskrant)
En verder...
NRC reconstrueerde hoe de Groningse blogger Willem Groeneveld het mikpunt werd van corona-extremisten, die zo ver gingen dat ze brandbommen in zijn huis gooiden. "Willem heeft dit helemaal aan zichzelf te danken. Als alle journalisten zich zouden gedragen zoals Willem, dan heb je morgen dertig aanslagen.” [NRC]
Ook een column kan het decor vormen van een factcheck: in de hare reconstrueert Sheila Sitalsing hoe een door Geert Wilders de wereld in geslingerde onjuiste claim gauw voet aan de grond vond. [Volkskrant]
Uit nieuw onderzoek komt naar voren dat de overheid door de late start van de vaccinatiecampagne te veel ruimte heeft gegeven aan vaccinscepsis. Oud-minister Jet Bussemaker is een van de hoofdonderzoekers. ''Ook nu heeft de overheid niet op tijd gerealiseerd dat mensen er een andere waarheid op nahouden. Die waarheid hoeven we niet te omarmen, maar we moeten wel begrijpen wat er speelt om wantrouwen te bestrijden.'' [Volkskrant]
Met een nieuw lespakket van het CBS kan al op de basisschool aandacht worden geschonken aan data en desinformatie. ''Het is niet alleen belangrijk dat kinderen cijfers kunnen omzetten in tabellen of grafieken, maar zij moeten ook de relevantie en juistheid van cijfers op waarde kunnen schatten.'' [CBS]
In De Groene Amsterdammer een reconstructie van de ondergang van de Nederlandse stichting Mayday Rescue, die in Syrië hulp bood aan oorlogsslachtoffers en bewijs tegen oorlogsmisdadigers verzamelde. Een ontluisterend verhaal met een hoofdrol voor desinformatie. [De Groene]
Morgen is het exact 20 jaar geleden dat 9/11 plaatsvond. Al sinds de vliegtuigen zich in de Twin Towers boorden, doen er allerlei complottheorieën de ronde over de aanslag. Skepsis vraagt zich af: hoe lang zullen ze nog blijven rondgaan? [Skepsis]
Luistertip: 9/11-podcasts
We blijven nog even bij het thema 9/11. Quinn Warner geloofde in één van de vele complottheorieën. Zo dacht hij dat de Amerikaanse overheid, en niet moslimterroristen achter de aanslagen van 9/11 zaten. Ook geloofde hij dat repielachtige wezens de wereld besturen. Bracht hij daarom vorig jaar een bom in zijn camper tot ontploffing in de straten van Nashville, waarbij hij zelf omkwam? Je hoort het verhaal over hem in de podcast van NRC Vandaag.
Over 9/11 gesproken: een nieuwe aflevering van de podcast Is that a fact? gaat over de complottheorieën die ontstonden na de aanslagen in Amerika op elf september. Met speciale aandacht voor de film Loose Change, die een groot aantal mythes over 9/11 in de wereld bracht.
Kijktip: nieuw seizoen Propaganda
Gisteravond kon je kijken naar de eerste aflevering van een nieuw seizoen Propaganda (KRO-NCRV). In deze tv-versie van Nieuwscheckers gaat een team onderzoeksjournalistiek aan de slag met dubieuze claims en desinformatie. In het seizoensdebuut een kritische blik op de claim dat er 1 miljoen woningen moeten worden bijgebouwd en aandacht voor nepnieuws uit Afghanistan. Elke donderdag om 20:55 op NPO3 en natuurlijk online terug te kijken.
Heb je tips, vragen of suggesties?
Mail ons dan op nieuwscheckersleiden@gmail.com. Een tweet naar @nieuwscheckers kan ook.
Tot de volgende!
Peter, Alexander, Kim en Jord