Misinformatie delen tegen beter weten in
Onderzoek: Mensen delen berichten waarvan ze (kunnen) weten dat ze niet kloppen
Digitaal geletterde mensen zijn beter in staat om onjuist nieuws te herkennen. Maar gek genoeg betekent dat niet dat zij ook minder geneigd zijn om onjuiste berichten te delen op sociale media, blijkt uit recent verschenen Amerikaans onderzoek.
Deze uitkomst is in lijn met een eerder aangetoonde discrepantie tussen het oordeel over de juistheid van een bericht en de intentie om het te delen. Een mogelijke reden voor deze discrepantie is het feit dat mensen vaak niet stilstaan bij de juistheid van een bericht voordat ze het delen. Als ze daar niet van tevoren over nadenken, heeft hun vermogen om echte van neppe berichten te onderscheiden in de praktijk weinig zin.
Digitale geletterdheid alleen biedt dus geen afdoende bescherming tegen de verspreiding van onjuiste informatie - tenzij die geletterdheid tijdig wordt geactiveerd. Uit een in mei verschenen overzicht van studies op dit gebied komt naar voren dat simpelweg mensen eraan herinneren dat de waarheid van een bericht belangrijk is, ze minder de neiging hebben om onjuiste berichten te delen.
Daarnaast spelen factoren op nationaal niveau een rol, blijkt uit weer een ander, recent onderzoek in zes landen. Meer dan duizend deelnemers per land (uit België, Frankrijk, Duitsland, Zwitserland, het VK en de VS) beantwoordden hiervoor vragen over drie onjuiste nieuwsberichten op social media, over COVID, migratie en klimaatverandering.
In het ene land is de ‘firewall’ tegen desinformatie steviger dan in het andere. Een voorname factor is het succes van populistische politici: in de VS bijvoorbeeld, waar de politiek sterker populistisch gekleurd is, bleek de intentie om onjuiste berichten te delen hoger dan in het minder populistische Zwitserland. Ook de consumptie van alternatieve media en een hoge mate van socialmedia-gebruik hingen samen met een hogere intentie om onjuiste berichten te delen.
Factchecks
Coronavarianten niet ‘gepland’ door WHO
Over de hele wereld ging een tabel rond die afkomstig lijkt van de Gates Foundation en de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), met een ‘planning’ waarop staat wanneer de nieuwe coronavarianten worden losgelaten. Een factchecker van Knack werkte samen met het International Fact-Checking Network om de herkomst van dit bericht te achterhalen.
De tabel verscheen al voor de eerste keer in juli 2021 en op 29 juli lieten woordvoerders van het eveneens beschuldigde World Economic Forum ( WEF) en de Gates Foundation aan persbureau AP al weten dat zij niets met dit document te maken hebben.
Verder bevat de tabel informatie die feitelijk onjuist is wanneer er wordt gekeken naar de naamgevingen van de covidvarianten door de Wereldgezondheidsorganisatie. Om die reden beoordeelt Knack het bericht als onwaar. Ook liet Knack het document namaken om te laten zien hoe gemakkelijk zo’n tabel te vervalsen is: in een kwartier maakte iemand met veel Excelkennis de afbeelding uit het bericht na. [Knack]
Aantal hartstilstanden onder voetballers niet fors gestegen
Volgens verschillende berichten op sociale media is het aantal hartstilstanden onder voetballers het afgelopen jaar flink opgelopen: het aantal doden door hartfalen zou vijf maal hoger liggen dan voorgaande jaren. Die stijging zou worden veroorzaakt door de coronavaccinaties.
AFP checkte ongeveer dertig voetballers die worden genoemd als slachtoffer van het coronavaccin. Van veel van hen is de vaccinatiestatus niet gespecificeerd of er is geen causaal verband te leggen tussen het overlijden en het vaccin. Ook zijn veel berichten gebaseerd op onbetrouwbare cijfers van sterfgevallen die op Wikipedia worden genoemd.
AFP nam contact op met Florian Egger, het commissiehoofd van FIFA die over het register gaat van 'plotse hartdood'. De officiële cijfers over plotse hartdoden op voetbalvelden voor het jaar 2021 worden nog geanalyseerd, volgens hem. Egger laat weten dat er tot nu toe geen stijgende lijn is te ontdekken in vergelijking met voorgaande jaren. De berichten kregen wereldwijd veel aandacht en ook Politifact checkte de beweringen.
Thierry Baudet kaart deze berichten ook met regelmaat aan, waardoor ze extra veel aandacht krijgen in Nederland. De partijleider beweerde op 7 november in een debat dat er elk weekend een voetballer dood neervalt als gevolg van de coronavaccinatie. Hij retweet ook regelmatig video’s van instortende sporters om daar vervolgens bij te zetten: "Vaccin?" Het televisieprogramma Nieuwsuur benoemde Baudet als de meest invloedrijke Twittergebruiker achter de hashtag "#vaccinatieschade". [AFP]
Het overgrote deel gevaccineerd op de ic in Antwerpen?
In een video die rondgaat op het internet vertelt Kristiaan Deckers, baas van het GZA Ziekenhuis in Antwerpen, dat vrijwel iedereen op de intensive care in zijn ziekenhuis gevaccineerd is tegen corona. Het item deed veel stof opwaaien, omdat de uitspraak van Deckers scepsis opriep over het effect van vaccinaties. Correctiv en Knack werkten samen aan een factcheck voor het European Digital Media Observatory (EDMO) om de context van deze video beter te begrijpen.
De video blijkt uit een uitzending te komen van de Vlaamse zender ATV op 5 november. In de virale video komt alleen het laatste gedeelte van de uitzending aan bod. Hierdoor ontbreekt er informatie: de patiënten op de ic hadden in dit ziekenhuis namelijk al onderliggende klachten. Daarnaast is de vaccinatiegraad in Vlaanderen erg hoog, zo’n 95 procent, waardoor het ook niet gek is dat het om zoveel gevaccineerde ic-patiënten ging. [EDMO]
Film "The Omicron Variant” bestaat niet
Sinds eind november zijn er berichten in omloop die beweren dat er een sciencefictionfilm bestaat uit de jaren ‘60 die "The Omicron Variant" heet. Volgens de verspreiders van de berichten kan dit geen toeval zijn; het zou bewijzen dat de verschijning van de nieuwe coronavariant onderdeel is van een geheime agenda.
AFP ging erachteraan en constateerde dat het om een digitale bewerking van de filmposter ging. Een Ierse auteur en komiek bleek de poster te hebben bewerkt en bij haar bericht staat het volgende: “Ik heb de zin 'The Omicron Variant' gephotoshopt in een aantal sci-fi filmposters uit de jaren '70 #Omicron.” De vrouw bevestigde tegen AFP dat zij de maker is van de bewerking en vertelde daarbij dat het om een grap ging. Ze had niet verwacht dat zoveel mensen het bericht serieus zouden nemen. [AFP]
Kijktip: wat is wel en niet waar over vaccinatiebijwerkingen?
Verslaggever Rudy Bouma van Nieuwsuur volgt de verhalen over de vaccins op de voet. Veel van deze verhalen zijn hoaxes. Maar zitten er ook verhalen tussen die wel waar zijn?
En verder...
Twijfel over vaccineren wordt gevoed door desinformatie, constateert huisarts in opleiding Bernard Leenstra. In samenwerking met de GGD ging hij met andere artsen de straat op om met voorbijgangers te praten die twijfelen over het coronavaccin. [NOS]
In Science verscheen er afgelopen editie een onderzoek over de verschillen tussen mis- en desinformatie. De auteurs stellen dat de termen niet op een hoop gegooid moeten worden, omdat ze allebei om een andere aanpak vragen. [Science]
De aanklacht tegen Igor Danchenko – de agent die door ex-MI6-spion Christopher Steele werd ingezet om informatie te verzamelen voor het beruchte dossier over de vermeende relatie van Donald Trump met Rusland – toont ook aan hoe journalisten werden bespeeld. The Nation legt uit hoe.
Dat vaccins leiden tot onvruchtbaarheid blijkt een misvatting van alle tijden te zijn. NRC sprak hierover met de Amerikaanse wetenschapsjournaliste Tara Haelle, auteur van het boek Vaccination Investigation: The History and Science of Vaccines.
Lees hier zeven tips over hoe journalisten moeten omgaan met onjuiste informatie die politici en andere autoriteiten verspreiden. [Journalist Resource]
China krijgt hulp van westerse vloggers om desinformatie te verspreiden. Argos maakte een item over dit fenomeen. [VPRO Argos]
Stuur tips
Heb je tips, vragen of suggesties? Mail ons dan op nieuwscheckersleiden@gmail.com of stuur een tweet naar @nieuwscheckers.
We wensen je een prettig weekend toe!
Alexander, Peter, Maaike, Jord en Sofie