Met de Grafiekpolitie het jaar uit
Met de Grafiekpolitie het jaar uit
De laatste weken van december zijn voor jaaroverzichten en lijstjes. Wij willen niet achterblijven en sluiten af met een greep uit reacties op de meldlijn van de Grafiekpolitie. Verder in deze nieuwsbrief: onderzoek naar mediawijsheid, de twittertrol van NRC, het plasfilmpje van Wilders en meer nieuws over factchecken en desinformatie.
Eindejaarsgrafiekenbonanza
De Grafiekpolitie rukte in 2023 tien keer uit om waarschuwingen uit te delen: afgekapte y-assen, vreemde kleurenschema’s, geknoei met de chronologie, we zagen van alles voorbijkomen en konden lang niet alles behandelen. Als afsluiting van het jaar koos Ionica Smeets uit de stapel aangiftes nog eens zes grafieken die merkwaardige trucs uithaalden met assen of die data wel heel creatief visualiseerden. Niet van campagnevoerende politici of obscure socialemedia-accounts, maar van respectabele bronnen als de Volkskrant, de NOS en The Lancet.
Factchecks van andere media
In de zeik genomen
Op sociale media ging afgelopen week een filmpje rond van een jongen die in de Albert Heijn over vleeswaren heen zou plassen. Een ander filmt hem en zegt erbij dat de jongen geen varkensvlees eet en er daarom overheen aan het plassen is. Voer voor onder andere Geert Wilders, die de video deelde met als bijschrift: "Weer tien zetels erbij". Het blijkt te gaan om een flauwe grap van een onbekende youtuber, concludeert VRT NWS. Maar wel een flauwe grap die tot in de VS en Hongarije doordrong. In het AD geven Nieuwscheckers Alexander Pleijter en Peter Burger commentaar op het voorval. Peter: “Mensen worden bij het zien van de beelden en de commentaren bevestigd in hun vooroordeel over mensen met een migratie-achtergrond. Hier is echter gewoon sprake van een klassiek geval van desinformatie”. Meer factchecks bij LeadStories en Urbanlegends.hu.
Palestijnse oorlogsslachtoffers niet ‘gemiddeld vijf jaar oud‘
Online circuleert een afbeelding die stelt dat de Palestijnse doden die tussen 7 en 26 oktober 2023 vielen gemiddeld vijf jaar oud waren. Dit klopt niet: de gemiddelde leeftijd van de doden was zesentwintig jaar, concludeert Knack. Maar waar komt die ‘vijf jaar’ dan vandaan? Dat zit zo: vijfjarigen blijken de grootste groep te zijn binnen het aantal dodelijke slachtoffers dat viel tussen 7 en 26 oktober - ook wel de ‘modus’ genoemd. Dit is dus iets anders dan het gemiddelde.
Storm in een glas water
Knack checkte ook een video van een zware storm, die in Israël zou zijn opgenomen. Volgens sommige social media gebruikers is die storm een vorm van wraak voor de huidige oorlog in Palestina. Het filmpje laat echter een storm zien in Mekka (Saudi-Arabie), afgelopen zo
Onderzoek: met zoekmachines nieuws checken werkt soms contraproductief
Kom je op sociale media nieuws tegen dat je niet vertrouwt? Geloof het niet meteen, maar zoek even op internet of het klopt. Het is een veelgehoord advies, dat ook vaak gegeven wordt in lessen over mediawijsheid. Maar het is nog maar de vraag of het een goed advies is.
Want uit recent gepubliceerd onderzoek blijkt dat als mensen met zoekmachines gaan controleren of een nieuwsbericht klopt, de kans toeneemt dat ze onjuiste berichten voor waar gaan aannemen. Dat komt doordat sommige mensen terechtkomen op onbetrouwbare websites.
De oorzaak hiervan is de zoekstrategie die ze hanteren. Zo plakken ze bijvoorbeeld de letterlijke tekst van de kop boven een bericht in de zoekbalk van een zoekmachine. Dat zorgt ervoor dat ze niet bij betrouwbare bronnen uitkomen, maar bij websites die soortgelijke bewoordingen gebruiken.
Er zijn twee lessen te trekken uit dit onderzoek:
Voor lessen mediawijsheid: adviseer niet slechts dubieuze berichten op internet te controleren, maar leg ook uit op welke manier je het beste kan zoeken.
Voor zoekmachines: zorg dat zoekresultaten van betrouwbare bronnen beter vindbaar zijn en hoger in de zoekresultaten komen.
Kijktip: Medialogica
Hoe ontstond begin dit jaar de ophef over de seksuele vorming van basisschoolkinderen in de Week van de Lentekriebels? Ophef die met uit de lucht gegrepen aantijgingen over propaganda voor pedofilie zelfs de Tweede Kamer bereikte? Medialogica (VPRO) reconstrueerde vorige week hoe de commotie ontstond.
Vanavond in Medialogica (22:15, NPO2): In de ban van Rusland. Poetin probeert met propaganda en desinformatie zijn invloed in Afrika te vergroten. Lees hier een interview met de makers.
Nieuwscheckers nu ook te vinden via deCheckers
Sinds gisteren worden de factchecks van Nieuwscheckers ook verzameld en verspreid door de Vlaamse organisatie deCheckers. deCheckers bundelde tot nu toe de factchecks van Vlaamse collega’s, waaronder Knack, Factcheck Vlaanderen en VRT NWS.
En verder…
Een NRC-artikel over extreem-linkse geweldsdreiging tegen de PVV begon met een citaat van BIJ1-aanhanger Asha Promes-Eeckhout, die na de verkiezingen ‘vd Graaf-acties‘ aankondigde. Asha bleek een Twittertrol. NRC-ombudsman zegt sorry.
Welke rol speelden de grote socialemediaplatforms van X, Meta, Telegram en TikTok in de oorlog in Israël en de Gazastrook? DFRLab onderzocht de invloed van algoritmen, moderatie en opties voor gebruikers. Geen verrassing: het door Musk ingezette beleid van X pakt desastreus uit voor de betrouwbaarheid.
Wederzijdse beschuldigingen dat de andere partij slachtofferschap in scene zet, waren nog nooit zo prominent als in de oorlog in Israël en de Gazastrook. Dehumaniserende retoriek, die ook nog kan doorwerken als de oorlog voorbij is. [BBC Verify]
Een Iraanse beïnvloedingsoperatie in Israël begon twee jaar geleden met een datingsite als dekmantel, gevolgd door valse accounts en desinformatie, waaronder een deepfakevideo van Netanyahu. Volgens het playbook van de Russische trollen tijdens de Trumpcampagne van 2016 stookten de Iraniërs Israëli's tegen elkaar op door hun pijlen zowel op ultraorthodoxe joden als op de LGBT-gemeenschap te richten. [Haaretz]
De verzonnen beschuldiging dat de Oekraïense president Zelensky met Amerikaanse hulpfondsen twee luxejachten heeft gekocht, speelde een rol bij de beslissing van het Amerikaanse congres over voortzetting van hulp aan Oekraïne. [BBC Verify]
Vier rechtenstudenten van de VU wonnen een zaak over misleidende greenwashing tegen Colgate-Palmolive. Beweringen over recycling op flessen Ajax Limoen kloppen niet. [NRC]
Deze week werd bekend dat Ongehoord Nederland zijn omroepvergunning niet verliest. VillaMedia blikt terug op vier jaar gedoe.
Waar is die foto genomen? Vraag het aan OSINT-experts in geolocatie. Maar ook AI wordt steeds beter: het programma PIGEON versloeg een menselijke topzoeker in een paar rondjes GeoGuessr. [NPR]
De Europese Commissie waarschuwt Elon Musk voor de allerallerallerlaatste keer en opent een onderzoek naar desinformatie op X [NOS].
Met Google-advertenties die linkten naar fake nieuwssites van NU.nl en het AD werden gebruikers opgelicht. [NU.nl]
Nieuwscheckers gaat afgeslankt het nieuwe jaar in
Voor veel Nederlanders is afslanken een goed voornemen voor na Oud en Nieuw, maar Nieuwscheckers heeft de broekriem al aangehaald. Niet van harte.
2023 was een goed jaar voor Nieuwscheckers - zie voor de hoogtepunten en statistieken ons jaarverslag. Helaas: omdat we bestaan van incidentele en beperkte subsidies, moesten we deze maand afscheid nemen van beeldredacteur Victoria, socialemediaredacteur Sarawitia en factchecker Arno. Ook zwaaiden we onze stagiair Yitsz en congres-assistent Rosalie uit. We beginnen 2024 met een gereduceerde bezetting en gaan vol goede moed op zoek naar nieuwe fondsen. Dit was de laatste nieuwsbrief van 2023 - tot volgend jaar!