Mediawijsheid, coronanieuws en kantoortuinen
Coronavirus/COVID-19
Meer echt dan nepnieuws
De meeste Nederlandse berichten over het coronavirus die op sociale media worden gedeeld, verwijzen naar betrouwbare bronnen, zoals de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) – die trouwens sinds kort samenwerkt met Facebook en Google – en het RIVM. Toch heeft nepnieuws over het virus waarschijnlijk vele duizenden mensen bereikt. Dat schrijven de NOS en Pointer (KRO-NCRV), die samen Nederlandse mis- en desinformatie rond COVID-19 in kaart brachten. De meest voorkomende onderwerpen in nepnieuwsberichten: de dodelijkheid van het virus en het aantal besmette Nederlanders.
Tips & tricks
Debunk misinformatie simpel en kort, geef altijd de context en blijf vooral stukken publiceren. Dit zijn drie van de dertien tips voor journalisten van wetenschapsjournalistieke site The Open Notebook bij het omgaan met berichtgeving over COVID-1. Lees hier de hele tipsheet. Advies over het herkennen van complot- en propagandaberichten biedt Nieuwschecker Peter Burger in een interview met het AD: “De eerste stap is: zelf nadenken. Besef of wat je leest echt kan.”
Uit de school geklapt
Een nest van corona-nepnieuws: scholen. Deze week verschenen zeker vier berichten over besmette docenten, leerlingen en uitbraken in de klas die allemaal onwaar waren. Een Nijmeegse docent, twee scholen in Elburg, Friese studenten en zelfs een hele Friese gemeente werden onterecht beticht. Leerlingen blijken de geruchten vaak zelf te verspreiden om vrij te krijgen.
Zelf berichten checken met de HALT-methode
Over het coronavirus is zoveel mis- en desinformatie, dat factcheckers het moeilijk hebben alle onwaarheden te ontkrachten. Hoe kun jij zelf een mini-check uitvoeren als je een tweet tegenkomt die niet pluis lijkt? Gebruik de HALT-methode. Hier leggen we uit hoe je in vier simpele stappen een bericht kunt controleren -- vaak binnen dertig seconden.
Als voorbeeld bij de HALT-methode voerden we deze factcheck uit. Twitter-account Corona Nederland impliceerde dat een Haagse man die verpleegkundigen in beschermende pakken de ambulance inrolden, besmet is met COVID-19. Dit klopt niet: het AD benadrukt in het originele bericht wel driemaal dat het niet gaat om een coronapatiënt. De bewering is dus onwaar.
Factchecks van andere media
Kantoorleed
De medische factcheckers van DokterMedia nuanceren de bewering van de NOS dat mensen die in een kantoortuin werken, lijden. DokterMedia heeft kritiek op het onderzoek dat voor deze bewering als bron geldt via onderzoeksjournalistiek platform De Monitor van KRO-NCRV; de informatie is bijvoorbeeld vrijwel helemaal afkomstig van vragenlijsten die de deelnemers zelf hebben ingevuld en het aantal werknemers per kantoortuin wordt niet gespecificeerd.
Wie wind zaait
Waarom geven we stormen nu namen? Volgens het KNMI leidt dit ertoe dat mensen zich bewuster worden van het gevaar en actie ondernemen, maar de Volkskrant schrijft dat dit zo simpel nog niet is: er bestaan amper studies naar gedrag door stormnamen en ook van het Britse onderzoek waar de KNMI naar verwijst, is de methode discutabel. Wel kan het geven van een naam ertoe leiden dat mensen sneller informatie over de storm kunnen vinden.
Onderzoek
Van links naar rechts
Wat is het eerste waar je aan denkt als je de term ‘nepnieuws’ hoort? Meer dan zestig procent van de Amerikanen denkt dan ofwel aan media, ofwel aan politiek. Dit blijkt uit een recent gepubliceerde wetenschappelijke studie. Het meest opmerkelijke is het verschil tussen progressieven (liberals) en conservatieven (conservatives). Progressieven associëren nepnieuws vooral met politiek (en dan hoofdzakelijk met Donald Trump), terwijl de gedachten van conservatieven onmiddellijk uitgaan naar de mainstream media, en dan vooral CNN. De progressieven die een associatie maken met media, denken dan met name aan Fox News.
Nogal voor de hand liggend bleek dat de mensen die nepnieuws associëren met media, weinig vertrouwen hebben in media. Opmerkelijker is dat dit verband alleen geldt voor conservatieven. Bij progressieven hangt de associatie niet samen met een lager vertrouwen in media.
Nepnieuwssites toch kleiner effect op stemgedrag
Nepnieuwssites hebben waarschijnlijk minder invloed op verkiezingen dan verwacht, blijkt uit een onderzoek dat verscheen in Nature Human Behaviour. De voornaamste reden hiervoor is dat mensen die de websites met fake news wel bezochten tijdens de Amerikaanse verkiezingen in 2016 (zo’n 44 procent), nog altijd veel meer betrouwbaar nieuws onder ogen kregen. Het onderzoek bouwt voort op reeds bestaand bewijs voor de stelling, maar gebruikt daarvoor een iets andere methode: de onderzoekers namen niet alleen de socialmediaposts van de respondenten, maar ook hun browsegedrag onder de loep. De respondenten vonden de nepnieuwswebsites vooral via sociale media in het algemeen en Facebook specifiek. Lees hier meer over het onderzoek.
En verder...
In Barcelona heeft het Openbaar Ministerie een vrouw aangeklaagd die desinformatie verspreidde via Twitter. Zij deelde een filmpje van scholieren die hun docent bedreigen, met als bijschrift: ‘Ik stuur je een video van een school voor minderjarige migranten die illegaal Spanje binnenkomen. Ik smeek je het te verspreiden, zodat Spanje er eindelijk achter komt hoe ze ons bedanken voor onze verwelkoming.” Het filmpje kwam echter uit Brazilië en had niets te maken met Spaanse immigranten. De aanklacht jegens de vrouw is haatzaaien, het denigreren van minderheden en het versterken van stereotypen.
In een vorige nieuwsbrief kondigden we het al aan: Twitter is van plan om misinformatielabels te plaatsen bij berichten die onware claims bevatten. Maar onder andere Amerikaanse communicatiewetenschappers waarschuwen dat dit geen goede oplossing is. Volgens hen wakkeren visuele labels de verspreiding van nepnieuws alleen maar aan.
Agenda
9 maart 2020: Presentatie over nepnieuws en alles wat daarmee te maken heeft in de Openbare Bibliotheek Voerendaal, speciaal voor senioren. 14:00-15:30 uur, gratis entree.
19 maart 2020: Lezingen en workshops voor informatieprofessionals, georganiseerd door VOGIN-IP (Amsterdam). Inclusief een workshop Factchecken door Nieuwschecker Alexander Pleijter. Kosten 350 euro; 60 euro voor studenten (alleen voor de lezingen).
20-22 april 2020: In Leiden vindt MISDOOM plaats, het Multidisciplinary International Symposium on Disinformation in Open Online Media. Beoogde deelnemers: onderzoekers, journalisten, beleidsmakers en andere geïnteresseerden.
28 april 2020: Lezing over fake news van VRT-journalist Tim Verheyden in Asse (BE). 20:00-21:30 uur. Tickets 3 euro.
Stuur tips
Wij staan altijd open voor tips. Lees of hoor je iemand (bijvoorbeeld een politicus) iets zeggen wat je niet vertrouwt? Of zie je op sociale media nepnieuws voorbijkomen? Stuur je tips door naar ons en wie weet gaan we ermee aan de slag. Je kunt ons bereiken via DM op Twitter, Facebook of Instagram of per mail: nieuwscheckersleiden@gmail.com.
Tot de volgende nieuwsbrief,
Peter Burger, Alexander Pleijter en Romy Heymans