Lopend vuur: bosbranden en nepnieuws
Groot nieuws betekent ook: veel vals nieuws. AI-beelden van de branden rond Los Angeles vervuilden deze week de sociale media. In de VS ruilt Facebook factcheckers in voor community notes. Onthullingen en commentaren over deze stap van Mark Zuckerberg stroomden ook deze week binnen. Nieuwscheckers verdiepte zich in onderzoek naar community notes, die in theorie wel werken, maar in de praktijk niet. Verder in deze nieuwsbrief: we checkten het bericht dat de mondmaskers weer verplicht worden en kamerleden debatteerden over desinformatie met minister Uitermark.
Snelle verspreiding van vlammen en leugens bij branden in Californië
De bosbranden die op 7 januari begonnen in Californië hebben inmiddels aan minstens 27 mensen het leven gekost. Meer dan 12 duizend gebouwen zijn verwoest of zwaar beschadigd. Terwijl de branden schade blijven aanrichten, worden sociale media overspoeld met nepnieuws over de ramp.
Hollywood Sign en AI-beelden
Op sociale media worden veel berichten en beelden gedeeld waarin wordt beweerd dat de bekende letters in Hollywood Hills ook door de vlammenzee zouden zijn gegrepen. Deze berichten kloppen niet. De voorzitter van de Hollywood Sign Trust, de organisatie verantwoordelijk voor het onderhoud van de letters, bevestigt dat deze nooit in brand hebben gestaan. Ook op de brandkaarten van de lokale brandweer en Google Maps is te zien dat de branden de Hollywood Hills niet hebben bereikt. De gedeelde beelden blijken AI-gegenereerd. Naast deze beelden worden er meer AI-gegenereerde video’s verspreid. Sommige nepbeelden van een brandend Los Angeles zijn al miljoenen keren geliket en gedeeld.
Trump doet ook een duit in het zakje
Donald Trump blijft ook tijdens de rampzalige branden desinformatie verspreiden. Hij stelt dat de Democratische gouverneur Gavin Newsom (Trump: ‘governor Gavin Newscum’) een waterherstelplan voor miljoenen liters water uit het noorden weigerde, zogenaamd om een kleine vissensoort te beschermen. Newsom ontkent dat zo’n voorstel ooit heeft bestaan. Experts stellen bovendien dat de problemen niets te maken hebben met de hoeveelheid opgeslagen water in de regio. Het Metropolitan Water District heeft op dit moment een recordhoeveelheid water opgeslagen. Volgens milieuwetenschapper Brent Haddad zijn de waterreservoirs goed gevuld, maar is de stedelijke waterinfrastructuur verouderd en niet ontworpen om de gevolgen van klimaatverandering aan te kunnen.
Trump beweert ook dat president Biden hem een leeg FEMA-rampenfonds nalaat. FEMA zelf geeft echter aan dat er nog ongeveer 27 miljard dollar in het fonds zit. Dat komt mede doordat Biden afgelopen december het fonds nog met 29 miljard dollar liet aanvullen.
Impact op de brandweer
Alle desinformatie rond de branden gaat de brandweerlieden niet in de koude kleren zitten. Volgens LA County Supervisor Lindsey Horvath worden de brandweermensen ontmoedigd door berichten waarin wordt beweerd dat zij niet hun best doen. Gouverneur Newsom heeft deze week een website gelanceerd om desinformatie over de branden in zijn staat te ontkrachten.
Factcheck van Nieuwscheckers
Onterechte angstzaaierij na Belgisch mondmasker-advies
De Facebook-pagina Trendnieuws (777 duizend volgers) liet mensen schrikken met de waarschuwing dat de mondmaskers, die we nog kennen van de coronapandemie, weer worden ingevoerd. Dat blijkt nonsens. In België geldt weliswaar het advies om een mondmasker te dragen als je griepklachten en je in drukte gaat begeven, dit geldt niet voor Nederland. Hoewel het aantal mensen met griepklachten stijgt, is er momenteel geen sprake van een epidemie. Het RIVM en ministerie van Volksgezondheid hebben dan ook geen plannen om mondmaskers te verplichten.
Factchecks van andere media
Verdraaiing van Agema’s woorden voedt Covid-NAVO-complot
Al sinds 2023 roepen complotdenkers dat Covid-19 een militaire operatie zou zijn. De afgelopen maanden kreeg deze theorie opnieuw aandacht, omdat onze minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, Fleur Agema, dit zou hebben toegegeven. De operatie zou onder leiding hebben gestaan van de NAVO en de Nederlandse Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV). DPA onderzocht de oorsprong van deze bewering. De claim is afkomstig uit een X-post van huisarts Els van Veen, die de afgelopen jaren bekendheid verwierf met haar corona-gerelateerde complottheorieën. Van Veen ondersteunt haar bewering met fragmenten uit een Tweede Kamerdebat, maar de beelden zijn selectief geknipt. Uit niets blijkt dat minister Agema daadwerkelijk heeft gezegd dat Covid een militaire operatie was, noch dat deze werd geleid door de NAVO of de NCTV. Desondanks bereikte haar bericht honderdduizenden mensen, en werd de boodschap verder verspreid door buitenlandse nepnieuwswebsites en andere sociale mediagebruikers.
Geen bewijs voor verband tussen LGBTQ en IQ
Op sociale media worden berichten gedeeld dat uit onderzoek blijkt dat mensen die zich identificeren als LGBTQ een “lager IQ dan gemiddeld” hebben. De berichten worden begeleid met een kop van een Nederlands nieuwsartikel. Een factchecker van AFP zocht naar het originele artikel of het onderzoek waar het naar verwijst, maar die bleken onvindbaar. Verschillende experts vertellen AFP dat er geen verband is tussen genderidentiteit, seksuele identiteit en intelligentie. IQ-tests werden historisch gezien vaak misbruikt door eugenetici en pseudowetenschappers om bepaalde vooroordelen over sociale groepen te verspreiden. Volgens experts doet de claim dat LGBTQ-personen een lager IQ hebben, sterk denken aan de pseudowetenschap uit Nazi-Duitsland, waarin ten onrechte werd beweerd dat Joden en andere etnische groepen genetisch inferieur waren.
Desinformatiedebat: regering terughoudend, PVV danst op tafel
De opvallendste tegenstelling in het Commissiedebat over Desinformatie en Digitale Inmenging gisteren, waarin kamerleden discussieerden met minister Uitermark (NSC) en staatssecretaris Szabó (PVV), was niet die tussen coalitie en oppositie. De aanwezigen leken het er allemaal wel over eens dat Elon Musk via X te veel invloed heeft op verkiezingen in Europa en dat Mark Zuckerberg er niet goed aan doet om de samenwerking met factcheckers te staken. Allemaal, op een na.
Tweede-Kamerlid Marco Deen (PVV) vond het fantastisch nieuws dat Meta brak met factcheckers: ‘We hebben afgelopen week taart gegeten, slingers opgehangen en gedanst op tafel bij de Partij voor de Vrijheid.' Weg met die linkse, bevooroordeelde factcheckers. En trouwens, George Soros is een grotere bedreiging dan Elon Musk.
Burgerinspraakavonden
Voor zover de anderen het met elkaar oneens waren, ging het over de kracht en urgentie van tegenmaatregelen. GroenLinks-PvdA, D66 en Volt hoopten op harde actie tegen Meta en X. Marieke Koekkoek verzocht om een wet tegen desinformatie. Martijn Buijsse (VVD) wilde vooral de weerbaarheid van burgers vergroten.
Minister Judith Uitermark (Binnenlandse Zaken) en staatssecretaris Szolt Szabó van Digitalisering (‘Ik deed mijn eerste verkiezingscampagne op Second Life’) hielden zich op de vlakte en verwezen meer dan eens naar de minister van Buitenlandse Zaken en de Europese Unie. De regering-Schoof zet het beleid voort dat in gang is gezet door het vorige kabinet. In 2025 wordt drie miljoen euro besteed aan maatregelen en onderzoek, onder meer naar aard en impact van desinformatie in Nederland (deadline 1 september 2026). Ook komen er burgerinspraakavonden over desinformatie.
Zie ook het verslag van NRC.
Onderzoek: Helpen community notes tegen misinformatie op sociale media?
Vorige week maakte Mark Zuckerberg bekend dat zijn bedrijf Meta in de VS een punt zet achter de samenwerking met factcheckers. Voortaan zal op Facebook, Instagram en Threads gewerkt worden met ‘community notes’ die worden gemaakt door gebruikers. Net zoals op X al langer gebeurt. Het idee van community notes is gebaseerd op collectieve intelligentie: gezamenlijk komen groepen mensen tot betere beslissingen dan losse individuen.
X-gebruikers die zich voor deelname aan community notes hebben aangemeld, kunnen onder een post die in hun ogen onjuist of misleidend is, een aantekening plaatsen waarin ze uitleggen waarom de post niet klopt. Andere aangemelde gebruikers kunnen vervolgens beoordelen of ze het eens zijn met de aantekening. Bij voldoende positieve beoordelingen verschijnt de aantekening onder de post op X, zichtbaar voor iedereen.
Zinnige correcties, maar de meeste blijven onzichtbaar
Uit onderzoek blijkt dat de kwaliteit van die community notes behoorlijk goed is: bijna alle community notes die aangemaakt worden, zeggen terecht dat een post fout of misleidend is. Bovendien blijkt uit onderzoek dat posts met een community note minder gedeeld en geliked worden. Als klap op de vuurpijl zorgen ze ervoor dat een deel van de mensen de onjuiste posts niet geloven.
Toch hebben ze in de praktijk maar weinig effect. Dat komt doordat het goedkeuren van een community note door andere gebruikers lang duurt of helemaal niet gebeurt. Liefst 90% van de aangemaakte community notes verschijnt nooit online, omdat gebruikers er geen consensus bereiken. Als ze al verschijnen, is dat meestal te laat en hebben de gewraakte posts zich al lang en breed verspreid over een groot publiek.
Lees het hele artikel op onze website: Dit is waarom community notes niet goed helpen tegen misinformatie op sociale media.
Meer Meta-nieuws
De beleidswijzigingen van Meta op het gebied van factchecken, hate speech en moderatie veroorzaakten een nieuwsgolf die nog steeds aanhoudt.
Zelf bijdragen aan Facebooks community notes? Je kunt je al aanmelden als deelnemer.
Nieuwschecker Alexander Pleijter legde aan IO Plus en het Reformatorisch Dagblad ($) uit hoe factcheckers werken.
Factcheckers controleren geen meningen, maar beweringen over feiten: Jan Jagers (chef factchecken bij Knack, dat ook voor Meta werkt) legt het nog eens uit aan de VRT.
“Mark Zuckerberg is altijd een windvaan geweest. Om de zoveel jaar verandert hij van koers en dat presenteert hij dan als een grote bevrijdende openbaring. Van ‘factchecken is cruciaal voor de democratie’ naar ‘factchecken is funest voor de democratie’.” (De Correspondent)
Een derde van de factcheckorganisaties die voor Meta werken dreigt te verdwijnen als Zuckerberg wereldwijd de stekker uit de samenwerking trekt, denkt onderzoeker Lucas Graves. (The Guardian)
“Immigrants are grubby, filthy pieces of shit.” Mag je sinds vorige week posten van Facebook. Na de aankondiging van Zuckerberg dat hij regels tegen hate speech had versoepeld, publiceerden nieuwsmedia gelekte instructies voor Meta-moderatoren. (The Intercept)
Woorden van haat kunnen de voorbode zijn van geweld. Onderzoekers op dit gebied houden hun hart vast. (404media)
Gaat Google Meta achterna? Google steunt factcheckers onder meer met tools en fondsen, maar verzet zch tegen nieuwe eisen van de EU. Het zal geen factchecks tonen bij zoekresultaten en YouTube-video's, en factchecks ook niet te laten meewegen in de moderatie van zoekresultaten. Ook Google ziet meer brood in community notes bij YouTube-video's. (Axios)
En verder…
Dat was schrikken voor schrijver Thomas Heerma van Voss: hij ontdekte dat Harper's Bazaar besprekingen van boeken publiceert die voor geen meter kloppen. Kunstmatige intelligentie, is zijn vermoeden. Harper’s Bazaar ontkende, maar zegt nu tegen de NOS: "Helaas bleek dat er inderdaad kunstmatige intelligentie was gebruikt om het artikel te schrijven."
Hoe denken scholieren over nepnieuws? Scholieren.com publiceerde een paar korte interviews: “Ik denk dat ik zeker elke dag wel iets van nepnieuws tegenkom. Op TikTok kan je in de reacties vaak duidelijk zien of iets echt of nep is.”
Tijdens zijn bezoek aan Groenland ging Donald Trump Jr. uit lunchen met een groep Groenlanders met MAGA-petjes. De Groenlandse hotelmanager vertelde in gesprek met The Guardian dat deze mensen geen Trump-aanhangers waren, maar daklozen die op de uitnodiging van een gratis lunch afkwamen.
Een oplichter maakte de Franse Anne (53) met vervalste foto’s en een AI-video wijs dat hij Brad Pitt was. En aan de bedelstaf geraakt door de scheiding van Angelina Jolie. Zo troggelden de oplichter en zijn maten haar honderdduizenden euro’s af. De Franse zender TF1 heeft de reportage over Anne offline gehaald toen zij bedolven werd onder spottende reacties. (VRT)