Leeuwenjacht of heksenjacht?
Wie kent ze nog? De geheimzinnige poema op de Veluwe. De ‘extreem giftige’ kramspin in Rijsburg. De lanspuntslang die ontsnapt was in Enkhuizen. Allemaal ‘komkommerdieren’ die in nieuwsluwe zomers de media in vuur en vlam weten te zetten. Deze week hadden we er weer een: een leeuw in Berlijn… 😬
Duitsland wordt wild van loslopende leeuw
Onze oosterburen waren in de greep van een loslopende leeuw. Twee ooggetuigen zouden een roofdier en een wild zwijn hebben zien passeren, en er dook een korte video op, gemaakt in de gemeente Kleinmachnow, onder de rook van Berlijn. BILD pinde de exacte locatie van de opname donderdag op de kaart. Er circuleerden berichten dat het wild zwijn was aangevallen.
De politie nam de melding zeer serieus, er volgde in de vroege woensdagochtend een waarschuwing voor inwoners van Kleinmachnow en twee aangrenzende gemeenten: blijf zoveel mogelijk binnen en houd je huisdieren van de straat. De politie kamde met tientallen agenten de omgeving uit, geholpen door een helikopter, drones en ervaren speurders met verdovingsgeweren. Deutsche Welle geeft een goede indruk van alle gebeurtenissen sinds woensdagochtend.
In deze nieuwsluwe tijden is een loslopende leeuw een feest voor de media. Vooral het boulevardblad BILD ging helemaal los, met een liveblog en sensationele koppen: Berlin Lion Terror. De internationale media namen het nieuws over de leeuw gretig over.
Ondanks de inzet van een grote politiemacht leverde de zoektocht niks op. Alle geregistreerde bezitters – dierentuinen, circussen en private eigenaren – misten geen leeuw. Van een roofdier dat ruim 120 kilo weegt verwacht je toch minstens één pootafdruk in de struiken. Maar werd er in de wijde omgeving letterlijk geen spoor gevonden, ook niet van een verslonden zwijn.
Mensen die leeuwen van nabij kennen en de video hadden bekeken, hadden zo hun twijfels. "Als dat een leeuw is, eet ik mijn hoed op. Het dier is veel te slank en te klein", zei circusdirecteur Michel Rogall. “De staart lijkt wel erg kort”, zei Robert Kruijff van Stichting Leeuw . De Duitse wildexpert Derk Ehlert was het daarmee eens: "Ik zie in deze video twee wilde zwijnen van links naar rechts rennen."
Vanmiddag om 13 uur trok de burgermeester van Kleinmachnow, Michael Grubert, de stekker uit de zoektocht. Het dier in de video was waarschijnlijk een wild zwijn, want de lichaamsbouw lijkt niet op een leeuw.
Onzin over gezondheid
In de Volkskrant beklaagt huisarts Jojanneke Kant zich over influencers en gezondheidsgoeroes op sociale media die mensen allerlei onwaarheden aanpraten over de gevaren van onder meer zonnebrandcrèmes, antibiotica en de pil. Op Instagram probeert ze daarom met het account @devragendokter mensen op andere gedachten te brengen, wat lang niet altijd lukt:
“Het lastige is dat medicijnen, zoals antibiotica, inderdaad bijwerkingen hebben. Maar als je moet kiezen tussen een fatale bloedvergiftiging of wat bijwerkingen, dan zou die keuze makkelijk moeten zijn. Toch lukt het me soms gewoon niet om iemand te overtuigen.”
Wat ook niet helpt is dat socialemediabedrijven niet erg toeschietelijk zijn om onwaarheden aan te pakken. Illustratief daarvoor is de kwestie die Sebastien Valkenberg in FD aansnijdt. Een van de populairste gezondheidsgoeroes, Richard de Leth, beweerde in een TikTok-video dat de anticonceptiepil voor een toename van kanker zorgt.
Sjamadriaan, factchecker op Twitter en TikTok, weerlegde deze onzinbewering, eveneens in een video op TikTok. Maar TikTok verwijderde de kritische video van Sjamadriaan, omdat hij het woord ‘droeftoeter’ had gebruikt en dat was in strijd met de community-richtlijnen van het sociale medium (nadien postte Sjamadriaan een nieuwe versie, zonder het woord ‘droeftoeter’ te gebruiken).
De onwaarheden die De Leth debiteerde, bleven staan. Valkenberg noemt deze censuur een geval van selectieve assertiviteit: “Waar Sjamadriaan één richtlijn schendt, lapt De Leth er vele aan zijn laars.”
Zonnebrandcheck
Ook Nieuwscheckers verdiepte zich deze week in een soortgelijk geval van misinformatie. Her en der op internet vind je waarschuwingen voor gevaarlijke stoffen in zonnebrandcrèmes, en adviezen om over te stappen op natuurlijke olieën, zoals frambozenzaadolie en wortelzaadolie.
Van een aantal zonnebrandingrediënten is inderdaad bekend dat ze bij sommige gebruikers de huid irriteren of schadelijk kunnen zijn voor het milieu. Maar ze werken in elk geval wel ècht tegen zonnebrand. Vertrouwen op pure natuurlijke olie is een slecht idee, want die biedt vrijwel geen bescherming tegen uv-straling, waardoor je huid alsnog verbandt en het risico op huidkanker groter wordt.
Hoe je zelf kan checken welke stoffen in welke zonnebrandcrèmes zitten welke werking en nadelen ze hebben, lees je in onze factcheck.
Factchecks van Nieuwscheckers
Hoeveel mensen slikken antidepressiva?
Omdat er te veel Nederlanders zijn die gedurende lange tijd antidepressiva slikken, stelde de apothekersorganisatie KNMP een advies op om het gebruik terug te dringen. Maar om hoeveel Nederlanders gaat het eigenlijk? Diverse media kwamen op de proppen met een aantal van 250.000 langdurige antidepressivaslikkers.
Maar op dat cijfer is wel wat af te dingen. Je kan namelijk helemaal niet zo precies zeggen om hoeveel mensen het gaat, omdat je het moet uitrekenen door een serie aannames te doen. Nieuwscheckers sloeg aan het rekenen en kwam tot de conclusie dat het gaat om tussen de 235.000 en 330.000 Nederlanders. Het zouden er dus best 250.000 kunnen zijn. Of 240.00. Of 280.000. Of 320.000. Een precies aantal is niet te bepalen.
Deze villa is niet van Zelensky
Volgens sommige twitteraars is bovenstaande luxueuze villa van de Oekraïense president Zelensky. Dat is niet zo, de foto is afkomstig is van de website van een Franse makelaar. Het gaat om een villa in Beausoleil, Frankrijk, dat grenst aan Monaco, die kort geleden is verkocht voor 5 miljoen euro.
Factchecks van andere media
Relatie pil en depressie blijft onduidelijk
‘Nieuw onderzoek toont duidelijk verband aan tussen de pil en depressie’, schreef Het Nieuwsblad naar aanleiding van een nieuwe wetenschappelijke studie onder 250.000 pilgebruikers. De website Gezondheid en Wetenschap houdt de bewering tegen het licht, en stelt dat die conclusie te kort door de bocht is. Er is namelijk veel aan te merken op de methodologie van dit nieuwe onderzoek. ‘Het verband blijft nog steeds onduidelijk, ondanks de talrijke studies over dit onderwerp.’
Video van fluisterende Biden is bewerkt
‘Let me whisper you a secret, you’re one sexy kid. Don’t tell mommy what I told you.’ In een recent gemaakte video lijkt president Biden onbetamelijke dingen te zeggen tegen een baby. Toch zijn die woorden niet te horen in de originele video die de moeder postte, blijkt uit een factcheck van Reuters. Zodra hij voorover buigt verdwijnt hij even uit beeld, en dan is er ruimte om spraak toe te voegen. In een andere bewerking van de video lijkt het alsof Biden luidt snuift.
Oud weerbericht geen bewijs voor klimaatalarmisme
Het is een terugkerend thema op sociale media: vergelijking van weerkaarten, waaruit zou blijken dat zomers hitte tegenwoordig negatiever wordt gebracht dan vroeger. In Vlaanderen circuleert een variant met de bekende weerman Armand Pien die in 1982 zou hebben gezegd dat 32 graden ‘lekker weer’ is ‘om te gaan zwemmen of wandelen’, met daaronder waarschuwende tekst (‘Alarm! Crisis!) die uit een hedendaags weerbericht zou stammen. Knack kon de quote van Pien niet achterhalen in de archieven, maar beoordeelt de socialmediapost om andere redenen toch als ‘eerder onwaar’.
En verder
Nog meer gedoe over klimaatalarmisme in België: deze week deed een artikel van de Vlaamse krant De Morgen veel stof opwaaien op sociale media. Het ging om een niet-bestaand artikel met de verzonnen titel: ‘Nieuwe studies tonen aan dat België vijf keer sneller opwarmt dan andere Europese landen. ‘Volgende zomer sterft 25% van de Belgen als we nu niets doen’’.
Het gebeurt vaker dat grappenmakers en trollen vervalste artikelen van nieuwsmedia in omloop brengen. VRT legt uit hoe je zulke nepartikelen kan herkennen.
Julia Ebner ging undercover in extremistische groepen op internet en schreef hierover in het boek Going Mainstream: How Extremists are Taking Over. In dit artikel legt ze uit waardoor extremisme en complotmythes steeds normaler lijken te worden.
Nieuwsuur moest afgelopen week diep door het stof: het gerenommeerde nieuwsprogramma had een item gemaakt over de reacties die D66-leider Kaag kreeg op Twitter na haar aangekondigde afscheid. Zo meldde Nieuwsuur dat het aandeel tweets met vrouwonvriendelijke lading 'het meest' voorkwam in de groep tweets met een negatieve lading. Ook zouden 'veel' negatieve tweets gaan over het gezin en de echtgenoot van Kaag, en racistisch van toon zijn. Dat klopte allemaal niet, moest Nieuwsuur toegeven.