Koffie verkeerd of verkeerde koffie?
Koffie verkeerd of verkeerde koffie?
Wees eerlijk: hoeveel koppen koffie heb jij al op vandaag? Nee, we zullen je geen zorgen aanpraten over de gevolgen voor je gezondheid, maar vragen ons wel af hoe verkeerd jouw kopje koffie verkeerd is voor het klimaat. Verder duiken we in de stortvloed aan misinformatie over de ‘Week van de Lentekriebels’ en zien we hoe AI nepfoto’s van Trump genereert.
Factcheck: De impact van koffie verkeerd op het klimaat
Wie koffie drinkt heeft klimaatimpact, en volgens Milieu Centraal is de klimaatbelasting van een koffie verkeerd zelfs veertien maal hoger dan die van een espresso. Nieuwscheckers dook in de wereld van levenscyclusanalyses, en komt uit op een 40 procent lagere schatting. De verklaring voor dat verschil zit vooral in volumes: Milieu Centraal gebruikt tweemaal zoveel melk.
Eind januari bracht het Algemeen Dagblad een tijdloos artikel over de klimaatbelasting van koffie. Volgens de krant heeft ‘koffie een grote impact op het milieu, maar je kunt de schade beperken’. Het AD baseert deze claim op de cijfers van Milieu Centraal. Er ontbreekt alleen een belangrijk aanknopingspunt: het precieze sommetje hangt af van volumes en het soort koffie: filterzetting of espresso. Hoeveel melk gaat er eigenlijk in een koffie verkeerd? Daarover verschillen de meningen. Zonder meer grip op deze getallen blijft deze factcheck rekenkundig koffiedik kijken.
Milieu Centraal rekent met een derde koffie en twee derde melk. Nieuwscheckers maakte dezelfde berekening met een koffie verkeerd van 50 procent melk en kwam zo uit op een lagere klimaatimpact. De berekening in detail bekijken? Lees dan hier het hele artikel.
De kriebels van Lentekriebels: desinformatie over seksuele voorlichting
Hoe mooi zou het zijn als kinderen zich niet meer schamen voor de vragen die hun eigen lichaam oproept? Goede voorlichting zorgt ervoor dat kinderen een positiever zelfbeeld ontwikkelen, elkaar beter begrijpen en beter hun grenzen kunnen aangeven. Het expertisecentrum seksualiteit Rutgers organiseert daarom al 18 jaar ‘De Week van de Lentekriebels’: een projectweek waarin basisschoolkinderen leren over verliefdheid, weerbaarheid, relaties en seksualiteit. Helaas wordt het initiatief dit jaar geteisterd door een haatcampagne die het lesmateriaal onterecht koppelt aan verderfelijke invloed op kinderen.
De haatcampagne volgt een inmiddels bekend patroon waarbij pogingen tot seksuele voorlichting mede dankzij misinformatie worden geassocieerd met beschuldigingen van ‘woke’ indoctrinatie en zelfs pedofilie. Soortgelijke aantijgingen richtten zich onlangs al op de schrijver Pim Lammers. Bovendien zien we overeenkomsten met ontwikkelingen in de VS, waar boeken over seksualiteit op grote schaal worden gecensureerd. Dpa checkte afgelopen donderdag nog een bewering van een burgemeester uit Ohio, waar leraren boeken met kinderporno zouden uitdelen op scholen. Op basis van deze onjuiste uitspraak dreigde de burgemeester zelfs met een rechtszaak.
De argwaan rondom de ‘Week van de Lentekriebels’ begon in januari met een tweet van een FvD-commissielid en verspreidde zich vervolgens als een lopend vuurtje. Pointer en Trollrensics doken in de golf van maar liefst 15 duizend tweets over het onderwerp. De discussie wordt gekenmerkt door feitelijke onjuistheden. Zo verwees Thierry Baudet in de Tweede Kamer herhaaldelijk naar anale seks, trio’s en drag queens: onderwerpen die niet eens aan bod komen in het lesmateriaal. Ook gebruikte FvD een educatieve video van Rutgers buiten context en wordt het boek ‘Wat is seks?’ ten onrechte gekoppeld aan de projectweek.
Rutgers en de ‘Week van de Lentekriebels’ kregen ook van verschillende kanten steun. Zo schoof een vertegenwoordiger van Rutgers eerder deze week aan bij Khalid & Sophie om het lesmateriaal toe te lichten, publiceerde de Telegraaf een nuancerend opiniestuk van Hester Zitvast en rapporteerden onder andere RTL, NRC en Nederlands Dagblad over de misinformatie rondom Lentekriebels.
Factchecks van andere media
Geen protest tegen transvrouwen in de zwemsport
Op 17 maart 2022 won Lia Thomas een zwemwedstrijd van de Amerikaanse studentencompetitie NCAA. Een jaar later gebruikt Europees parlementslid Tom Vandendriessche een foto van de nummer 2, 3 en 4 van de competitie om campagne te voeren voor beleid dat transgender personen uitsluit van topsport. Vandendriessche beweert dat op de foto een protestactie te zien is waarmee de zwemsters zich verzetten tegen de deelname van transvrouw Lia Thomas. Knack legt uit waarom dit onwaar is.
AI afbeeldingen scheppen verwarring over arrestatie Trump
Donald Trump wordt mogelijk vervolgd voor de betaling van zwijggeld aan pornoactrice Stormy Daniels. Afgelopen week verschenen overal foto’s van Trump in een oranje jumpsuit. Maar trump is niet gearresteerd: Snopes onderzocht de oorsprong van de foto’s en concludeerde dat de afbeeldingen zijn gegenereerd door AI en al sinds 2018 worden gebruikt als bewijs voor een zogenaamde arrestatie.
Naast politiefoto’s lijkt een geheel arrestatieproces van Trump te zijn vastgelegd in een fictieve AI-gegenereerde fotoserie. Snopes schreef op 21 maart een factcheck over de arrestatiefoto die rechtsboven in de onderstaande collage te zien is. De foto werd gegenereerd door Bellingcat-oprichter Eliot Higgins met behulp van AI-generator Midjourney. Higgins laat aan BuzzFeed weten dat hij vooral op zoek was naar de mogelijkheden van de tool. Hij creëerde bijvoorbeeld ook een Shawshank-achtig verhaal waarbij Trump uit gevangenschap ontsnapt en naar de McDonalds vlucht. Higgins is inmiddels geblokkeerd door Midjourney en kan de AI-generator dus niet meer gebruiken.
Debat: heeft factchecken zin?
Heeft factchecken zin, of geef je desinformatie juist een groter podium door het te ontkrachten? En hoe zorg je ervoor dat je factcheck het publiek bereikt? Die vragen kwamen aan bod tijdens het factcheckdebat, dat op verkiezingsdag 15 maart plaatsvond als feestelijke afsluiting van de factcheckmarathon van Nieuwscheckers, Pointer en het AD.
De middag begon met twee workshops waar de aanwezigen uit moesten kiezen. De eerste, door Jan Jagers (Knack), ging over de vraag hoe je een factcheck zo effectief mogelijk kunt maken. Jagers gaf tips over de formulering en vormgeving van factchecks, en over manieren waarop je je factcheck vervolgens kunt verspreiden. Daarnaast was er aandacht voor mediawijsheid, ofwel: hoe zorg je ervoor dat burgers zelf de betrouwbaarheid van informatie op waarde leren schatten?
De tweede workshop ging over het spotten van misleidende informatie in video's, met name op TikTok. Deze workshop werd gegeven door Luuk Ex van Beeld & Geluid en Thomas Mulder van Pointer. Na wat tips over zaken waar je op kan letten, zoals de hashtags bij TikTok-video’s, werden de deelnemers aan het werk gezet om zelf misinformatie uit video’s te halen.
Het tweede deel van de middag ging over de basale vraag of factchecken eigenlijk wel zin heeft. Onder leiding van moderator Niels Heithuis vond een pittig debat plaats tussen schrijver Aaron Mirck (bekend van het boek Niet appen tijdens het eten), journalist en factchecker Jan Jagers (Knack) en wetenschapsjournalist Maarten Keulemans (de Volkskrant).
Mirck trapte af met zijn betoog, waarin hij stelde dat factchecken meer kwaad doet dan goed. Zijn belangrijkste argument was dat je desinformatie een groter bereik geeft door er aandacht aan te besteden. Jan Jagers bestreed dit door nieuw onderzoek aan te halen, waaruit blijkt dat bekend zijn met bepaalde desinformatie niet per se betekent dat je er ook in gelooft. Maarten Keulemans deed een duit in het zakje door te stellen dat één onderzoek niet genoeg is om iets te bewijzen.
Benieuwd naar een sfeerimpressie van het debat? Bekijk hieronder de aftermovie van de middag!
En verder…
Het debat over de oorsprong van Covid-19 in de Verenigde Staten wordt gevoed door politieke belangen. The New York Times legt uit hoe theorieën over een laboratoriumongeluk door politici in leven worden gehouden.
Politiek journalist Will Sommer schetst in zijn nieuwe boek ‘Trust The Plan’ de opkomst van de QAnon-beweging vanaf oktober 2017. Sommers spoort de oorsprong van veel hedendaagse misinformatie op en duikt in de denkwijze van complotdenkers. [RZN] [The New York Times]
De software van TikTok krijgt een update als gevolg van groeiende politieke druk. Zorgen over misinformatie hebben geresulteerd in een verbod op realistische deepfakes. [The Verge]
Luistertip: Sander van der Linden over zijn boek Immuun voor nepnieuws
Hoe maken we onszelf weerbaar voor nepnieuws? RTL vroeg het aan hoogleraar sociale psychologie Sander van der Linden. Hij adviseert grote techbedrijven als Google en Meta over de bestrijding van nepnieuws en schreef er een boek over: Immuun voor nepnieuws. Een recensie hou je nog van ons te goed, maar voor nu alvast een voorproefje met deze aflevering van Bright Podcast!
Agenda
April
20 - Benedmo-webinar: Making factchecks work. Door onderzoekers Michael Hameleers en Marina Tulin. Schrijf je hier in.