Journalistiek in 2035: het vertrouwen hersteld?
Desinformatie staat centraal in rapport over toekomst journalistiek
Desinformatie en vertrouwen in het nieuws zijn prominente onderwerpen in een onderzoek over de toekomst van de journalistiek. In de scenariostudie Journalistiek 2035 schetst Van de Bunt Adviseurs, in opdracht van het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek, vier toekomstbeelden van de Nederlandse samenleving in 2035.
Meer dan 60 experts, opleiders van journalisten en andere betrokkenen droegen in online sessies ideeën aan waaruit de samenstellers trends destilleerden. Bovenaan het lijstje 'impactvolle en zekere trends' staat: 'Mis- en desinformatiecampagnes nemen in aantal, ernst en omvang toe.'
Als belangrijkste onzekere factoren voor de toekomst noemen de auteurs de vraag hoe techbedrijven worden gereguleerd en in hoeverre burgers elkaar blijven vertrouwen. Ze voorzien vier mogelijke scenario’s.
Extremes: In het zwartste toekomstscenario leven we in een wereld waarin burgers elkaar wantrouwen en big tech niet effectief wordt gereguleerd. Mis- en desinformatie wakkeren de polarisatie aan en gevestigde media delven het onderspit.
Bubbles: In dit scenario worden big tech en data gereguleerd. Burgers leven online en offline in bubbles van gelijkgestemden: de overheid bewaakt de orde, maar de samenleving is gefragmenteerd. Nieuwsmedia bedienen vooral hun eigen bubbel en mainstream media bestaan alleen dankzij subsidie.
Money: Het medialandschap is in handen van een paar commerciële bedrijven. Big tech beheerst het publieke debat, een invloed die alleen wordt ingeperkt door zelfregulering. Factcheckers helpen het publieke debat te voorzien van feiten. Het gaat goed met de economie, het vertrouwen tussen burgers is hoog.
Careful: Met de macht van techbedrijven, die stevig gereguleerd worden, is ook het probleem van mis- en desinformatie teruggedrongen. Trollen is verleden tijd: online anonimiteit bestaat niet meer. Burgers vertrouwen elkaar en vertrouwen kwaliteitsjournalistiek, die financiële steun krijgt van de overheid.
De interactieve, futuristische website van Journalistiek 2035 is zeker een bezoekje waard. De scenario's bevatten science-fictionelementen: zo volgt de lezer in Extremes een journalist onderweg naar een interview met de beruchte complotdenker GertJan van der Velde. Voordat hij daar arriveert, verzeilt hij in een situatie die laat zien hoe erg de samenleving gepolariseerd is, waardoor het interview ineens heel anders verloopt. Het scenario leest als een hoofdstuk van een (dystopische) roman, waaruit blijkt dat het zinloos is om de ander te overtuigen van feiten.
Factchecks
Zwolle weerde geen ongevaccineerden bij intocht Sint
Op Twitter, Instagram en andere social media deelden duizenden mensen een foto van een kind in een Pietenkostuum achter een hek. Volgens het bijschrift mocht dat het kind niet aanwezig zijn bij de Sinterklaasintocht in Zwolle, omdat de ouders niet gevaccineerd zouden zijn.
De foto is niet genomen in Zwolle, maar in Rotterdam. Bij de Erasmusbrug in die stad staan altijd hekken wanneer er grote evenementen zijn. In Rotterdam was er inderdaad een QR-codecheck: mensen konden naar binnen als ze gevaccineerd, genezen of negatief getest waren.
Ook in Zwolle stonden afzettingen, die voor een deel het zicht op het feest belemmerden. Er was een beperkt aantal kaartjes beschikbaar, maar ook hier werden ongevaccineerden niet geweerd. [RTV Oost]
De Stentor reconstrueerde de socialemediastorm.
Klaus Schwab niet gearresteerd
Op Facebook ging afgelopen week een screenshot rond met het verzonnen nieuws dat Klaus Schwab, de oprichter van het World Economic Forum en volgens complottheorieën de kwade genius achter de coronapandemie , gearresteerd zou zijn door de Zwitserse politie. Dit zou bevestigd zijn door bronnen binnen Europol.
Woordvoerders van Schwab en Europol noemden het bericht tegenover het Duitse persbureau dpa onzin. Het is afkomstig van de Canadese site Conservative Beaver, die eerder al fantasieberichten plaatste over de arrestaties van de Paus, Barack Obama en George Soros. [dpa factchecking]
De coronavaccins veroorzaken geen AIDS en verzwakken je immuunsysteem niet
The Exposé, een Britse site, beweerde onlangs dat het immuunsysteem van gevaccineerden snel achteruit gaat en dat coronavaccins daardoor zelfs mensen bevattelijk maken voor aids. Ook op Nederlandse nieuwssites was dit bericht terug te vinden. The Exposé baseert zich op een dataset uit een Brits rapport. Volgens de opstellers daarvan zijn hun cijfers niet geschikt is om de effectiviteit van vaccins vast te stellen. Zij waarschuwen zelfs dat de data gemakkelijk verkeerd geïnterpreteerd kunnen worden.
Daarnaast kan je geen aids krijgen van de vaccins, zoals The Exposé claimt . Zij halen ene dr. Ryan Cole aan die beweert dat de vaccins op lange termijn voor AIDS zorgen. Die heeft daar geen wetenschappelijk onderzoek over gepubliceerd en figureerde al in negatieve zin in eerdere factchecks. [Factcheck Vlaanderen]
Bill Gates vindt de coronavaccins niet gevaarlijk
Soms moeten factcheckers satirische berichten weerleggen, omdat websites of socialmediagebruikers ze gebruiken als echt nieuws. Zo debunkt Snopes het satirische bericht dat Bill Gates zou hebben verklaard dat vaccins gevaarlijker zijn dan hij dacht en daarom uit roulatie genomen moeten worden. Veel nieuwsmedia hadden het bericht ten onrechte overgenomen, waardoor veel mensen de informatie als waarheid zagen. [Snopes]
Onderzoek: Facebookgebruikers geloven vaker in coronacomplotten dan Twitteraars
Het ene socialemediaplatform biedt een vruchtbaardere grond voor complottheorieën dan het andere. Dat blijkt uit onlangs verschenen onderzoek in het tijdschrift New Media & Society. Mensen die hun nieuws vooral via Twitter betrekken geloofden minder in coronacomplotten dan degenen die Facebook, YouTube, Whatsapp en Messenger voor dat doel gebruikten. Voor het onderzoek vulden meer dan 40.000 deelnemers uit 16 Europese landen en Israël vragenlijsten in.
De auteurs verklaren het verschil uit de eigenschappen van de platforms. Zo verschilt de relatie tussen volgers: op Facebook is die symmetrisch, waarbij mensen met elkaar een connectie aangaan, op Twitter asymmetrisch, waarbij je iemand kan volgen zonder dat hij of zij jou terug volgt. Die asymmetrische relatie op Twitter leidt tot gefragmenteerde, heterogene netwerken, waar verschillende standpunten en argumenten de revue passeren. De symmetrische relatie op bijvoorbeeld Facebook en Whatsapp leidt juist tot gesloten, homogene netwerken van vrienden, waar complottheorieën goed in gedijen.
Naast de relatie tussen volgers verschillen de platforms ook op het gebied van contentmoderatie. Waar Twitter vrij snel strenge moderatieregels instelde om desinformatie tegen te gaan, lieten Facebook en YouTube langer op zich wachten. Daar komt nog bij dat contentmoderatie bij Whatsapp en Messenger überhaupt niet mogelijk is, doordat de communicatie hier achter gesloten deuren plaatsvindt.
En verder...
Door de groei van social media hebben complotdenkers een steeds groter podium. Villamedia geeft tips over hoe om te gaan met complotdenkers. (€)
Er is nog weinig aandacht voor onjuiste informatie die zich via audio, zoals podcasts, verspreidt. [The New Tork Times]
Vanwege de vele nepnieuwsberichten over het klimaat vroeg Facebook hoogleraar gedragspsychologie aan de Britse Cambridge-universiteit, Sander van der Linden, om het platform op te schonen. In een interview met Trouw vertelt hij over zijn taken. (€)
Twitter komt met opvallende waarschuwingslabels voor onjuiste of misleidende tweets, die zichtbaar zijn bij foto's en video's, verkiezingsnieuws en informatie over corona. Het is onduidelijk wie voor Twitter selecteert wat als onjuist of misleidend wordt gelabeld. [AP News]
In Griekenland verbiedt een nieuwe wet het verspreiden van nepnieuws. Er is kritiek op de vage bewoording van het wetsartikel, omdat hierin niet duidelijk staat wat nepnieuws is. [Villamedia]
Al eerder verscheen er een studie naar nepnieuwswetten in Afrikaanse landen. Uit het onderzoek bleek dat zulke wetten niet het probleem van nepnieuws aanpakken, maar wel leiden tot inperking van de vrijheid van meningsuiting.
Onze Alexander Pleijter, coördinator van Nieuwscheckers, en Maarten van Doorn, promovendus filosofie aan de Central European University en maker van de podcast ‘Ongekend’, discussiëren over de stelling: 'Nepnieuws vormt nauwelijks een gevaar voor de samenleving'. (€) [Villamedia]
Het amendement van de Digital Services Act (DSA) kan problematisch zijn voor factcheckers. Hier wordt uitgelegd waarom. [Tech Policy Press]
Cultuurhistoricus René van Stipriaan schreef de eerste ‘volledige’ biografie over Willem van Oranje. Met een forse dosis desinformatie bleek Wilem zich vrij overtuigend te presenteren als 'held'. NRC bespreekt de biografie.
Iraanse hackers zijn in de VS aangeklaagd voor het verspreiden van nepnieuws rond de presidentsverkiezing in Amerika. [NOS]
De Washington Post zag zich deze week genoodzaakt delen van artikelen uit 2017 en 2019 te verwijderen en corrigeren, die gingen over het nieuws dat Rusland compromiterend materiaal in handen zou hebben over misdragingen van president Trump met prostituees in Moskou. [Washington Post]
Kijktip: complotdenkers in de kerk bij Danny's wereld
Krijgen complottheorieën steeds meer voet aan de grond in de kerk? Danny Ghosen spreekt evangelist Jaap Dieleman en dominee Rennie Schoorstra. Zij wantrouwen de overheid en zien het coronavirus als bewijs dat Jezus terugkeert op aarde.
Stuur tips
Mail ons op nieuwscheckersleiden@gmail.com bij tips. Je kan ook een tweet sturen naar @nieuwscheckers.
Prettig weekend!
Alexander, Peter, Maaike, Jord en Sofie