Is Facebook wel zo transparant als het beweert?
Gedoe om Facebooks transparantierapport
Facebook is het meest transparante platform ter wereld, juichte Facebook na het uitbrengen van Facebooks eerste transparantierapport, waarin te zien was wat de meest bekeken posts en links op Facebook waren in het tweede kwartaal van dit jaar. Wie het rapport doorbladerde, kwam weinig opzienbarends tegen. Niks geen complottheorieën die een groot bereik haalden, niks geen valse berichten over vaccinaties die massaal bij het publiek belandden. Missie geslaagd voor Facebook, want nu was het voor iedereen duidelijk dat Facebook transparant wil zijn en geen broeinest is van desinformatie.
Ware het niet dat de New York Times een paar dagen later onthulde dat Facebook ook zo’n transparantierapport voor het eerste kwartaal van 2021 had gemaakt, maar dit onder de pet had gehouden. Volgens de New York Times om publicitaire redenen, want het kwam het bedrijf niet zo goed uit dat de meest bekeken link een artikel was van de Chicago Tribune, met de kop: A ‘healthy’ doctor died two weeks after getting a COVID-19 vaccine; CDC is investigating why.
Het probleem was niet dat dit nepnieuws was, maar het was wel een bericht dat de suggestie had kunnen wekken dat dit bericht dankzij Facebook door tegenstanders van vaccinaties een groot bereik had kunnen krijgen, met als insteek: de vaccins zijn onveilig. Dat zou niet het nieuws zijn waar Facebook op zat te wachten na de publicatie van het eerste transparantierapport.
De New York Times-scoop was koren op de molen van nieuwsmedia: Facebook is niet transparant, maar bedriegt de boel. Maar volgens Nieman Lab hebben de nieuwsmedia boter op hun hoofd, want juist zij zijn het geweest die dit bericht over de overleden dokter in de wereld brachten met te weinig context. Ook saillant: uit onderzoek van het CDC (het Amerikaanse RIVM) bleek later dat het vaccin niet de oorzaak was van de dood van de arts, maar de New York Times publiceerde dit nieuws nooit en plaatste ook geen update bij het eerste bericht. Dat is journalistiek gezien ook niet erg zorgvuldig.
Opvallend is dat complotten, indianenverhalen en andere misinformatie helemaal niet bij de meest bekeken posts staan in het transparantierapport. Is dat probleem dan toch niet zo groot als velen dachten? Op Twitter deelt Rebekah Tromble (directeur bij het Institute for Data, Democracy and Politics, George Washington University), haar twijfels. Volgens haar heeft de rooskleurige uitkomst van het rapport te maken met de keuze van Facebook om alleen publieke berichten mee te nemen in het transparantie-onderzoek. Advertentie, gepromote berichten, onderlinge chats, berichten gedeeld met alleen vrienden of posts in groepen horen hier dus niet bij. Terwijl dat misschien juist de manieren zijn waarop desinformatie vaak gedeeld wordt.
Aan Wired vertelt Tromble dat dat volgens haar een keuze kan zijn die de resultaten positief beïnvloedt oftewel nepnieuws weert uit de resultaten. Hoe het precies zit, is moeilijk te achterhalen. Facebook wekt met dit rapport de schijn van transparantie, schrijft Wired, maar geeft tegelijkertijd geen inzicht in verdere data en parameters.
Factchecks
Fake Teletekstbericht over coronabesmettingen Afghaanse vluchtelingen
Het coronasceptische platform Café Weltschmerz deelde op Facebook een vervalst Teletekstbericht met de kop '0 besmettingen onder Afghanen'. Wie goed leest, ontdekt al gauw dat de tekst vol fouten staat en behoorlijk subjectief is: NOS-onwaardig, aldus dpa-factchecking.
Nieuwsuurjournalist Rudy Bouma constateert op Twitter dat het paginanummer op de screenshot (201) helemaal niet gebruikt wordt voor nieuws, maar voor de programmering. Kortom: het lijkt erop dat de pagina is gefabriceerd. Heel moeilijk is dat niet, zelfs Nieuwscheckers kreeg het voor elkaar! ↓
Welke beelden uit Afghanistan zijn echt en welke niet?
Het is bijna een regel dat groot wereldnieuws altijd nepnieuws met zich meebrengt. Zo ook de huidige situatie in Afghanistan. VRT zocht uit welke foto's en video's echt zijn en welke niet.
Ook de nu al iconisch geworden foto van het huppelende Afghaanse meisje op de luchthaven van het Belgische Melsbroek, viel al gauw ten prooi aan een desinformatiecampagne: het Russische medium RT gebruikte een gemanipuleerd beeld waarop er wapens gephotoshopt zijn in de bagage van haar ouders. RT bood op Twitter excuses aan.
Foto van AstraZeneca-verpakking blijkt gemanipuleerd
Op Facebook circuleert sinds juli 2021 een foto van een verpakking van het AstraZeneca-vaccin. Op de verpakking is de datum 2018.07.15 te zien, volgens de verspreiders de datum waarop de inhoud is geproduceerd en daarmee het bewijs dat er toen al gestart zou zijn met vaccinproductie voor de pandemie die pas in 2020 begon. Maar uit de factcheck van AFP Finland, verschenen op Factcheck Nederland, blijkt dat dat onzin is.
Autodiefstal met behulp van flesjes water? Dat komt niet voor
Hoeveel factchecks er ook aan worden gewijd; sommige hoaxes blijven maar terugkomen. Zoals de 'plastic-flesjestruc' die autodieven zouden gebruik bij een diefstal. Maar nee, het blijkt niet alleen niet waar dat deze manier van autodiefstal weer populair zou zijn, de Belgische politie zegt ook nog eens geen weet te hebben van deze truc, aldus Knack.
Onderzoek
‘Infodemie’: een pakkende en misleidende term
Ongeveer een maand na het uitbreken van de COVID-19-pandemie signaleerde de WHO dat die gepaard ging met een ‘infodemie’: een overvloed aan niet altijd correcte informatie, die het voor verontruste burgers moeilijk maakt om betrouwbare bronnen te vinden. Het woord bestaat al sinds 2003, maar het gebruik ervan - door journalisten, politici, onderzoekers en anderen - is sinds begin 2020 explosief gestegen. Dat heeft voor- en nadelen, aldus een recente studie (New Media and Society; Open Access).
‘Infodemie’ is een pakkende metafoor, zeggen de twee onderzoekers van de universiteit van Oxford: het woord verbindt een besmettelijke ziekte met de wereld van (sociale) media en algoritmen, en sluit aan bij het langer bestaande idee van ‘virale berichten’. Het woord communiceert urgentie en brengt op internationaal niveau verschillende partijen samen (gezondheidsorganisaties, academici, journalisten) die zich inzetten voor een goede zaak.
Maar de nadelen wegen zwaarder. Infodemie is een vage term, die te veel omvat en niet correspondeert met de manier waarop mensen informatie over gezondheid gebruiken. Het veegt juiste en onjuiste berichten op een hoop, maar beide kunnen ‘viraal gaan’. Het woord verdoezelt dat onjuiste berichten bewust en onbewust worden verspreid - desinformatie en misinformatie zijn preciezere termen. Ook spoort het idee dat burgers worden ‘overspoeld’ met informatie niet met onderzoek waaruit blijkt dat mediagebruikers manieren hebben gevonden om daarmee om te gaan en geen passieve slachtoffers zijn.Â
Ten slotte, vrezen de onderzoekers, kunnen overheden de dreiging van een ‘infodemie’, net als die van ‘fake news’ gebruiken als legitimatie om de vrijheid van meningsuiting in te perken. In het eerste half jaar van de pandemie werden in 18 landen verordeningen en spoedwetten uitgevaardigd tegen de ‘infodemie’.
En verder...
Ook banken mengen zich in de bestrijding van desinformatie. NRC ontdekte dat banken organisaties uit hun klantenbestand weren als ze zich schuldig maken aan de verspreiding van complotten en nepnieuws, zoals Viruswaarheid, Café Weltschmerz en de Blauwe Tijger. Experts menen dat dit niet zomaar mag.Â
Op Facebook kan je al een tijd melding maken van nepnieuws, maar nu gaat Twitter dit ook testen. Een beperkte groep twitteraars uit de VS, Zuid-Korea en Australië kan tweets melden waarin volgens hen sprake is van misleidende of onjuiste informatie. Het is onduidelijk wat Twitter met de meldingen gaa doen. [Tweakers]
In maart werd bekend dat slechts 12 mensen verantwoordelijk zijn voor twee derde van de misinformatie over vaccinaties op internet. Pas vijf maanden later ondernam Facebook actie door accounts en pagina's offline te halen. [Engadget]
Sinds februari 2020 heeft YouTube meer dan 1 miljoen video's verwijderd waarin sprake was van gevaarlijke misinformatie over corona. Hoeveel procent dat is van alle coronamisinformatie op YouTube, is niet te zeggen vanwege het gigantische aantal video's dat op het platform is te vinden. [Cnet]
Om het probleem van misinformatie het hoofd te bieden, is Zuid-Korea van plan om strengere wetten in te stellen. Critici vrezen dat daarmee de kritische journalistiek ook aan banden wordt gelegd. [Reuters]
Ten opzichte van 2018 vinden meer Amerikanen dat de overheid iets zou moeten doen aan onjuiste informatie op internet. Het is nog altijd wel een minderheid van 48% (in 2018 was dat 39%). Er is meer animo voor techbedrijven die actie zouden moeten ondernemen. Dit blijkt uit onderzoek van Pew Research Center.
Agenda
Op donderdag 21 oktober vindt de VOGIN-IP-lezing plaats met onder andere een workshop 'Hoe word ik factchecker?' van niemand minder dan Nieuwschecker Alexander Pleijter. Het congres vindt plaats in de Openbare Bibliotheek Amsterdam. Aanmelden doe je online.
Heb je tips, vragen of suggesties?
Mail ons dan op nieuwscheckersleiden@gmail.com. Een tweet naar @nieuwscheckers kan ook.
Tot de volgende!
Peter, Alexander, Kim en Jord