"Ik kan het niet laten bullshit te debunken"
Interview met Rudy Bouma over nepnieuws, complottheorieën en debunken
Als verslaggever van Nieuwsuur maakt hij reportages over complottheorieën, in zijn vrije tijd weerlegt hij onjuiste beweringen die rondgaan op sociale media. Reden genoeg voor een interview met Rudy Bouma, vond David van Benthem , student van de opleiding Journalistiek en Nieuwe Media van de Universiteit Leiden.
Niet iedereen is blij met het werk van Bouma. Regelmatig krijgt hij te maken met bedreigingen, al dan niet in bedekte termen. Dat gaat hem niet in de koude kleren zitten: "Ik ben zeker niet bang, maar het voortdurende demoniseren doet je wel wat. Het is irritant. Het maakt iets in je los. Het laat me niet compleet koud.”
Desondanks is hij niet van plan om te stoppen met zijn factcheckwerk: “Vrienden vragen me weleens: waarom blijf je dit toch doen? Mijn antwoord is dan dat ik het niet kan laten om bullshit te debunken als die op mijn tijdlijn verschijnt.”
Lees het hele interview op de (vernieuwde) website van Nieuwscheckers.
Factchecks
EU gaat Kerstmis niet afschaffen
Anders dan de Vlaamse politicus Theo Francken (N-VA) en anderen op sociale media beweerden, bestaat er geen 'EU-actieplan voor het afschaffen van Kerstmis'. Wel heeft Eurocommissaris voor Gelijkheid Helena Dalli voorgesteld dat EU-ambtenaren in het kader van inclusief taalgebruik verwijzingen naar het kerstfeest zouden aanpassen. Wens anderen bijvoorbeeld prettige feestdagen, omdat niet iedereen kerstfeest viert. In reactie op de commotie heeft Dalli deze aanbeveling ingetrokken. [Knack]
Video van 'coronaprotest' in Roemenië is uit 2017
Sommige misleidende berichten zijn onuitroeibaar. In een uitgebreide factcheck kraakt AFP nog eens de veelgedeelde video's van een massale demonstratie in Boekarest. Het gaat in werkelijkheid om beelden van protesten tegen corruptie in 2017. Ook de bewering in het bijschrift dat 70 procent van de Roemenen tegen vaccinaties is, is onjuist. Wel is de vaccinatiegraad laag: bijna 40 procent is volledig gevaccineerd. [AFP]
Onderzoek: zijn deepfakes grappig of gevaarlijk?
Kunstenaars, satirici en activisten maken steeds vaker gebruik van deepfake video's. Maar die zijn niet alleen maar om te lachen: ze kunnen ook kwaadaardige bedoelingen vermommen als humor, aldus het rapport Just Joking: Deepfakes, Satire, Gaslighting and the Politics of Synthetic Media. In een coproductie bespreken mensenrechtenorganisatie WITNESS en Co-Creation Studio van MIT Open Documentary Lab de positieve en de negatieve gevolgen van deepfakes.
Meer dan 70 recente deepfake-zaken van over de hele wereld komen aan bod in het fraai vormgegeven rapport. Waar veel mensen bekend zullen zijn met de gevaren van deepfakes, bespreekt dit onderzoek ook de positieve kanten. Middels deepfake worden autoritaire leiders bijvoorbeeld bespot.
Een andere nuttige toepassing zijn deepfakes die slachtoffers onherkenbaar maar levendig, met een synthetisch gezicht, aan het woord laten om onrecht tegen te gaan. In de film Welcome to Chechnya worden bijvoorbeeld deepfakes gebruikt om de identiteit van vervolgde LHBTQ+-Tsjetsjenen te beschermen. De regisseur vond meerdere queer-activisten in NYC die "hun gezicht uit wilden lenen" aan het project als een activistisch gebaar.
Daarentegen zijn er ook tal van voorbeelden waar het tegenovergestelde gebeurt. In sommige deepfakes worden bijvoorbeeld gemarginaliseerde groepen aangevallen of machtigen verheerlijkt. Zo bestaat er een deepfake van Vladimir Poetin als James Bond om het publieke imago van de Russische leider te verbeteren, wat de auteurs omschrijven als ‘playful propaganda’.
Dat ‘playful’ is volgens hen ook een gevaar: satire wordt steeds vaker gebruikt als een excuus - "het is gewoon een grapje!" (“just joking”) - terwijl er mogelijk een video is verspreid die veel schade kan veroorzaken. Dan rijzen de vragen: wie bepaalt wat grappig is, wat eerlijk is en wie er verantwoordelijk is?
Het rapport biedt behalve stof voor discussie ook een bijzondere collectie deepfake video's, van Bolsonaro die een liedje zingt over handen wassen tegen corona tot de alternatieve kerstboodschap van koningin Elizabeth.
Meer lezen over deepfakes:
De Delftse startup DuckDuckGoose ontwikkelde de DeepDetector: een tool die deepfake-gezichten in video’s en afbeeldingen vrij nauwkeurig detecteert. [AD]
De Limburgse Chris Umé genoot bekendheid met zijn zeer realistisch gemonteerde deepfakevideo’s van Tom Cruise. In een interview met De Tijd legt hij uit dat deepfakes niet per definitie gevaarlijk zijn. [DeTijd]
Tips
Tijdens de kerstvakantie zelf aan de slag met debunken van fabels en verzinsels? Hier wat tips:
Snopes komt met een toolbox voor factcheckers. In de lijst “Snopes-ing 101” komen de belangrijkste tips en tricks aan bod. [Snopes]
Ook Poynter maakte een lijst met tips om misinformatie op te sporen. [Poynter]
Hoe kun je meer te weten komen over de gebruiker van een Twitteraccount? Deze gids wijst de weg naar een serie handige tools. [Usersearch]
Met grafieken kun je misleiden, bijvoorbeeld door de verticale as in te korten of niet alle data weer te geven. We leren je meest voorkomende manieren om te sjoemelen herkennen. [Nieuwscheckers]
En verder...
Dominee Van Gent, ziek thuis met corona, maakte zijn eigen lijstje van een fictief kabinet-Rutte IV, zette het op Twitter met de mededeling 'Niet in de trein gevonden' en zag het tot zijn verbazing viraal gaan. [Trouw]
Wetenschapsjournalist Maarten Keulemans stelde een corona-alfabet samen: van coronafabels tot vaccinatieroddels. Het alfabet brengt in kaart hoe al deze misverstanden ontstaan. [de Volkskrant]
NU.nl geeft uitleg over feiten en fabels omtrent de coronavaccins in het Engels, Pools, Turks en Arabisch.
De vrouw van de Franse president Emmanuel Macron, Brigitte, doet aangifte vanwege nepnieuws dat over haar rondgaat: volgens geruchten zou zij geboren zijn als man. [AD]
GGD Drenthe neemt afstand van de uitspraken die een callcentermedewerker heeft gedaan: in een veelgedeeld filmpje is te horen hoe hij oproept om geen boosterprik te halen en te vertrouwen op het eigen immuunsysteem. [NU.nl]
China verspreidt propaganda via Twitter en Facebook door bedrijven in te huren. [The New York Times]
Facebook is uitgeroepen tot slechtste bedrijf van het jaar, blijkt uit een enquête van Yahoo Finance. Mede vanwege de misinformatie die Facebook vaak verspreidt, wordt het bedrijf steeds minder gewaardeerd. [Yahoo Finance]
Het gerenommeerde medisch tijdschrift BMJ schrijft een open brief om te klagen over factcheckers, gericht aan de factcheckwebsite Lead Stories, die vervolgens weer een reactie geeft op BMJ.
The Washington Post bespreekt ‘de grootste Pinocchio's van 2021’. De meest bizarre uitspraken komen aan bod. [The Washington Post]
Kijktip: leugen van het jaar
Politifact roept de onwaarheden rond de bestorming van het Capitool uit als ‘The 2021 Lie of the Year’. In een video wordt uitgelegd wat er allemaal foutief rondging omtrent de bestorming.
Stuur tips
In januari starten wij weer met een factcheckproject met de studenten van de masteropleiding Journalistiek en Nieuwe Media. Alle tips zijn daarom van harte welkom. Mail ze naar nieuwscheckersleiden@gmail.com of stuur een tweet naar @nieuwscheckers.
Deze nieuwsbrief is tevens leesvoer tot 7 januari. Daarna is Nieuwscheckers weer terug met al het nieuws omtrent desinformatie en factchecks. Wij wensen iedereen prettige feestdagen toe!
Alexander, Peter, Maaike, Jord en Sofie