Hoe Rusland met desinformatie westerse landen ondermijnt
We horen regelmatig dat Rusland met desinformatie onrust probeert te zaaien in westerse landen. Maar hoe en wat blijft vaak schimmig. Nu is er meer bekend dankzij documenten waar NRC en enkele buitenlandse media de hand op wisten te leggen. Je leest er meer over in deze nieuwsbrief. Ook lees je waarom veel TikTok-gebruikers het niet erg vinden dat ze regelmatig onzin en onwaarheden tegenkomen op TikTok.
Onthullingen over nieuwe Russische trollenfabriek
Op basis van gehackte documenten kon een consortium van Europese nieuwsmedia een gedetailleerd beeld geven van activiteiten en strategieën van een recente Russische beïnvloedingsoperatie.
In 2016 was het de Internet Research Agency, beter bekend als ‘de trollenfabriek in St Petersburg’, die probeerde de Amerikaanse presidentsverkiezingen te beïnvloeden. Het bedrijf was onderdeel van het imperium van huurlingenleider Prigozhin, die vorig jaar rebelleerde tegen Poetin en omkwam bij een vliegtuigcrash.
De opvolger van de IRA is de Social Design Agency (SDA) uit Moskou, die onder meer verantwoordelijk is voor een reeks websites met nagebootste nieuwsmerken (Doppelgänger). Die campagne kwam al aan het licht in 2022, maar afgelopen week werd meer bekend over het bedrijf erachter. Geleid door Ilja Gambasjidze en aangestuurd vanuit het Kremlin probeert de SDA in Duitsland en Frankrijk steun voor Oekraïne, EU en NAVO te verminderen en de populariteit van radicaal-rechtse partijen te versterken.
De Duitse media Süddeutsche Zeitung, NDR en WDR, en Delfi (Estland) wisten de hand te leggen op duizenden gehackte interne bestanden van SDA, waaronder emails, vergadernotulen, een gedetailleerde boekhouding van misleidende socialemediaberichten, vervalste documenten en een promotievideo. Analyses verschenen onder meer bij WDR/NDR, het Tsjechisch-Slowaaks-Hongaars-Poolse VSquare (in het Engels) en in Nederland bij NRC.
De SDA heeft volgens de documenten ongeveer honderd medewerkers, die miljoenen comments op sociale media publiceerden en duizenden video’s en memes produceerden. De instructies zijn gedetailleerd: schrijf een comment van 400 tekens namens een 38-jarige Poolse vrouw die de overheid verantwoordelijk houdt voor de gestegen voedselprijzen en vindt dat Oekraïense vluchtelingen Poolse banen stelen. Met vijftig cartoons per maand en speciale berichten voor de vele Israëli’s van Russische afkomst, mikte de SDA ook op Israël.
Het succes van al die berichten is moeilijk te peilen. Wel blijkt uit voorbeelden dat de SDA op X een handje geholpen werd door Elon Musk zelf, die een meme met kritiek op Zelensky retweette (goed voor 95 miljoen views). NRC vond een verzonnen bericht over het neerhalen van een Russisch vliegtuig met Oekraïense krijgsgevangen terug bij Joost Niemöller. NRC: ‘In een reactie zegt Niemöller dat het „heel goed mogelijk” is dat hij zonder het te weten foute informatie heeft verspreid. De oud-journalist zegt „tegenpropaganda” te willen bieden aan wat hij beschouwt als westerse propaganda.’
Factchecks van andere media
Badmuts met olie tegen luizen
De kinderen zijn weer naar school, dus grijpen luizen ook weer hun kans. Je kan ze bestrijden met een luizenkam of speciale shampoo die dimeticon bevat. Een soms geopperde oplossing is de ‘badmutsmethode’. Deze houdt in dat je het haar overgiet met zonnebloem- of olijfolie en dan een badmuts opzet zodat de luizen in de olie stikken. Hoewel er geen wetenschappelijk bewijs is, concludeert de factcheck van Gezondheid en Wetenschap dat deze truc best kan werken, maar dat je de olie dan wel meer dan acht uur in het haar moet houden om de luizen te verstikken, want de kriebelbeestjes kunnen tot acht uur overleven zonder zuurstof.
Kamala Harris wil X helemaal niet verbieden
Afgelopen maand werd X (voorheen Twitter) verboden in Brazilië. Gaat dat ook gebeuren in de VS als Kamala Harris president wordt? Dat suggereert een video die de ronde doet op sociale media. Knack stelde echter vast dat dit fragment dateert uit 2019 en niet gaat over Twitter in het algemeen, maar over het Twitteraccount van Donald Trump. Destijds was er veel discussie over Trumps getwitter en begin 2021 werd zijn account daadwerkelijk offline gehaald door Twitter.
Virale foto van Algerijnse boksster Imane Khelif is nep
Op X gaat een foto rond waarop Olympisch bokskampioene Imane Khelif is afgebeeld als man met bloot bovenlijf. Over haar wordt zonder enig bewijs soms beweerd dat ze een man of een transgender is. Hoewel de foto er op het eerste gezicht echt uitziet, is deze gemaakt met een ai-tool. De factcheckers van VRT geven tips hoe je kan zien dat dit beeld nep is.
Onwaarheden zijn geen punt voor TikTok-gebruikers
TikTok is een populaire app om de tijd te verdrijven. Je swipet van een kattenfilmpje naar een voetbalfragment, en van een gezondheidstip naar een dansvideo. Maar het wemelt er ook van de onwaarheden, geruchten en misleidingen. Een recent onderzoek onder TikTok-gebruikers leverde enkele interessante inzichten op:
TikTok-gebruikers vinden TikTok onder meer waardevol omdat ze op het platform in aanraking komen met actueel nieuws;
Ze zijn zich ervan bewust dat er veel onjuiste of misleidende video’s op Tiktok staan;
Ze zien dat niet als een probleem, sommigen vinden het juist waardevol, omdat ze zo ook met andere gezichtspunten in aanraking komen;
Ze hebben er over het algemeen vertrouwen in dat ze zelf in staat zijn om vast te stellen wat er wel of niet betrouwbaar is;
Als ze twijfelen of iets klopt, gaan ze het controleren door met een zoekmachine te zoeken of de reacties op een video te lezen;
Het volledige rapport met alle bevindingen vind je hier.
Het publiek inzetten als factcheckers kan werken
Factcheckers houden zich dag in dag uit bezig met het checken van allerhande beweringen, maar hun aantal is beperkt, dus legio beweringen ontsnappen aan een factcheck. Een oplossing zou kunnen zijn om het publiek in te schakelen om mee te helpen. Het idee is dat de conclusie van een grote groep willekeurige mensen even goed is als de conclusie van een deskundige factchecker. Dit principe wordt wel aangeduid als ‘crowdsourced factchecking’.
Je kan je afvragen of dit daadwerkelijk werkt. Diverse wetenschappers vroegen zich dit ook af en er zijn inmiddels meerdere onderzoeken naar gedaan. Met wisselende resultaten: sommige onderzoeken stellen vast dat het goed werkt, andere concluderen dat de resultaten tegenvallen.
Waardoor komt het dat in sommige onderzoeken ‘crowdsourced factchecking’ niet goed lijkt te werken, vroeg een groep onderzoekers zich af. Ze analyseerden twee van zulke onderzoeken, en deden deze onderzoeken nogmaals, met enkele aanpassingen, om te zien of ze zo betere resultaten kregen. Die kennis zou nuttig kunnen zijn om crowdsourced factchecking succesvol in te zetten.
De onderzoekers stelden vast dat in de twee betreffende onderzoeken de deelnemers eerst een uitvoerige vragenlijst moesten invullen, voordat ze aan de slag gingen met het controleren van beweringen. Dat zorgt ervoor dat ze al een flinke inspanning moeten leveren voordat ze überhaupt aan het checken toekomen. Door in hun eigen onderzoek de deelnemers geen uitvoerige vragenlijst voor te leggen, bleken zij beter te presenteren en beter te factchecken.
Ook stellen de onderzoekers vast dat een groep mensen die intrinsiek gemotiveerd is om te factchecken, betere resultaten geeft dan een volledig willekeurige groep mensen. Bovendien moet het een zo gevarieerd mogelijke groep zijn qua leeftijd, gender, politieke voorkeur, etc. Kortom, dit onderzoek laat zien dat door een goede selectie van deelnemers, ‘crowdsourced factchecking’ een goede manier kan zijn om op grotere schaal onware beweringen te weerleggen.
En verder
AD plaatste lezersbrieven in de krant die blijken te zijn geschreven met kunstmatige intelligentie (ai). De hoofdredactie wil dat in de toekomst voorkomen [Villamedia]
Google gaat in de zoekresultaten aangeven of foto's zijn gemaakt of bewerkt met ai-tools [The Verge]
Rond het verkiezingsdebat tussen Trump en Harris wemelde het op sociale media van de onwaarheden, vaak gepusht door nepaccounts [Forbes]
Techbedrijven zijn criminele organisaties, want ze ontduiken stelselmatig regels omdat ze niet optreden tegen desinformatie en haatzaaien, en geld verdienen met privacyschendingen. Dat schrijft Bart Custers, hoogleraar Cybercrime aan de Universiteit Leiden, in een opiniestuk in de Volkskrant.
De Australische regering wil socialemediabedrijven forse boetes opleggen als ze te weinig doen om desinformatie tegen te gaan [Villamedia]
Trouw schrijft dat Wikipedia, de online encyclopedie, steeds meer worstelt met moedwillig geplaatste, onjuiste informatie en discussies over de neutraliteit van teksten.
Meta, eigenaar van onder meer Facebook en Instagram, doet Russische staatsmedia als RT in de ban, omdat die zich bezighouden met buitenlandse beïnvloedingsoperaties [BBC]
Kom je op X merkwaardige beweringen tegen van minister Faber van Asiel en Migratie? Check even of het om een parodieaccount gaat.
Kijktip: USAFacts
Met het oog op de presidentsverkiezing voorziet miljardair Steve Balmer, voormalig topman van Microsoft, Amerikanen in uitlegvideo’s van feiten en cijfers over relevante verkiezingsthema’s, zoals migratie, klimaat en gezondheidszorg. Hij vertelt The Guardian dat het niet zijn bedoeling is om de meningen van kiezers te veranderen, maar om ze te voorzien van de juiste informatie: “We’re trying to arm the American public with the information to do their jobs as citizens. We don’t pick sides.”
De video’s worden ‘s avonds laat als commericals uitgezonden op de Amerikaanse televisie, en zijn ook te bekijken op het YouTube-kanaal van USAFacts.