Hoe FvD online antisemitisme verspreidt
Onderzoek: waarom complottheorieën lijken op psychotische waanideeën
Complotdenken kent veel overeenkomsten met paranoïde wanen. In beide gevallen gaat het namelijk om het aanhangen van een onjuiste, hardnekkige en soms bizarre overtuiging. Om houvast te krijgen op de wereld versimpelen zowel complotdenkers als psychotische mensen de werkelijkheid. Dit doen ze door een eenduidige verklaring voor alle gebeurtenissen te kiezen en om die reden is er geen ruimte voor een alternatieve verklaring. Er is ook een cruciaal verschil: complotdenkers verenigen zich vaak, terwijl psychotische mensen alleen zijn in paranoïde denkbeelden en zich het persoonlijk doelwit voelen van een samenzwering.
Dit blijkt uit een literatuurstudie van Nederlandse onderzoekers en psychiaters. De aanleiding hiervoor? Wim Veling, een van de auteurs, constateerde dat de verhalen over extreme complottheorieën op de verhalen leken die de mensen met een psychose in zijn spreekkamer vertelden. ‘Ik vroeg mij af: het kan toch niet zo zijn dat alle complotdenkers ook psychotisch zijn?’, vertelt de psychiater en onderzoeker in het Nederlands Dagblad.
Complotdenkers hebben dus veel overeenkomsten met mensen die lijden aan paranoïde wanen. Maar ze zijn niet meteen psychotisch. Wel kunnen ze op eenzelfde manier worden benaderd als psychotische mensen. Beide groepen staan namelijk niet open voor tegenbewijzen en daarom heeft het vrijwel geen zin om in te gaan op de inhoud van de waanbeelden. Wèl is het zinvol om te vragen naar de onderliggende problemen die mensen ervaren.
Factchecks
Italië heeft coronasterftecijfers NIET verlaagd met 97 procent
Op het internet circuleerden berichten over de bijgestelde Italiaanse coronasterftecijfers. Het zou om 3783 coronadoden gaan en niet om 130.000, een daling van 97 procent. Deze beweringen zijn gebaseerd op een verkeerde interpretatie van een rapport van het Italiaanse Nationaal Instituut voor Gezondheid (ISS). Het rapport spreekt van 2,9% van de patiënten die stierven aan corona en daarbij geen onderliggende complicaties hadden. De overige sterftegevallen betroffen de patiënten die wel al een onderliggende complicatie hadden. Dit betekent overigens niet dat deze groep patiënten is overleden aan die complicatie. Zij stierven wel degelijk aan een corona-infectie. [AFP]
Relaties die voortkomen uit een datingapp hebben niet per se een grotere kans om uit elkaar te gaan
‘Koppels die elkaar online hebben ontmoet, hebben zes keer meer kans om te scheiden in de eerste drie jaar van hun huwelijk', aldus De Telegraaf begin november. De krant haalde deze informatie uit een enquête waaraan 2000 gehuwde Britten deelnamen. Knack haalde Elisabeth Timmermans, de schrijver van Liefde in tijden van Tinder, erbij om wat vragen te beantwoorden over deze resultaten. Volgens haar mag je op basis van de enquête niet concluderen dat er een causaal verband is tussen online daten en scheiden. Online daten is nog een redelijk nieuw fenomeen en Timmermans denkt dat onderzoek zich hiervoor niet alleen moet focussen op getrouwde stellen, maar ook samenwonende stellen. Een meer volledig onderzoek ontbreekt nog. [Knack]
Omikronvariant niet al in juli ontdekt
Afgelopen week ging er op Facebook en Twitter een tweet rond die beweerde dat de omikronvariant al in juli was ontdekt. De man achter deze tweet deelde ook screenshots van het World Economic Forum. Wie naar de pagina gaat van het forum ziet dat het artikel in kwestie inderdaad van 12 juli 2021 is. Maar wat niet zichtbaar is op het gedeelde screenshots: het artikel werd geüpdatet op 26 november 2021. Dit artikel blijkt regelmatig aangepast te worden met nieuwe informatie. Persbureau dpa verifieerde eerdere versies van dit artikel door de internetarchieven in te duiken. Het blijkt dat de omikronvariant inderdaad pas voor het eerst wordt genoemd op 26 november. Inmiddels is de datum bij het artikel veranderd om verwarring te voorkomen. [dpa]
Onderzoek: naast tools ook tijd en training nodig voor digitale verificatie
Het klinkt simpel: je ontwikkelt een handige factchecktool en journalisten gaan ermee aan de slag. Maar niets is minder waar. Het kost echt moeite om zo'n tool onderdeel te laten worden van de dagelijkse routine van journalisten. Dat blijkt uit Zweeds onderzoek in het tijdschrift Journalism Practice.
Journalisten hebben namelijk niet genoeg tijd om zich de (soms ingewikkelde) verificatietools eigen te maken en systematisch toe te passen. Daarnaast staan redactiechefs niet altijd open voor innovatieve technieken, waardoor ze geen tijd vrijmaken om hun personeel hierin te trainen. Dit leidt ertoe dat journalisten vaak geneigd zijn om hun vertrouwde technieken toe te blijven passen, zoals een telefoontje plegen om te checken of iets klopt.
De onderzoekers kwamen tot deze conclusie door in samenwerking met Zweedse mediabedrijven een nieuwe tool te ontwikkelen – en vervolgens te testen. Deze Fact-Check Assistant zou het voor journalisten makkelijker moeten maken om de echtheid van digitale bronnen te controleren. Hoewel de journalisten over het algemeen erg enthousiast waren over de tool, gaven zij aan in de praktijk niet de tijd te hebben om hem goed te leren gebruiken. Om verificatie van digitale bronnen onderdeel te laten worden van dagelijkse routines, hebben zij naast tools vooral tijd en training nodig.
FvD-politici promoten antisemitische complotdenkers
Martin Gennissen (FvD), die bij de gemeenteraadsverkiezingen in november een zetel verwierf in Purmerend, baarde opzien door de antisemitische complottheorieën en hoaxes die hij op zijn Facebookpagina plaatste. De pagina is inmiddels offline. Maar ook zonder dat ze zelf berichten verspreiden met een antisemitische inhoud, vergroten veel FvD-politici het bereik van accounts die jodenhaat verspreiden, doordat accounts die ze retweeten, frequent toebehoren aan antisemitische complotdenkers.
Op 27 november publiceerde het Dagblad van het Noorden hier een artikel over (betaalmuur), met een interview met Nieuwschecker Peter Burger en weerwoord van FvD-Statenleden Osseweijer (Groningen) en Velzing (Drenthe).
Burger:
‘Zo’n Twitteraccount van een politicus van Forum moet je zien als een knooppunt in een netwerk. En dat netwerk is doordesemd van extremistische en antisemitische boodschappen en complottheorieën.’
Osseweijer reageerde:
‘[…] Moet ik de moraalridder zijn die alles dubbelcheckt? Ik vind dat ik onmogelijk kan kijken naar alles wat de mensen die ik retweet nog meer zeggen. Soms check en dubbelcheck ik dingen. En ik kom zeker ook accounts tegen waar dingen worden gezegd waar ik het niet mee eens ben. Er vliegt een hele hoop de wereld in en ik vind dat mensen daar zelf verantwoordelijkheid voor moeten nemen. Mensen moeten zelf onderzoeken wat voor account het is, als ik iemand retweet.’
Nieuwschecker Peter Burger besteedt op Twitter regelmatig aandacht aan de achtergrond van accounts uit het retweetnetwerk van FVD-politici.
En verder...
Drie complotdenkers beschuldigden Hugo de Jonge, Mark Rutte en Jaap van Dissel lid te zijn van een pedofielennetwerk. Hun slachtoffers zouden op de begraafplaats in Bodegraven liggen. Leidsch Dagblad publiceerde een reconstructie (€).
Om veiligheidsredenen heeft het Leidsch Dagblad de naam van de journalist die bovengenoemde reconstructie schreef, niet vermeld. [NU.nl]
Hoe kun je erachter komen wanneer een foto of video is gemaakt? Een zeer uitgebreide handleiding voor 'chronolocation' laat zien hoe. [Sector035]
Donderdag plaatsten het AD en aangesloten regio-edities als Brief van de Dag het broodje aap over de besmette supermarktklanten dat we vermeldden in onze vorige nieuwsbrief. Vandaag stond op dezelfde plaats een rectificatie.
Uit onderzoek blijkt dat Amerikaanse conservatieven meer geneigd zijn om nepnieuwsberichten te delen. Zij laten zich niet afschrikken door factchecks. [NiemanLab]
Ben Smith vindt dat journalisten en wetenschappers de labels 'misinformatie' en 'desinformatie' niet meer moeten gebruiken. [The New York Times]
Australië wil anonieme trollen op sociale media aanpakken. Door middel van een nieuwe wet zou de identiteit van internettrollen opgeëist kunnen worden. [Nu.nl]
Facebook verwijdert een groot netwerk van Chinese accounts. Binnen het netwerk van zo’n 600 accounts ging desinformatie over corona rond. [npr]
Rusland gebruikt Facebook voor desinformatiecampagnes in Soedan. [Rest of World]
Een schattig kattenplaatje op het internet? Zo’n plaatje kan zomaar eens zijn gebruikt door verspreiders van desinformatie om je naar hun berichten te lokken. [The New York Times]
De Rijksoverheid brengt een handleiding uit over desinformatie in coronatijd. Deze is bedoeld voor mensen uit de zorg, het onderwijs of een andere publieke organisatie. [Rijksoverheid]
Luistertips
Onjuistheden weerleggen: voor wie is deze taak?
In Spraakmakers (NPO Radio 1) bespreken ANP-hoofdredacteur Freek Staps en politiek commentator Kees Boonman een Zweeds onderzoek over desinformatie. De twee discussiëren over de rol van de journalistiek bij het weerleggen van onjuistheden.
Desinformatie in India
Kris Ruijgrok, Indiakenner en onderzoeker aan de Universiteit van Amsterdam, was te gast bij Bureau Buitenland van NPO Radio 1. Daar sprak hij over de problemen die nepnieuws en opruiende berichten op Facebook veroorzaken in India. Met name Indiase moslims krijgen te maken met geweld naar aanleiding van desinformatie. Facebook wakkert zelf ook het nepnieuws aan, blijkt uit de Facebook Papers.
Kijktip: hoe verifieer je beeld?
Brecht Castel, journalist en factchecker bij Knack, is een OSINT (Open Source Intelligence)-kanaal op YouTube gestart. Hij wil hiermee het publiek betrekken bij zijn werk en laten zien hoe hij beeld verifieert.
Stuur tips
Heb je tips, vragen of suggesties? Mail ons dan op nieuwscheckersleiden@gmail.com of stuur een tweet naar @nieuwscheckers.
We wensen je een fijn weekend toe!
Alexander, Peter, Maaike, Jord en Sofie