Het wolvendebat gefactcheckt
Dit jaar bestaat de wolf tien jaar in Nederland. Althans, tien jaar geleden keerde de wolf terug, nadat de laatste wolf in 1868 werd gedood. Dit tienjarig jubileum was geen reden voor een feestje, maar wel voor een verhit Tweede Kamerdebat. Politici bestookten elkaar met allerhande beweringen over het vermeende gevaar van de wolf. Nieuwscheckers deed een poging om feit en fictie in het tumult te scheiden.
Wolvenchecks
Eindelijk, eindelijk, eindelijk was er nu een Tweede Kamerdebat over de wolf, verzuchte Caroline van der Plas, de voorvrouw van BBB, toen ze op 25 maart het debat mocht aftrappen. “Voor het eerst sinds de komst van de wolf, tien jaar geleden, voeren we in deze Kamer een plenair debat over de wolf.”
Dat was ook meteen de eerste feitelijke onjuistheid in het debat. “Hetgeen mevrouw Van der Plas zegt klopt niet”, riposteerde Dion Graus, oudgediende van de PVV. “Ik zit namelijk al achttien jaar hier in de Kamer. Er hebben diverse debatten over de wolf plaatsgevonden, zelfs met deze staatssecretaris.” Graus had gelijk. Zo debatteerde de Tweede Kamer afgelopen september ook al over de wolf.
Overigens sloeg Graus zelf de plank ook wel mis tijdens het debat. Zo dacht hij voor schapenhouders de gouden oplossing te hebben: zet een ezel in je kudde, want die schopt als er gevaar dreigt. Helaas is het niet zo simpel, want tegen een wolvenroedel is ook een ezel kansloos.
Nog een foutje van Graus: hij stelde in het debat dat er in de afgelopen 150 jaar maar twee mensen zijn gedood door wolven. Dat zijn er heel wat meer: alleen al in Europa zijn sinds 1875 tientallen doden gevallen door wolven.
Er werden dus behoorlijk wat beweringen gedaan die de moeite waard waren om te factchecken. Dat hebben we dan ook gedaan. Zo deden diverse politici uitspraken over hoe gevaarlijk de wolf eigenlijk is in vergelijking met andere gevaren in de samenleving. Denk aan verkeersongevallen en verdrinkingen. Maar denk ook aan koeien. Koeien? Ja, koeien. Er zijn in Nederland inderdaad vaker incidenten met koeien die mensen aanvallen, dan met wolven die mensen aanvallen. Meer van dit soort vergelijkingen die werden gemaakt in het Kamerdebat, vind je in onze factcheck.
Ook over het gevaar van wolven voor ons vee, werden heel wat beweringen gedaan. Zo zou het aantal wolvenaanvallen op vee met 3000% zijn gestegen in de afgelopen jaren. En in de afgelopen tien jaar zouden wolven al zesduizend schapen gedood hebben. Uit onze factcheck blijkt dat de Tweede Kamerleden deze cijfers redelijk goed paraat hadden.
Nog een misser om mee af te sluiten. FvD’er Gideon van Meijeren zag een complot, zo liet hij weten tijdens het debat: wolven zijn niet zelf naar Nederland gekomen, maar ze zijn uitgezet. Bovendien zijn het geen echte wolven, maar kruisingen met honden. Vandaar dat ze niet schuw zijn en argeloze wandelaars achtervolgen. Allemaal onzin, want uit dna-onderzoek blijkt dat we raszuivere wolven in Nederland hebben en dat ze echt zelf hier naartoe zijn gelopen.
Dokter TikTok: ziek van sociale media
Op Instagram, TikTok en YouTube verschijnen dagelijks zo’n 280 berichten over gezondheid. Veel daarvan bevatten ongezonde adviezen over anticonceptie, supplementen en voeding. De invloed daarvan op vaak jonge gebruikers is een reden tot zorg. Deze week besteedt de VRT daarom aandacht aan ziekmakende tips van gezondheidsinfluencers. Die soms niet eens bestaan maar door ai gegenereerd zijn.
Rondvraag huisartsen
Uit een rondvraag bij 126 Vlaamse huisartsen bleek dat 70 procent van hen wekelijks of maandelijks vragen kregen van jongeren op basis van sociale media. Een kwart kreeg te maken met patiënten die ongezonde adviezen hadden opgevolgd: ‘We hebben iemand gehad met schildklierproblemen door supplementen die ze op sociale media had gevonden.’
Huisartsenvereniging Domus Medica pleit voor strengere regulering van socialemediabedrijven: ‘Het is belangrijk dat huisartsen bezig zijn met effectieve zorgvragen en niet met zorgvragen die gegenereerd worden door verkeerde informatie.’
Reclame voor anorexia
Het ernstigste waar de VRT NWS-checkredactie op stuitte, was de snelheid waarmee kinderen en jongeren via TikTok en Instagram video's te zien konden krijgen die anorexia bevorderen. Verse, voor het onderzoek aangemaakte accounts voor gebruikers van 13 en 21 jaar kregen door 30 minuten per dag te scrollen op het video-overzicht en onschuldige filmpjes aan te klikken over fitness en afvallen al binnen een uur extremer materiaal te zien.
Na drie dagen kregen ze al ‘pro-ana-video’s’ voorgeschoteld en video’s over zelfmoord en automutilatie. Alleen het ‘minderjarige’ Instagram-account werd daar vanaf het begin tegen beschermd en bij het meerderjarige stopte Instagram na zeven dagen met het tonen van extreme video’s. 'Die algoritmes moeten echt aangepakt worden’, aldus Sofie Crommen, kinderpsychiater en voorzitter van de Vlaamse Vereniging voor Kinder- en Jeugdpsychiatrie.
Nepartsen
De VRT verschaft ook tips voor jongeren en ouders voor gezonder socialemediagebruik en laat zien hoe je bedrog kunt herkennen. Opdringerige verkooppraatjes zijn een rode vlag en sommige artsen blijken zelfs helemaal niet te bestaan.
Gezondheidsfactchecks
De artikelen van de VRT over sociale media, gezondheid, en jongeren maken deel uit van een groter project van Benedmo, het Nederlands-Vlaamse samenwerkingsverband tegen desinformatie waar ook Nieuwscheckers deel van uitmaakt. Deze week verscheen ook een serie factchecks op dit gebied.
Tampons zijn veilig
Om nog even bij het thema gezondheid te blijven: kan je tampons beter mijden, omdat ze gifstoffen bevatten? Volgens een veel bekeken kanaal op TikTok zouden tampons vol zitten met het onkruidbestrijdingsmiddel glyfosaat. Tampons hebben in het verleden vaker te maken gehad met verdachtmakingen. Bijvoorbeeld toen rond 1980 tientallen vrouwen overleden aan de ‘tamponziekte’. Nieuwschecker Arno ploos daarom de tampon uit. Zijn conclusie: de gebreken uit het verleden zijn verholpen en recente laboratoriumstudies tonen aan dat tampons geen glyfosaat bevatten.
Beha’s veroorzaken geen borstkanker
Factcheck Vlaanderen nam een aantal klassieke onjuistheden onder de loep die nog steeds rondgaan op sociale media. Nee, beha’s veroorzaken geen borstkanker, en deodorants met parabenen en aluminium ook niet. Fluoride in tandpasta helpt tandbederf voorkomen, het veroorzaakt geen geheugenproblemen of andere hersenschade (en er zit ook geen aluminium in).
Deze was nieuw voor ons: fenegriek zou volgens een TikTok-video (‘Waarom praat niemand over dit ene kruid?’) een wondermiddel zijn voor vrouwen. Het zou hormonale klachten tegengaan, de vruchtbaarheid vebeteren en de melkproductie vergroten. Wetenschappelijk bewijs daarvoor ontbreekt en het is ook geen geval van baat het niet dan schaadt het niet: juist tijdens de zwangerschap en bij borstvoeding kan het wel kwaad.
Onderzoek: Republikeinen vaker gecorrigeerd op X dan Democraten
Een nieuw onderzoek naar het community notes-programma op X laat zien dat berichten van Republikeinen een stuk vaker als misleidend worden aangemerkt dan die van Democraten. Waar eerdere studies vooral werkten met professionele factcheckers, baseert dit onderzoek zich juist op een systeem dat draait op gebruikers: community notes. In dat systeem wordt een opmerking pas als ‘nuttig’ bestempeld als mensen met uiteenlopende politieke opvattingen het erover eens zijn. Hierdoor zou het minder gevoelig zijn voor politieke vooringenomenheid.
De onderzoekers analyseerden ruim 218.000 community notes die zijn voorgesteld en geplaatst tussen januari 2023 en juni 2024. Wat bleek? In de voorgestelde notes werden berichten van Republikeinen ruim twee keer zo vaak als misleidend bestempeld als die van Democraten. Van alle posts die daadwerkelijk als misleidend werden gemarkeerd, kwam bijna 70 procent van Republikeinse accounts. Vooral op thema’s als gezondheid, politiek en wetenschap blijken zij oververtegenwoordigd in het delen van onjuiste informatie.
Belangrijk is dat dit verschil niet verklaard kan worden door een grotere aanwezigheid van Republikeinen op X. Integendeel: uit een steekproef blijkt dat Democraten nog steeds actiever zijn op het platform. Ook is er geen bewijs dat vooral Democraten actief zijn met community notes. Omdat een opmerking pas als ‘nuttig’ geldt als mensen met verschillende politieke achtergronden het erover eens zijn, wordt mogelijke scheefgroei juist ingeperkt.
De resultaten ondermijnen het vaak gehoorde argument dat professionele factcheckers bevooroordeeld zijn tegen Republikeinen, en dat gebruikersgestuurde alternatieven zoals community notes eerlijker zouden zijn. Zelfs in zo’n systeem worden Republikeinen aanzienlijk vaker gecorrigeerd voor het delen van misleidende informatie. Dat suggereert niet zozeer een partijdige beoordeling, maar eerder een structureel verschil in het type informatie dat beide politieke kampen delen op X.
Meer weten over community notes? Eerder schreef Nieuwscheckers:
Dit is waarom community notes niet goed helpen tegen misinformatie op sociale media
Factchecks van andere media
Geen effect van bloeddonatie op risico bloedkanker
Volgens een artikel van The Independent zou bloeddonatie de kans op bloedkanker kunnen verkleinen. Knack nam de bewering onder de loep en beoordeelt de uitspraak als grotendeels onwaar. Het onderzoek waarnaar wordt verwezen toont aan dat mensen die bloed doneren geen verhoogde kans lopen op bloedkanker, maar dat betekent niet dat het risico daadwerkelijk afneemt. Wel zijn er andere bewezen gezondheidsvoordelen van bloeddonatie, zoals een kleinere kans op hart- en vaatziekten. Ook het verhoogde ijzerverbruik bij bloeddonoren wordt in verband gebracht met een verlaagd risico op ijzerafhankelijke kankers, zoals lever-, maag- en slokdarmkanker.
Nijmeegse ouderen hoeven niet te wijken voor asielopvang
Volgens NieuwRechts.nl wordt het woonzorgcentrum Nijevelt in Nijmegen ontruimd om plaats te maken voor driehonderd asielzoekers, waardoor kwetsbare ouderen hun woning kwijt zouden raken. Maar die bewering is onjuist. Uit een factcheck van DPA blijkt dat het zorggedeelte van het pand aan de Heyendaalseweg gewoon openblijft voor de huidige bewoners. Alleen het leegstaande hoogbouwgedeelte van het voormalige woonzorgcentrum wordt heringericht voor de opvang van asielzoekers. De 85 zorgbehoevende ouderen die er wonen hoeven dus niet te vrezen voor hun woonplek.
Geen militaire opbouw, maar Onafhankelijkheidsdag in Tallinn
Op sociale media doken beelden op van NAVO-troepen met pantservoertuigen in de straten van Tallinn, de hoofdstad van Estland. Online suggereerden sommigen dat dit een teken was van een militaire escalatie richting Rusland. Maar uit een factcheck van Reuters blijkt dat daar niets van klopt. De video is namelijk gemaakt tijdens de viering van de Estse Onafhankelijkheidsdag op 24 februari 2025. De Britse Royal Dragoon Guards namen, net als andere NAVO-eenheden, deel aan de jaarlijkse militaire parade. De deelnemende NAVO-troepen zijn al sinds 2017 in Estland gestationeerd om de oostelijke flank van het bondgenootschap te beschermen. Er is dus geen sprake van een nieuwe troepenopbouw of verhoogde spanningen.
Kijktip: Factchecksymposium VRT
Op 2 april, de internationale factcheckdag, organiseerde de Vlaamse omroep VRT een symposium over factchecken. Er was onder meer een panel dat discussieerde over het nut en het belang van factcheckers. Geïnteresseerden kunnen het hele gesprek terugkijken.
En verder
Afgelopen maandag kwam er een einde aan de samenwerking van Meta met factcheckers in de VS. [TechCrunch]
De overheid vreest dat Nederland de komende tijd het doelwit wordt van sabotage, cyberaanvallen en desinformatiecampagnes, vanwege de NAVO-top die in juni in Den Haag plaatsvindt. [NU.nl]
Regelmatig gebruiken X-gebruikers de ai-chatbot Grok om posts op X te factchecken. Maar Grok maakt fouten en zou zo dus juist de verspreiding van misinformatie in de hand kunnen werken. [TechCrunch]
Op sociale media gaat weer heel wat valse informatie rond over de Oekraïense president Zelensky. Opvallend en misleidend: de video’s bij de valse posts lijken afkomstig van nieuwsmedia, zoals de BBC. [VRT]
Jarenlang uitte de huidige Amerikaanse minister van Volksgezondheid Kennedy kritiek op vaccins, maar nadat een tweede kind in de VS overleed aan mazelen, heeft hij erkend dat vaccinatie de beste manier is om de ziekt in te dammen. [NOS]
Minister Kennedy zorgde meermaals voor verwarring en sprake diverse keren onwaarheden over de mazelenuitbraak in de VS. US News maakte een overzicht.
Prima om wetenschappelijke onderzoeken vaker te repliceren, zoals de Trump-regering wil, maar het is onzinnig om dat te doen voor studies naar de relatie tussen vaccins en autisme, want die relatie is er niet. [The Conversation]
Agenda
7 april - 10 mei: Tentoonstelling Nepnieuws in de Tweede Wereldoorlog. Bibliotheek Vriezenveen.
14 april: Lezing: TikTok en drogredeneringen. Hoe kun je je weren tegen halve waarheden op sociale media? Lux Nijmegen.
16 april: Lezing Sheila Sitalsing over nepnieuws en desinformatie, in Bibliotheek Zeist. Tickets hier verkrijgbaar.
April-juni: Workshopreeks 'Opgelet! Fake News' van Forum Groningen. Op diverse locaties in Groningen.