Het komkommerbeest van 2022
Zomerkomkommerkat
Donderdagmiddag kreeg Nieuwscheckers een verzoek voor een second opinion. Freelancejournalist Ivar Penris wilde voor een artikel in de Stentor weten of er sprake kon zijn van beeldmanipulatie in twee foto’s van een nevelpanter. Die tropische katachtige was woensdag gefotografeerd in Emst, en een eerste analyse met een fotoforensisch programma toonde volgens Penris geen opvallende sporen van beeldmanipulatie. Maar is er misschien meer over te zeggen, liefst binnen een uur?
Meevaller: beide foto’s zijn rijk aan metadata, blijkt na uploaden in checktool InVid. Datum, tijd en geotags zitten erbij, en dus komt al na vijf minuten de precieze locatie in beeld op Google maps. En die matched met de achtergrond op de foto. Met Invid kun je ook speuren naar signalen van beeldmanipulatie, en soms levert dat een duidelijke vingerafdruk van Photoshop. Bij de nevelpanterfoto geeft InVid nauwelijks analyseresultaat, omdat het een mpo-bestand blijkt te zijn: een stereobeeld door combinatie van twee jpegs.
Forensically geeft meer inzicht in de beelden, en toont geen vreemde afwijkingen, maar de vraag blijft of dat betrouwbaar is bij stereo-opnames. Dan belt Penris. Er is net een artikel online gekomen: het gaat om een opgezette panter. Het beeld is authentiek, de situatie is gemanipuleerd! Dat inspireert om nogmaals naar de metadata te kijken. Het beest schoot volgens de fotograaf in een flits voorbij, en er was tijd voor slechts twee foto’s. Maar wat blijkt: tussen beide opnames zit een riante 30 seconden - tijd zat om een harig standbeeld te verplaatsen. Kale tijdsaanduidingen vertellen kortom veel meer dan fancy beeldanalyse.
De Stentor sprak een dag later met de preparateurs van de panter. De maker van de foto's heeft vermoedelijk 29.500 euro afgerekend, en dat is best een dure grap.
Factchecks van colablik, stekkerauto en asielcrisis
Engels sterftecijfer niet gelinkt aan vaccinatie
Op Nederlandse complotsites en Twitter ging in augustus een bericht rond dat in Engeland 1 op de 246 personen overleed binnen de 60 dagen na covid19-vaccinatie. Die statistiek op zichzelf klopt, maar door het ontbreken van context ontstaat een misleidend beeld, schrijft Factcheck Vlaanderen. “De statistieken tonen gewoon alle vastgestelde overlijdens: er is geen verband met vaccins.”
Stekkerrijder alleen de klos met uitzonderlijk energiecontract
Zal je altijd zien: stap je over van een benzinewagen naar een elektrische auto, ben je in de huidige overspannen energiemarkt tóch duurder uit. Dat beweert althans De Telegraaf. NRC wijdde er een factcheck aan, en laat zien dat dat een simplistische conclusie is. De Telegraaf rekent namelijk met een prijs van 77 cent per kilowattuur, en dat betaalt vrijwel niemand, zelfs niet bij duurste laadpalen langs de snelweg.
Uitgebreide factcheck van asielcrisis zit helaas achter paywall
“De asielcrisis is aanleiding voor talloze, soms wilde, beweringen”, signaleert het AD in een gedetailleerde factcheck. Zoals: asielzoekers zijn allemaal mannen (nee: 60%; 14% is vrouw, de rest kinderen); ze komen vaak uit veilige landen (nee, slechts 3 %); ze krijgen al jaren met voorrang een sociale huurwoning toegewezen (nee, de tijdelijke maatregel van gemeenten is bedoeld om doorstroming te bevorderen). Kortom, een nuttige factcheck, die in het gepolariseerde asieldebat vrij toegankelijk zou mogen zijn.
Geen aansporing tot minder witheid van Coca-Cola
Hoaxes zijn net lege frisdrankblikjes: ze verdwijnen, worden gerecycled, en duiken dan weer op. Zo ook een foto van een blikje Coca-Cola met de boodschap ‘Probeer minder wit te zijn’. Knack zag het beeld in augustus rondgaan in een Telegramgroep en wijdde er een check aan. De foto is het product van Photoshop, want de fabrikant heeft nooit zulke blikjes gemaakt.
Viraal van vroeger: de jeneverdief
Zo'n honderd jaar lang, tussen het midden van de 19e en het midden van de 20e eeuw, drukten kranten regelmatig berichten af over slimme jeneverdieven. Zij bestelden een fles jenever, bleken die niet te kunnen betalen, gaven de fles terug - maar hadden hem heimelijk verwisseld voor een identieke fles met water.
Op zijn blog over broodjeaapverhalen laat Nieuwschecker Peter Burger zien dat zulke verhalen over listige flessentrekkers meer dan duizend jaar oud zijn. Sommige versies die de krantenkolommen haalden, ogen door concrete verwijzingen naar rechtszaken als journalistieke verslagen, andere lijken door het ontbreken van namen en bronnen eerder op broodjes aap. De scheidslijn tussen journalistiek en verhaalfolklore was - en is - geen ondoordringbare grens.
En verder...
Rusland voert in het Arabisch een beïnvloedingscampagne met valse socialemedia-accounts, gericht op het Midden-Oosten [Deutsche Welle]
De NPO zet komend jaar sterk in op programma's tegen desinformatie en polarisering, met Pointer Checkt (KRO-NCRV) op npo3.nl en YouTube, Nieuwsuur: #Ophef (NTR/NOS) en De Doe-het-zelfdictatuur op NPO Start. In het laatste programma verdiept Fidan Ekiz zich in cancelcultuur. [Het Parool]
Complotdenker Micha K. verblijft al ruime tijd in Ierland, waarvan een jaar in de cel, maar na een reeks van juridische procedures is hij deze week toch overgeleverd aan Nederland. [NOS]
Republikeinse congresleden delen op sociale media vaker onbetrouwbare nieuwsbronnen dan twee jaar geleden, vooral zittende kandidaten doen dat in aanloop naar de verkiezingen [Washington Post]
Het ‘vaccineren’ van mensen tegen desinformatie en nepnieuws staat de laatste weken in de belangstelling. Deze longread duikt in dit vakgebied met onder meer de Nederlandse onderzoeker Jon Roozenbeek. [NiemanLab]
De inwoners van Taiwan worden bovengemiddeld blootgesteld aan desinformatie, maar weten daar toch weerstand tegen te bieden. [Deutsche Welle]
Dankzij gemakzucht met opeenvolgende paspoortnummers van Russische GRU-spionnen kan Bellingcat een surrealistisch aandoend inkijkje geven in carrière van ‘Maria Adela’ tussen hoge NATO-functionarissen. [Bellingcat]
Een groep Nobel Prijs-winnaars waarschuwt voor de gevaren van online desinformatie en roept overheden op om na te denken over maatregelen, zoals het steunen van de journalistiek. [The Guardian]
Agenda
7 september: bijeenkomst in Museum Boerhaave in Leiden over kunstmatige intelligentie, met focus op desinformatie.
8 september: Christo Grozev (Bellingcat) spreekt in De Balie over de manier waarop hij op afstand onderzoek doet naar oorlogsmisdaden in Oekraïne.
18 september: Naar aanleiding van de blokkade van de Russische kanalen RT en Sputnik organiseert de NVJ op debatpodium Arminius in Rotterdam een discussie over de vraag: ‘Moet fake news verboden. worden?’
30 september: BENEDMO-conferentie ‘Desinformatie in tijden van conflict’ (Campus Sint Jacob, Antwerpen)
Tot zover de nieuwsbrief - tot volgende week!
Alexander, Peter, Arno, Maaike en Leon