Helpt vertrouwen in wetenschap desinformatie verspreiden?
Nepnieuws over de Olympische Spelen
Anti-seksbedden in Tokio
Het eerste Olympische nepnieuwtje was al een feit voor de fakkel überhaupt ter plekke was. De Amerikaanse atleet Paul Chelimo beweerde in een tweet dat de sporters hun olympische nachten zouden doorbrengen op kartonnen anti-seksbedden, die niet stevig genoeg zijn voor twee personen. Dat de organisatoren er alles aan doen om te zorgen dat seks geen optie zou zijn om de Spelen geen superspread event te laten worden, werd ook nog eens ondersteund doordat er deze keer geen condooms zou worden uitgedeeld, wat normaal gesproken wel het geval is. Maar dat het bed niet sterk genoeg zou zijn voor een intieme nacht met meer dan één persoon, werd gauw ontkracht door de Ierse atleet Rhys McClenaghan, die in een filmpje demonstreerde dat zijn bed heel blijft na er flink op gesprongen te hebben.
Waarom zijn de bedden dan wel van karton? Volgens de organisatie zijn de bedden zo goed te recyclen.
Serieus genomen satire
Toen de Amerikaanse caberatier Tim Dillon zijn grap postte, zag hij ongetwijfeld niet aankomen dat het rond zou gaan als nepnieuws. Hij bedacht een nieuwe voice-over bij een video van de openingsceremonie. Zijn bijschrift: ‘’Man this is crazy. NBC employee fired after hot mic incident at Olympics. #OlympicGames’’. In de zogenaamde voice-over hoor je de commentator speculeren over de dood van 60 procent van de mensen in het stadion. Bedoeld als satire, maar onbedoeld opgepikt als nepnieuws, zo schrijft persbureau Reuters.
Andere factchecks
Jacobskruiskruid is geen grote bijen- en koeienkiller
Farmers Defence Force weet het zeker: jacobskruiskruid is een groot probleem. Volgens hen is het giftige, gele plantje een gigantische sluipmoordenaar. Er wordt weinig geld gestoken in de bestrijding ervan, want volgens hen ''een vorm van nalatigheid die ons als bevolking wel eens héél duur kan komen te staan''.
Krasse uitspraken, die RTV Drenthe niet zomaar aanneemt. In een factcheck onderzoeken zij hoe gevaarlijk het kruid nou echt is. Wat blijkt? Het valt reuze mee. Het plantje is giftig voor onder andere paarden en koeien, maar de dieren laten de planten in principe gewoon staan als ze die tegenkomen. Die zijn namelijk veel te bitter. Voor bijen zijn de planten al helemaal niet gevaarlijk, zoals Farmers Defence Force wel beweert. Sterker nog, het is juist een supergoede nectarleverancier.
Het kruid wordt pas een gevaar als er gemaaid wordt en het gras wordt gedroogd tot hooi. In hooibalen zijn de dieren niet meer in staat om de bittere smaak van het plantje te herkennen en eten zij het gewoon op. Voor de boer is het dus een kwestie van opletten tijdens het maaien. Maar de boeren hoeven niet bang te zijn dat het plantje hun land overwoekert: het houdt namelijk helemaal niet van mest. (Meer over Jacobskruiskruid bij BN/De Stem.)
BNR Factcheck Europa: Wordt benzine dankzij de Green Deal 1,5 keer zo duur?
BNR komt met een nieuwe factcheckpodcast over Europese aangelegenheden. Ze trappen af met de Green Deal: gaat die ervoor zorgen dat we straks een euro meer betalen aan de pomp? Net als BNR vertellen we de conclusie nog niet, daarvoor kun je de podcast zelf beluisteren.
Onderzoek
Vertrouwen in wetenschap maakt vatbaar voor desinformatie
Vertrouwen in wetenschap wordt vaak genoemd als oplossing tegen desinformatie, maar dat blijkt toch iets ingewikkelder te liggen, blijkt uit een nieuw Amerikaans onderzoek. Het werd gepubliceerd in Journal of Experimental Social Psychology en besproken op NiemanLab.
In hun experimenten zagen de onderzoekers dat mensen die veel vertrouwen hebben in wetenschap, juist ook vatbaar zijn voor nepwetenschap. Zij zijn sneller geneigd om (onjuiste) nieuwsberichten te delen als daarin een beroep wordt gedaan op wetenschap als autoriteit, bijvoorbeeld als er citaten in staan van wetenschappers en verwijzingen naar onderzoeken. Dat schept voor hen onterecht vertrouwen.
Tegenover deze groep staan mensen die weliswaar ook vertrouwen hebben in de wetenschap, maar tegelijkertijd de wetenschappelijke methodes kunnen doorgronden en kennis hebben van hoe wetenschap werkt. Kortom, inzetten op blind vertrouwen in wetenschappers en wetenschap is géén kant-en-klare oplossing voor het bestrijden van desinformatie.
Journalisten zouden vaker aandacht moeten besteden aan de gebruikte onderzoeksmethoden en aan de onzekerheid van uitkomsten, zegt een van de onderzoekers, Dolores Albarracín, tegen NiemanLab. Kortom, vertrouwen is mooi, maar inzicht is beter.
En verder...
Niet alleen in 2021, maar ook in de jaren ’80 van de vorige eeuw was factchecken af en toe een behoorlijke uitdaging. Die zag er wel heel anders uit: de eindredacteuren van toen hadden geen Google tot hun beschikking, maar zochten hun toevlucht tot de bibliotheek. Het is slechts één van de vele verschillen die The Guardian beschrijft in een sfeerschets van hun redactie toentertijd.
Video’s en foto’s van mensenmassa’s die worden aangezien als iets anders dan wat ze eigenlijk zijn, zijn een veelvoorkomende vorm van desinformatie in de coronapandemie. Nieuwsuurjournalist Rudy Bouma maakte er een Twitter-thread van. Meer voorbeelden bij Peter Burger.
In de Volkskrant verscheen deze week een opiniestuk van filosoof Maarten van Doorn met als boodschap dat het in Nederland wel meevalt met het nepnieuwsprobleem. Er trappen volgens hem toch maar weinig mensen in. We zouden onze energie beter kunnen steken in andere onopgeloste digitaliseringsproblemen. Desinformatie-expert Ruurd Oosterwoud is het niet met hem eens. Waarom, dat vertelt hij in Dit is de Dag (NPO Radio 1).
Een groep academici die onderzoek deed naar politieke advertenties en desinformatie, is door Facebook geschorst van het platform. Met een plug-in verzamelden zij informatie over wie wanneer en waarom welke advertenties te zien kreeg. De resultaten zouden te zien zijn op hun website. Facebook beroept zich op privacyschending van de gebruikers, maar onderzoeker McCoy noemt het een een manier ''om onderzoeken te sluiten die hen in een slecht daglicht plaatsen'', aldus NU.nl. Een uitgebreidere analyse lees je bij Wired.
Doe-tip: Fake Me Hard
Een andere blik op digitalisering, desinformatie en andere technologische ontwikkelingen kun je deze week nog meemaken in Rotterdam. De tentoonstelling Fake Me Hard neemt je met allerlei kunstinstallaties mee in, zoals zij het noemen, de ''post-truth society''.
De tentoonstelling is nog te zien tot en met 15 augustus. Dat is nog maar een weekje, dus wees er snel bij als je wilt gaan.
Gezocht: collega bij Nieuwscheckers
We zoeken iemand die zich gaat inzetten voor het opbouwen en onderhouden van een netwerk van Nederlandse en Vlaamse professionals die zich bezighouden met desinformatie: factcheckers, journalisten, onderzoekers, ontwikkelaars en anderen. Plus het organiseren van bijeenkomsten voor deze mensen.
Uiteraard moet je wel het een en ander kunnen, zoals kennis hebben van factchecken en desinformatie, ervaring hebben met het organiseren van congressen en het Engels en Nederlands goed onder de knie hebben.
Je gaat werken binnen een groot desinformatieproject waarin Nieuwscheckers gaat samenwerken met diverse andere partijen, zoals Beeld & Geluid, ANP, Bellingcat, de VRT, Knack en de Universiteit van Amsterdam.
Meer informatie over de vacature vind je op de website van de Universiteit Leiden. Reageren kan tot en met 15 augustus.
Tot de volgende!
Alexander, Peter, Kim en Jord