Goed nieuws voor Nieuwscheckers
Nieuw fonds schenkt geld aan Nieuwscheckers
Afgelopen dinsdag zette Chris Oomen zijn handtekening onder een overeenkomst waarmee een nieuw fonds aan de Universiteit Leiden in het leven werd geroepen: het Familie Oomen Fonds. Geld uit dat fonds komt onder meer ten goede aan Nieuwscheckers. Daardoor kunnen we binnenkort onze redactie waarschijnlijk verder uitbreiden met factcheckers en andere medewerkers.
Chris Oomen studeerde in het verleden rechten en farmacie aan de Universiteit Leiden. Hij verdiende zijn kapitaal als oprichter en grootaandeelhouder van beurshandelshuis Optiver. Vorig jaar kocht hij persbureau ANP en zei in een interview in de Volkskrant dat hij daartoe besloot uit angst voor nepnieuws: "Dat is een groot gevaar." Vandaar dus dat hij nu geld schenkt aan Nieuwscheckers.
Graag meer optimisme over het nut van factchecken!
Nieuwscheckers Alexander Pleijter schreef onderstaande ingezonden brief naar NRC als reactie op een artikel dat NRC deze week publiceerde over factchecken.
In het artikel ‘Hoe nepnieuws in je brein blijft hangen’ (11 april 2022) schetst NRC-journalist Wouter van Noort een ontmoedigend beeld van factcheckinitiatieven. Ze zetten geen zoden aan de dijk en factchecken zou juist een averechts effect kunnen hebben. Dat laatste, ook wel het ‘backfire effect’ genoemd, werd in het verleden enige tijd verondersteld door wetenschappers, maar recente studies hebben het optreden van dat effect weerlegd. Ook zijn er de afgelopen jaren meerdere studies gedaan die aantonen dat factchecks effect sorteren, zelfs als een correctie op gespannen voet staat met iemand politieke opvattingen. Zie bijvoorbeeld deze overzichtsstudie en dit landenvergelijkende onderzoek.
Het is jammer dat ondanks deze bemoedigende onderzoeksresultaten, de scepsis over het nut van factchecks zo hardnekkig is. Deels is dat terecht, want lang niet iedereen laat zich overtuigen door een factcheck. In de praktijk is het echter problematischer dat factchecks een gering bereik halen, waardoor hun effectiviteit geringer is dan zou kunnen. Terwijl nepnieuws op sociale media grif van hand tot hand gaat, gaat dat voor factchecks niet op. Die zijn namelijk minder sensationeel en opzienbarend.
Dat is dan ook de grootste uitdaging voor factcheckers: het bereik van hun correcties vergroten. Het helpt daarbij niet dat er vaak zo sceptisch gesproken en geschreven wordt over het effect en nut van factchecken. Laten we dat eens omdraaien en juist benadrukken dat onderzoek heeft aangetoond dat factchecks effect sorteren om misvattingen recht te zetten. Laten we mensen niet sceptisch maken over factchecks, maar juist aanmoedigen om ze verder te verspreiden via sociale media naar vrienden, bekenden en familie. Want hoe groter het bereik, hoe meer zoden aan de dijk factchecks zullen zetten.
Factchecks van Nieuwscheckers
Asielzoekers krijgen via de achterdeur nog altijd voorrang op huisvesting
Krijgen asielzoekers met een verblijfsvergunning in Nederland voorrang op huisvesting? Volgens minister-president Mark Rutte is die regeling in 2017 stopgezet. Die bewering blijkt niet helemaal te kloppen: gemeenten zijn nu verantwoordelijk voor huisvesting en die moeten voldoen aan een bepaalde taakstelling waardoor toch een vorm van voorrang ontstaat.
Grootste bomenkap ooit in Amsterdam door GroenLinks? Dat valt niet te zeggen
De bomenkap in Amsterdam zou nog nooit zo groot zijn geweest als in de afgelopen vier jaar, beweert een lezersbrief in Het Parool. Cijfers over de bomenkap worden echter pas sinds 2019 consistent bijgehouden, waardoor een vergelijking met betrouwbare cijfers van voorgaande jaren niet mogelijk is. De bewering lijkt uit de lucht gegrepen.
Niet duidelijk hoeveel tienermeisjes transgender zijn
Tijdens een uitzending van Ongehoord Nieuws werd de bewering gedaan dat één op de twintig tienermeisjes transgender zegt te zijn, terwijl dit in 2008 nog één op de tweeduizend zou zijn. Deze cijfers zijn onnauwkeurig. Voor tieners zijn er momenteel geen betrouwbare cijfers over welk percentage transgender is. Vergelijkingen met voorgaande jaren worden bemoeilijkt doordat er verschillende definities van transgender worden gehanteerd. Er lijkt wel sprake te zijn van een stijging in het percentage mensen dat zich transgender noemt ten opzichte van 2008, maar hoe groot deze stijging is, is niet met zekerheid te zeggen.
Factchecks van andere media
Deze reportage van BBC News is gemanipuleerd
Een reportage van BBC News ging afgelopen week viraal op sociale media. De berichten bij de video beweren dat de beelden aanwijzingen bevatten dat de Oekraïners achter de aanval zitten op het treinstation in Kramatorsk. Het serienummer van de raketten zou namelijk op Oekraïense rakketten duiden.
De video blijkt echter gemanipuleerd te zijn, aldus Newsweek. Hier zijn verschillende aanwijzingen voor. Allereerst is het BBC-logo bij de gedeelde video niet altijd zichtbaar. Verder valt het ook op dat er geen audiocommentaar zit bij de video. Daarnaast roept de tekst in de video, "Ukraine has often started using fake news", ook vragen op. Deze zinsconstructie lijkt niet gemaakt te zijn door een Engelstalige moedertaalspreker. Als laatste is het opvallend dat de video niet terug te vinden is op het YouTube-kanaal van de BBC.
Zelensky schiet niet op eigen burgers
Op Facebook gaat een bericht rond met de bewering dat Zelensky op zijn eigen burgers zou schieten. Het bericht bevat een video waarin demonstrerende burgers te zien zijn. De groep loopt naar een gebouw waar de Oekraïense vlag prominent uithangt. Hierna zijn geweerschoten te horen.
Het is in elk geval niet zo dat Zelensky op de demonstranten schoot, omdat hij op die dag al uit de stad was verdreven. DPA ontdekte namelijk dat de video van 21 maart 2022 is en is opgenomen in de Oekraïense stad Cherson, die op dat moment al in handen was van de Russen. De burgers demonstreren tegen de invasie van Rusland en roepen ‘Domoy’ wat zich laat vertalen als ‘Naar huis’, waarvan het logischer is dat de Oekraïners dat tegen de Russen zeggen en niet andersom.
Hoe Russiche oorlogspropaganda op Nederlandse sites verschijnt
Russisch nieuws en propaganda worden binnen een paar uur in Nederlandstalige nieuwsberichten verwerkt. Extreemrechtse complotsites spelen daarin een sleutelrol. Zij vertalen en delen onderling hun artikelen. Deze sites omzeilen taalbarrières en EU-sancties én ze voegen extra polarisatie en desinformatie toe. Hoe ze dat doen, lees je op de website van Nieuwscheckers.
En verder...
In een interview met de Volkskrant legt de Nederlandse Christiaan Tiebert uit hoe hij beelden uit Boetsja verifieerde voor The New York Times.
Russische desinformatie maakte niet zijn entree tijdens de oorlog met Oekraïne, aangezien het al voor langere tijd systematisch voorkomt in dit land. Nepnieuws krijgt nu echter een andere lading door de hedendaagse 'TikTok War'. [NRC]
In een column stelt schrijver Jamal Ouariachi dat politici zelf moeten stoppen met liegen, willen ze effectief nepnieuws bestrijden. [Trouw]
De overstromingen in Australië zouden de schuld zijn van piloten, beweert een complottheorie. Genoeg reden voor sommige aanhangers van de theorie om een luchtvaartmaatschappij te bedreigen. [De Morgen]
Een beleid over hoe om te gaan met desinformatie ontbreekt in veel gemeentes. Binnenlandse Zaken wil daar verandering in aanbrengen.
Octavianus schuwde niet om nepnieuws in te zetten. Autoritaire figuren verspreiden al eeuwenlang desinformatie over elkaar, ten gunste van zichzelf. [Reformatorisch Dagblad]
OpenStreetMap is een tool die veel wordt gebruikt bij locatieverificatie in deze oorlogstijd. [Rest of World]
Het Russisch-Nederlands OSINT-bedrijf Social Links lijdt onder de oorlog met Oekraïne. [Intelligence]
Een Colombiaanse man uit Rusland is beschuldigd van het verspreiden van desinformatie over de Russische strijdkrachten. De man is inmiddels opgepakt. [Villamedia]
De Deense hoogleraar Michael Bang Petersen vertelt in een uitgebreid interview over desinformatie, propaganda en censuur in oorlogstijd. Waarom zijn mensen zo gevoelig voor nepnieuws in tijden van oorlog? [De Correspondent]
Nieuwe technieken voor het archiveren van berichten op sociale media kunnen cruciaal bewijs leveren voor vervolgingen. [Wired]
*Op de BENEDMO-website vind je nu een overzicht van Nederlandstalige factchecks over de oorlog in Oekraine.
Kijktip: zelf factchecken
Brecht Castel van Knack legde vorige week vrijdag in een aflevering van Op1 uit hoe je het beste beelden zelf kan factchecken.
Agenda
Op woensdag 20 april om 13:00 uur vindt de eerste webinar van BENEDMO plaats. Schrijf je snel in en kom meer te weten over verschillende factcheckinitiatieven (waaronder Nieuwscheckers!), tools en onderzoeksresultaten op het gebied van desinformatie. Het volledige programma en een inschrijflink vind je hier.
Stuur tips
Heb je tips, vragen of suggesties? Mail ons dan op nieuwscheckersleiden@gmail.com of stuur een tweet naar @nieuwscheckers.
Fijne Paasdagen!
Alexander, Peter, Maaike, Jord, Arno, Leon en Sofie